ვიკიპედია

ისრაელი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ →‎მნიშვნელოვანი მოვლენების ქრონოლოგია: ევროლავშირი, გაერო ამას ოკუპაციას ეძახის და შეერთება? :))
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = دولة اسرائيل / מדינת ישראל
|სრული_სახელი = ისრაელის სახელმწიფო
|საერთო_სახელი = ისრაელი
|დროშა = Flag of Israel.svg
|გერბი = Coat of arms of Israel.svg
|რუკა = LocationIsrael.svg
|ჰიმნი = '''[[הַתִּקְוָה|הַתִּקְוָה - ჰათიკვა]]''' <small> (იმედი)</small> <br />{{small|"The Hope"}}<br/><center>[[File:Hatikvah instrumental.ogg]]</center>
|დევიზი =
|ოფიციალური_ენები = [[ებრაული ენა|ებრაული]], [[არაბული ენა|არაბული]]
|დედაქალაქი = [[იერუსალიმი]]
|latd=31
|latm=47
ხაზი 17:
|longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[იერუსალიმი]]
|მთავრობის_ტიპი = [[საპარლამენტო დემოკრატია]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[ისრაელის პრეზიდენტი|პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[რუვენ რივლინი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[ისრაელის პრემიერ-მინისტრების სია|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[ბინიამინ ნეთანიაჰუ]]
|რანგი_ფართობით = 151-ე
|ფართობი = 20,770 770
|წყალი_% = 2
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 8, 051, 200<ref name="cbsmonth">{{cite web |url=http://www1.cbs.gov.il/webpub/pub/text_page_eng.html?publ=93 |title=Monthly Bulletin of Statistics for Population |date=7 აგვისტო, 2013 |publisher=ისრაელის სტატისტიკის ცენტრალური ბიურო |accessdate=}}</ref>
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 96-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2013
|მოსახლეობის_ცენზი = 7, 412, 200
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2008
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 387.,63 ად
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 34-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2007
|მშპ_ppp = $232.7 მილიარდი
|მშპ_ppp_რანგი = 44-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $33,299
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = 22-ე
|აგი = 0.932
|აგი_ტენდენცია =
|აგი_კატეგორია = <font color="#009900">მაღალი</font>
|აგი_რანგი = 23-ე
|აგი_წელი = 2007
|ვალუტა = [[ახალი შეკელი]]
|ვალუტის_კოდი = ILS
|ქვეყნის_კოდი = ISR
|დროის_სარტყელი =( [[მსოფლიო კოორდინირებული დრო|UTC+02:00]] +2სთ.)
|ზაფხულის_დრო =( [[მსოფლიო კოორდინირებული დრო|UTC+03:00]] +3სთ.)
|cctld = [[.il]]
|სატელეფონო_კოდი = 972
|სატელეფონო_კოდი_მითითება =
|სქოლიო =
}}
'''ისრაელი''' ({{lang-he|יִשְׂרָאֵל}} Yisra'el; {{lang-ar|إِسْرَائِيل}} Isrā'īl, ოფიციალურად '''ისრაელის სახელმწიფო''') — ქვეყანა [[დასავლეთი აზია|სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში]], [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] აღმოსავლეთ კიდეზე. ესაზღვრება [[ლიბანი]] ჩრდილოეთით, [[სირია]] ჩრდილო-აღმოსავლეთით, [[იორდანია]] აღმოსავლეთით და [[ეგვიპტე]] სამხრეთ-დასავლეთით, და მოიცავს გეოგრაფიულად მრავალფეროვან რეგიონებს მის შედარებით მცირე ტერიტორიაზე<ref>{{harvnb|Skolnik|2007|pp=132–232}}</ref>. ასევე ესაზღვრება [[დასავლეთი სანაპირო]] აღმოსავლეთით და [[ღაზას სექტორი]] სამხრეთ-დასავლეთით. 7,86 მილიონი მოსახლეობით<ref name="cbs0709">{{cite web |url=http://www1.cbs.gov.il/reader/mainind/indengnew.html |publisher=სტატისტიკის ცენტრალური ბიურო |title=მთავარი ინდიკატორები |date=2008-05-07 |accessdate=2007-09-18}}</ref>, რომელთა უმრავლესობა [[ებრაელი]]ა, ისრაელი მსოფლიოს ერთადერთი ებრაული სახელმწიფოა<ref>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=363&year=2007&country=7199 |work=ქვეყნის ანგარიში |title=ისრაელი |publisher=[[Freedom House]] |year=2007 |accessdate=2007-07-15}}</ref>. ისრაელი სამშობლოდ ითვლება სხვა ეთნიკური ჯგუფებისთვისაც, მათ შორის უმრავლესობას არაბები და მრავალრიცხოვანი რელიგიური ჯგუფები (მაჰმადიანები, ქრისტიანები, დრუზები, სამარიტელები და სხვ.) წარმოადგენენ.
ხაზი 69:
 
