ქურთები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ქურთების წარმოშობა დღეს სადისკუსიო საკითხია. გამოითქმება სხვადასხვა ჰიპოთეზები ქურთების წარმოშობის შესახებ, კერძოდ , სკვითურ - მიდიური და იაფეტიკურიიაფეტური მარას ჰიპოთეზები. ვერსიას ,  თანამედროვე ქუთების წარმოშობის შესახებ , რომლებიც ცხოვრობდნენ ჩრდილოეთ მესოპოტამიაში და ირანის პლატოზე ასევე ამყარებენ ანტიკური წყაროები. კერძოდ იძლევა ცნობებს ქურთების ტომებზე, რომლებიც ძველიდანვე სახლობდნენ სპარსეთში. ქურთები ასევე სახლობდნენ სპარსეთის და მიდიის ატროპატენის მთებში, სომხეთში, ქურთისტანში, კასპიისპირეთის მიდამოებში და ირანულ აზერბაიჯანში. ძირითადად დაკავებულნი იყვნენ მესაქონლეობით და ყაჩაღობით. უძველესი სპარსეთის მონარქიის დროს ქურთები ალბათ შედიოდნენ სომხეთის პროვინციის შემადგენლობაში.

ქურთების სახელი გვხვდება შუა სპარსეთის წყაროებში, მაგრამ როგორც მკვლევარები აღნიშნავენ ეს მაშინ პირველ რიგში სოციაულ - ეკონომიკური ტერმინი იყო, რომელიც მომთაბარეს ნიშნავდა. ამის გამო ახალ დრომდე „ქურთის“ სახელწოდებით მოიხსენიებოდა ირანის ხალხები, რომლებიც სახლობდნენ ზაგროსის, ზედა მესოპოტამიისა და სომხეთის მთებში და რომლებიც მეტყველებდნენ სხვადასხვა დიალექტზე: ქურმანჯი , ზაზაკი , სორანი , ლეკი , კელხური ზაზაკი, გორანი , ავრომანი. დღეს ქურთულ ენად მოიხსენიებენ ქურმანჯის. დ.ნ. მაკკენზის კვლევების თანახმად ქურთული ყველაზე ახლოს დგას სპარსულთან. ამ თეორიის მიხედვით ეს სიახლოვე ასახავს სპარსულ-ქურთული ერთობის არსებობას ცენტრარულ ირანში ( მიდიაში). ზაგროსის მთებში არსებული გარდამავალი დიალექტები სამხრეთქურთულსა და ლურო-ბახტიალის დიალექტებს შორის შეიძლება ჩაითვალოს ხიდად ქურთულსა და სპარსულს შორის. პირიქით ისეთი ქურთული ენების, როგორიცაა გურანი და ზაზაკი, რომლებიც ასევე მიეკუთვნებიან ჩრდილო - დასავლურ ქვეჯგუფს და შესაბამისად დასახლებულებს შუა ზაგროსში და ტიგრისა და ევფრატის სათავეებთან არ უკავშირდება ქურთულ დიალექტს. მოცემული ენები წარმოიქმნა კასპიისპირა რეგიონებიდან და მათი გავრცელება დაკავშირებულია დეილემიტების მიგრაციებთან ირანის პლატოს დასავლეთით, სადაც ისინი შემდეგ მჭიდროდ დაუკავშირდნენ ქურთებს. 

ქურთები წარმოადგენდნენ მრავალრიცხვოვანი და ხშირად სვადასხვაგვარი ტომების ერთობლიობას, რომლებსაც ეპონიმებს უწოდებდნენ. ტომობრივი კუთვნილება დღემდე ძალიან მნიშვნელოვანია ტრადიციული ქურთული საზოგადოების სოციალურ ურთიერთობებში. მეთექვსმეტე საუკუნის ქურთულ - სპარსულენოვანი ისტორიკოსი შარაფხან ბიდლისი წერდა, რომ ქურთები იყოფიან ოთხად : ქურმანჯი , ლური , კელხური და გურანიგორანი. მათ შორის ლურებს, რომლებიც მეტყველებდნენ სამხრეთ-დასავლურ ირანულ დიალექტზე უკვე აღარ თვლიან ქურთებად. კელხური - შეადგენენ ძლიერ დიფირენცირებულ სამხრეთ - ქურთულ ერთობას, რომელიც გაერთიანებულია გურანისთან. ქურმანჯი -  ძირითადად თვითსახელია დანარჩენი უმრავლესობის -  ცენტრალურ და ჩრდილო ქურთებისა. თავისი არსით, ის ტერმინი „ქურთის“ ანალოგიურია მისი ძველი მნიშვნელობით და აღნიშნავს განსაზღვრული სოციალურ-ეკონომიკური წყობის მატარებელს, რომელიც ეფუძნება სამთო მესაქონლეობას. მაგრამ სამეცნიერო ლიტერატურაში ტერმინი „ქურმანჯი“ , როგორც წესი აღნიშნავს მხოლოდ ჩრდილოეთის ქურთებს , მაგრამ , თვით სიტყვა ქურ - მანჯი , ქურთულიდან ითარგმნება როგორც „ მიდიის„მიდიის ვაჟიშვილი“. მრავალი მეცნიერი თვლის, რომ ქურთები პირდაპირი მემკვიდრეები არიან მიდიელების. ლინგვისტების თვალსაზრისით დღეს „ქურთულად“ წოდებული ყველა ენა თუ დიალექტი შეიძლება დავყოთ შემდეგ ჯგუფებად:

გურანიგორანი და ავრომანი

გენეტიკურმა ანალიზმა აჩვენა , რომ ქურთები მჭიდროდ არიან დაკავშირებული აზერბაიჯანელ ქართველ, სომეხ, ქართველაზერბაიჯანელ და ებრაელ ხალხებთან , რომლებსაც რამდენიმე საერთო წინაპარი გააჩნია ახლოაღმოსავლეთის რეგიონის ჩრდილო ნაწილის ხალხებთან.  ქურთები - ყველაზე მრავალრიცხვოვანი ერია , რომელსაც არ გააჩნია საკუთარი სასხელმწიფო. ქურთების ავტონომია არსებობს მხოლოდ ერაყში. ეს ხალხი ოც წელზე მეტია იბრძვის ქურთისტანის შესაქმნელად. აღსანიშნავია , რომ ქურთების ბანქოს ათამაშებენ მსოფლიოს ყველა დიდი ქვეყნები. ასე მაგალითად ისრაელი და აშშ რომლებიც თურქეთის მოკავშირეები არიან , ამართლებენ მის ბრძოლას ქურთების მოძრაობის წინაამღდეგ. რუსეთი , საბერძნეთი და სირია კი მხარს უჭერს ქურთისტანის მუშათა პარტიას. ქურთისტანის ხელსაყრელი გეოგრაფიული და სტრტეგიული მდგომარეობის გამო ძველი დროიდან უცხოელი დამპყრობლები განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევდნენ ამ ქვეყნებს. ამის გამო ხალიფატის დროიდან დღემდე , ქურთელი იძულებულნი არიან იბრძოლონ დამპყრობთა წინაამღდეგ. აღსანიშნავია , რომ ადრეული ფეოდალიზმის დროს ქურთულ დინასტიებს ,  დიდი პოლიტიკური ზეგავლენა ჰქონდათ ახლო აღმოსავლეთზე და მართავდნენ არა მხოლოდ ცალკეულ სამთავროებს , არამედ ისეთ დიდი ქვეყნებსაც როგორებიცაა სირია და ეგვიპტე. მე-16 საუკუნეში ქურთისტანში დაიწყო უწყვეტი ომები, რომელთა მიზეზი იყო ირანი და ოსმალეთის იმპერია , რომლებიც ერთმანეთს ედავებოდნენ ქურთისტანის მიწებს. შემდეგ ზოხაბის ხელშეკრულების საფუძველზე რომელიც დაიდო ამ ომების შედეგად ქურთისტანი გაიყო ორ ნაწილად - თურქულ და ირანულ. შემდგომში ამან სავალო როლი შეასრულა ქურთისტანის ხალხების ბედში. ოსმალეთის და ირანის მთავრობები თანდათან ასუსტებდნენ და შემდეგ საერთოდ მოსპეს ქურთული სამთავროები იმ მიზნით , რომ დაემოწმებინათ ქურთისტანი ეკონომიკურად და პოლიტიკურად. ოსმალეთის იმპერიის მთავრობამ ქურთების ნების წინაამღდეგ ჩაითრია ქურთები პირველ მსოფლიო ომში რამაც საბოლოოდ გამოიწვია ნგრევა და მისი ოთხ ნაწილად გაყოფა : თურქულ , ირანულ , ერაყულსირიულ და სირიულერაყულ ჯგუფებად.