== სახელწოდება ==
 
[[ფაილი:Merneptah Israel Stele Cairo.JPG|მარცხნივ|130პქ|მინი|[[მერნეპტაჰას სტელა]], [[კაიროს მუზეუმი]]]]
[[1948]] წელს, ახლადჩამოყალიბებულ ებრაულ სახელმწიფოს ოფიციალურად '''ისრაელის სახელმწიფო''' ეწოდა, თუმცა არსებობდა სახელწოდების კიდევ რამდენიმე ვერსია: „ისრაელის მიწა“, „სიონი“, „იუდეა“<ref>[http://www.jpress.org.il/Repository/getFiles.asp?Style=OliveXLib:LowLevelEntityToSaveGifMSIE_TAUEN&Type=text/html&Locale=english-skin-custom&Path=PLS/1947/12/07&ChunkNum=-1&ID=Ar00105&PageLabel=1 Popular Opinion]. „The Palestine Post“ (იერუსალიმი), 7 დეკემბერი, 1947.</ref>. ისრაელის სახელმწიფოს მოქალაქეს კი ეწოდა „ისრაელი“<ref>[http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,798687-2,00.html On the Move]. „Time“ (ნიუ-იორკი), 31 მაისი, 1948.</ref>.
Line 81 ⟶ 80:
{{წყარო}}
[[ფაილი:Vista general de Masada.jpg|thumb|left|[[მასადა]] მდებარეობს [[იუდეის უდაბნო]]ში. ისრაელის ეროვნული სიმბოლო]]
ისრაელის სახელმწიფო ისრაელის მიწაზე ([[პალესტინა]]ში) მდებარეობს. [[თორა|თორის]] მიხედვით, ეს ღმერთის მიერ აღთქმული მიწაა [[ეგვიპტე|ეგვიპტის]] მონობისაგან გათავისუფლებული ებრაელებისათვის. ანტიკურ ხანაში, ამ ტერიტორიაზე მდებარეობდა [[ისრაელის სამეფო|ისრაელის გაერთიანებული სამეფო]] (მე-11XI საუკუნის მიწურულიდან მე-10X საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედამდე - ჩვენს წელთაღრიცხვამდე)<ref>მაიერსი, ქეროლი, სტატია "Kinship and kingship: the early monarchy", მაიკლ დ. ქუგენის (რედაქტორი) (1998) წიგნიდან {{cite book|last=coogan|first=michael d., ed.|title="The Oxford History of the Biblical World"|publisher=Oxford University Press|year=1998|url=http://books.google.com.au/books?id=zFhvECwNQD0C&dq=The+Oxford+History+of+the+Biblical+World&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}} ISBN 0-19-508707-0 გვ.169</ref>; შემდეგ ეს სამეფო ორად გაიყო: ქვეყნის ჩრდილოეთში ისრაელის სამეფო ჩამოყალიბდა, რომელმაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 722 წლამდე იარსება<ref>მილერი, ჯეიმზ მაქსუელი; ჰეიზი, ჯონ ჰერალსონი. {{Cite book|last=Miller|first=James Maxwell|last2=Hayes|first2=John Haralson|title=A History of Ancient Israel and Judah|publisher=Westminster John Knox Press|year=1986|isbn=0-664-21262-X|url=http://books.google.com.au/books?id=uDijjc_D5P0C&dq=A+history+of+ancient+Israel+and+Judah+By+James+Maxwell+Miller,+John+Haralson+Hayes&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false}}გვ. 236</ref>, სამხრეთში კი [[იუდეის სამეფო]]. ეს უკანასკნელი საბოლოოდ ჩვენი წელთაღრიცხვით [[პირველი საუკუნე|პირველ საუკუნეში]] განადგურდა, თუმცა მანამდეც რამდენიმეჯერ შეწყვიტა არსებობა.
 
უკვე ჩვენს წელთაღრიცხვამდე 63 წელს, [[პომპეუსი]]ს მიერ [[იერუსალიმი]]ს აღების შედეგად, [[იუდეის სამეფო]] [[რომის იმპერია]]ს დაექვემდებარა. ჩვენი წელთაღრიცხვით 66 წელს იუდეველები აჯანყდნენ. 70 წელს რომაელებმა ხელახლა დაიპყრეს იერუსალიმი, მეორე ტაძარი გადაწვეს და ქალაქი ააოხრეს; ამით ბოლო მოეღო ანტიკური ხანის ებრაულ სახელმწიფოებრიობას. აჯანყებულები საბოლოოდ 73 წელს დამარცხდნენ.
 
132 წელს [[ბარ-კოხვა]]ს მეთაურობით ახალი ამბოხება დაიწყო და 136 წლამდე გაგრძელდა. ეს ამბოხება რომაელებმა დიდი სისასტიკით ჩაახშვეს, რასაც ასიათასობით ებრაელი ემსხვერპლა; ამის შედეგად ებრაელი ერი უმცირესობად იქცა ისრაელის მიწაზე. [[მე-9IX საუკუნე]]მდე ქვეყანაში მაინც არსებობდა რამდენიმე ებრაული ქალაქი და სოფელი, შემდეგ კი ძალზე მცირერიცხოვანი თემებიღა შემორჩა.
 
[[მე-4IV საუკუნე|მე-4IV საუკუნიდან]] [[მე-20XX საუკუნე]]მდე ისრაელის მიწა, რომელიც უფრო [[პალესტინა|პალესტინის]] სახელითაა ცნობილი, მრავალ სხვადასხვა ეროვნებისა და სარწმუნოების დამპყრობელს ჩაუვარდა ხელთ. [[შუა საუკუნეები]]ს მიწურულიდან [[ებრაელები]] შეძლებისდაგვარად ჩამოდიოდნენ აქ დიასპორიდან და მათი რიცხვი ქვეყანაში ნელ-ნელა მატულობდა. [[მე-19XIX საუკუნე|მე-19XIX საუკუნიდან]], [[სიონიზმი|სიონისტური]] მოძრაობის დაარსების მიჯნაზე, ამ იმიგრაციამ მასობრივი ხასიათის მიღება დაიწყო, რის შედეგადაც ებრაელები თანდათან ადგილობრივი მოსახლეობის მნიშვნელოვან ნაწილად იქცნენ.
 
=== სიონისტური მოძრაობა და გზა ახალი სახელმწიფოებრიობისაკენ ===
{{წყარო}}
[[ფაილი:Herzl-balcony.jpg|thumb|left|[[თეოდორ ჰერცლი]], სიონიზმის დამაარსებელი. 1901]]
[[მე-19XIX საუკუნე]]ში [[სიონიზმი|სიონისტური]] მოძრაობა დაარსდა; მან მიზნად დაისახა „ისრაელის მიწაზე ებრაელი ერისათვის ერთა ოჯახში [შემავალი] სამშობლოს ჩამოყალიბება“, როგორც [[1897]] წელს [[ბაზელი|ბაზელში]] გამართულ პირველ მსოფლიო სიონისტურ კონგრესზე იყო დეკლარირებული. ამ სწრაფვას მალე „ბაზელის გეგმა“ ეწოდა.
 