თურქეთში დაიწყო გაფიცვები, ქურთისტანის მუშათა პარტია ათეული წლის განმავლობაში იბრძვის თურქეთსითურქეთში დამოუკიდებელი სახელმწიფოს შესაქმნელად, თურქები გამოჩნდნენ, როგორც დასავლეთის ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური პარტნიორები ისლამური სახელმწიფოს ჯგუფთან ომში, სირიასა და ერაყში და მათ ამავდროულად კვლავ დააყენეს ქურთების საკითხი საერთაშორისო საზოგადოების ყურადღების ცენტრში. გააფთრებული ომი სირიაში, გახდა ანტი წინააღმდეგობისანტიწინააღმდეგობის სიმბოლო და სიმბოლო ქურთების მისწრაფებისა ტრანს ნაციონალურიტრანსნაციონალური ერთობისაკენ. სამი ქვეყნის ქურთისქურთი ბოევიკები პირველად ერთად იბრძოდნენ, როდესაც სირიის ქურთულ მილიციას შეუერთდა პეშმერგასფეშმერგას (ერაყის, ქურთისტანის სამთავრობო შეიარაღებული ძალები)  კბილებამდე შეიარაღებული ბოევიკების მცირე კონტიგენტი და ასევე სეპარატისტულ ქურთ მუშათა პარტიის მებრზოლებიმებრძოლები თურქეთიდან. აშშ -ს საჰაერო ძალების ჰაერიდან თავდასხმით და მხარდაჭერით მათ საბოლოო ჯამში დაიპყრეს და გამორიცხეს ჯიჰადისტები კობანედან 2015 წლის იანვარში. თურქეთის 24 ივლისის გადაწყვეტილებამ ქურთ მუშათა პარტიის დაბომბვის შესახებ აცვენააჩვენა, რომ ანკარა არ გაუშვებს ხელიდან ქურთ სეპარატისტებზე დარტყმის შესაძლებლობას.

ქვეყნების მიხედვით, არ არსებობს ქურთების ეთნიკური აღწერა, მაგრამ ანგარიშები აჩვენებს, ისინი ქმნიან მოსახლეობას, 20დან 40 მილიონამდე ადამიანით. თურქეთში 15 მილიონი ქურთი ცხოვრობს, ირანში 7-8 მილიონი, 1-2 მილიონი სირიაში. ქურთისტანის რეიონალურირეგიონალური მთავრობა ნახევრად ავტონომიური რეგიონია ერაყში. ირანი ამტკიცებს, რომ იქ 5.3 მილიონი ქურთი მაცხოვრებელიაცხოვრობს. ევროპაში უდიდესი ქურთული დიასპორაა. პარიზის ქურთდაქურთთა ინსტიტუციის თანახმად 1.5 დან 1.7 მილიონამდე ქურთია დასავლეთ ევროპაში, მათ შორის გერმანიასიგერმანიაში ცხოვრობს 800 000 ქურთი მოსახლე.  დასავლეთ ევროპაში მცხოვრები ქურთების 80 პროვცენტი გადმოდის თურქეთიდან, კიდევ 50 ათასი ქურთი ცხოვრობს ამერიკაში და 25 000 კანადაში. პარიზის ქურთთა ინსტიტუციის მეთაურის ქენ დალ ნეზანის თქმით, ქურთების პიროვნება არ ეფუძნება რელიგიას, მაგრამ ეფუძნება ენსაენასა და კულტურას. ქურთების უმრავლესობა 70% იდან 80% მდე სუნიტი მუსლიმები არიან, მაგრამ არსებობს ქურთების უმცირესობა, რომლებიცრომელიც შიიტი მუსლიმები არიანმუსლიმია, ისინი ირანშაირანსა და სამხრეთ ერაყში ცხოვრობენ, სადაც მათი რაოდენობა 20 000 მდეა და სადაც ისინი სადამ ჰუსეინის რეჟიმის დამხობის შემდეგ დაბრუნდნენ. ალავიტი ქუთები, რომლებიც თურქეში არიან, ითვლებიან, სუფიზმის ელემენტების მქონე შიიტური ფილიალის წევრებად. ქურთებს შორის სხვა რელიგიებიც არის გავრცელებული: ქრისტიანულიქრისტიანობა ( კათოლიკები, ასირიელებისირიელები და სირიელებიასირიელები) , იუდაიზმი ( ზოგიერთი ებრაელუებრაელი, 25 000 ქურთი ემიგრირებულია ისრაელიდან აშშ- ში 1950 წელს) და ასევე იზიდიზმიიეზიდიზმი ერაყში.