[[სიონიზმი|სიონისტური]] მოძრაობის დამაარსებელი [[ბინიამინ ზეევ ჰერცლი]] იყო. ის ამ მოძრაობას უძღვებოდა [[1897]] წლის კონგრესიდან მის გარდაცვალებამდე, [[1904]] წელს. სიონისტური მოძრაობის დაარსებამდეც მოღვაწეობდნენ ისეთი მნიშვნელოვანი სიონისტი მოაზროვნეები, როგორც [[მოშე ჰესი]], [[იეჰუდა ლევ პინსკერი]] და „[[ახად ჰა'ამი]]“, მაგრამ ჰერცლმა პირველმა გააერთიანა ერთ ორგანიზაციაში სიონისტური იდეის მომხრე სხვადასხვა ქვეყნის [[ებრაელები]]. ის აგრეთვე პირველი სიონისტი მოღვაწე იყო, რომელიც სიონისტური იდეის განსახორციელებლად [[დიპლომატია|დიპლომატიურ]], [[პოლიტიკა|პოლიტიკურ]] და [[ეკონომიკა|ეკონომიკურ]] სფეროებში მოქმედებდა, თანაც საჯაროდ.
Line 121 ⟶ 120:
=== მნიშვნელოვანი მოვლენების ქრონოლოგია ===
[[ფაილი:Knesset building (edited).jpg|thumb|300px|ქნესეთი შენობა]]
* [[1948]] — ისრაელის სახელმწიფოს გამოცხადება;
* [[1948]]-[[1949|49]] — ომი დამოუკიდებლობისათვის, დასავლეთ იერუსალიმის შეერთება;
* [[1948]]-[[1952|52]] — [[ვაიცმანი, ხაიმ|ხაიმ ვაიცმანი]], ისრაელის პირველი პრეზიდენტი;
* [[1949]]-[[1953|53]] — [[დავიდ ბენ-გურიონი]], ისრაელის პირველი პრემიერი;
* [[1949]] — ისრაელის მიღება [[გაერო]]ში;
* [[1956]] — სინაის კამპანია და ლიბანის კრიზისი;
* [[1967]] — ექვსდღიანი ომი, აღმოსავლეთ იერუსალიმისა და სხვა ტერიტორიების ოკუპაცია;
* [[1968]]-[[1971|71]] - ახალი ებრაულ-არაბული კონფლიქტი;
* [[1973]] — ომი სირია-ეგვიპტესთან;
* [[1978]] — კემპ-დევიდის შეთანხმება, ეგვიპტესთან სამშვიდობო შეთანხმების ხელმოწერა;
* [[1982]] — ოპერაცია „შლომ- ა-გალილ“, პალესტინელთა სამხედრო ბაზების განადგურება ლიბანის სამხრეთში;
* [[1994]] — პალესტინელ არაბთა ავტონომიის შექმნა ღაზასა და იერიქონში.
 
Line 138 ⟶ 137:
ქვეყანა მდებარეობს სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში, ხმელთაშუა ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე. ისრაელის ჩრდილოეთით [[ლიბანი]] და [[სირია]] მდებარეობს, აღმოსავლეთით [[იორდანია]], სამხრეთით [[წითელი ზღვა]], ხოლო დასავლეთით [[ეგვიპტე]] და [[ხმელთაშუა ზღვა]]. ყველაზე გრძელი საზღვარი [[ისრაელს]] აქვს [[იორდანიასთან]] 238 კმ, ყველაზე მოკლე საზღვარი [[სირიასთან]] 76 კმ. საზღვაო სანაპირო ხაზის სიგრძე 273 კმ. ტერიტორია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გადაჭიმულია 450 კმ-ზე, ხოლო ყველაზე განიერი ადგილი აღწევს 137 კმ-ს.
 
'''ფართობი''' - 20. 800 კვ. კმ, მათ შორის [[პალესტინა|პალესტინის]] არაბული სახელმწიფოსათვის [[გაერო]]ს მიერ გამოყოფილი ტერიტორია - 6.2206220 კმ<sup>2</sup>² ([[ღაზას სექტორი]] და იორდანის [[დასავლეთი ნაპირი]]).
 
'''რეგიონები'''. ქვეყნის ჩრდილოეთისა და ცენტრალური ნაწილის აღმოსავლეთი მხარე მთიანია; დასავლეთში [[ზღვისპირული დაბლობი]]ა, სამხრეთში კი უდაბნო.
Line 146 ⟶ 145:
ქვეყნის ცენტრალური ნაწილის მთიან, აღმოსავლეთ მხარეს, გალილისაგან [[იზრეელის ხეობა]] ჰყოფს. ეს მხარე სამარიისა და იუდეის მთებს მოიცავს. ეს მთები ჩრდილოეთის მთებზე დაბალია, მაგრამ ზამთარი აქაც საკმაოდ ნალექებიანია. იუდეა სამარიის სამხრეთითაა. იუდეის მთების აღმოსავლეთით [[იუდეის უდაბნო]]ა. ამ უდაბნოს სამხრეთ-აღმოსავლეთში [[მკვდარი ზღვა|მკვდარი ზღვის]] ჩრდილოეთი ნაპირია. სამარიის მთებსა და იუდეის უდაბნოს აღმოსავლეთით [[იორდანის დაბლობი]]ა. ეს დაბლობი თითქმის უდაბნოსავით მშრალი და უნაყოფოა.
 
ისრაელის სამხრეთში [[ნეგევი]] მდებარეობს. ამ მხარეს სახელმწიფოს ტერიტორიის დაახლოებით 60 % უკავია. ნეგევის უმეტესი ნაწილი უდაბნოა. ჩრდილოეთ ნეგევის აღმოსავლეთით მკვდარი ზღვის დასავლეთი ნაპირია. შუა და სამხრეთ ნეგევის აღმოსავლეთ კიდეში [[არავა]], ანუ სტეპი მდებარეობს, რომელიც მშრალი და სრულიად უნაყოფოა.
 
ისრაელის დასავლეთში, ჩრდილოეთ საზღვრიდან [[ღაზას სექტორი|ღაზას სექტორამდე]], [[ზღვისპირული დაბლობი]]ა. ისრაელის ფარგლებში, [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვის]] სანაპირო დაახლოებით 190 კილომეტრზეა გადაჭიმული. ზღვისპირული დაბლობის ჩრდილოეთ ნაწილს აღმოსავლეთით გალილის მთები აკრავს, ცენტრალურ ნაწილს სამარიის მთები, სამხრეთ ნაწილს კი იუდეის მთები და ჩრდილოეთ [[ნეგევი]]. დაბლობის უმეტეს ნაწილში ჰავა ძლიერ ნოტიოა; ზღვასთან სიახლოვის გამო, იქაური ზამთრები ნალექებიანობით ქვეყნის მთიან რეგიონებს არ ჩამოუვარდება, ოღონდ ზღვისპირეთში წელიწადის ამ დროსაც შედარებით თბილა. ისრაელის მოსახლეობის დაახლოებით 70 % ზღვისპირულ დაბლობში ცხოვრობს.
[[ფაილი:NahalArugot02 ST 06.jpg|thumb|ისრაელის დასავლეთი ნაწილი]]
'''1967 წელს შემოერთებული ტერიტორიები'''. სამხრეთში, ისრაელსა და ეგვიპტეს შორის - ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე, [[ღაზას სექტორი]] მდებარეობს; პალესტინელი არაბებით დასახლებული ეს ტერიტორია, რომელიც ისრაელმა [[2005]] წელს დათმო, [[2007]] წელს [[პალესტინის ავტონომია]]საც გამოეყო და ფაქტობრივად დამოუკიდებელი სახელმწიფოა [[ჰამასი]]ს ორგანიზაციის მეთავეობით.
Line 154 ⟶ 153:
ისრაელის სახელმწიფოსა და [[იორდანია]]ს შორის მდებარეობს ისრაელის (ქვეყნის) შუა მთიანეთი - [[იუდეა|იუდეისა]] და [[სამარია|სამარიის]] ისტორიული კუთხეები - რომელიც ძირითადად პალესტინელი არაბებითაა დასახლებული და უფრო იორდანის დასავლეთი ნაპირის სახელითაა ცნობილი. ეს ტერიტორია ერთდროულად პალესტინის ავტონომიასა და ისრაელის სამხედრო ხელისუფლებას ექვემდებარება და მისი საბოლოო სტატუსი ჯერაც გადაუწყვეტავია.
 
ჩრდილოეთში, ისრაელსა და სირიას შორის, გოლანის მაღლობები მდებარეობს. ეს ტერიტორია 1967 წლიდან ისრაელის მიერაა ანექსირებული, გაერო ამ ტერიტორიას კვლავინდებურად სირიის ნაწილად განიხილავს და ისრაელს მის დატოვებას სთხოვს.გოლანის მაღლობების საბოლოო სტატუსი ჯერ კიდევ გაურკვეველია.
'''ბუნება''': მთები - გალილეის მთიანეთი; უმაღლესი მწვერვალი - მერონი 1,2081208 მ; მდინარე - იორდანი; ტბები - [[მკვდარი ზღვა]], [[ქინერეთი]] (იგივე გალილეის).
 
=== ჰავა ===
ისრაელში ხმელთაშუაზღვიური ჰავის ტიპია ცხელი ზაფხულით (აპრილი– ოქტომბერიაპრილი–ოქტომბერი) და შედარებით რბილი წვიმიანი ზამთრით (ნოემბერი–მარტი). ზამთარი ქვეყნის ზოგიერთ მთიან რაიონში, მაგალითად, იერუსალიმსა და ცფათში, უფრო მშრალი და გრილია. წვიმა ძირითადად მოდის ჩრდილოთ და ცენტრალურ რაიონში. ჩრდილოთ ნეგევში ნალექების რაოდენობა ნაკლებია, ხოლო სამხრეთით მათი რაოდენობა უმნიშვნელოა. კლიმატური პირობები ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში განსხვავდება ერთმანეთისგან: სანაპირო ზოლი ხასიათდება ნოტიო ზაფხულით და რბილი ზამთრით, მთიანი რაიონები მშრალი ზაფხულით და შედარებით ცივი ზამთრით, ხოლო ნეგევში – ტიპიური ნახევარუდაბნოს კლიმატია. აგვისტოს საშუალო ტემპერატურა სანაპიროზე +27 °C, ქვეყნის ცენტრალურ რაიონში +23 °C, აღმოსავლეთში +30 °C; იანვარში ტემპერატურა იმავე რაონებში შესაბამისად არის +12 °C, +7 °C და +12 °C. ყველაზე ნოტიო ზონად ითვლება გალილეა, სადაც ნალექების რაოდენობა წელიწადში აღწევს 1000 მმ. თელ-ავივის მიდამოებში ნალექების რაოდენობა 550 მმ ფარგლებშია, იერუსალიმში – 500 მმ, ხოლო წითელი ზღვის სანაპიროსთან – მხოლოდ 25-30 მმ წელიწადში.
 
=== წყლის რესურსები ===
ქვეყნის მთავარი მდინარეა იორდანე, რომელიც სათავეს იღებს ჰერმონის მთაზე ლიბია-სირიის საზღვარზე, შემდეგ კინერეთის ტბაზე (გალილეის ზღვა) გაედინება და მიუყვება იორდანეს დაბლობს, ბოლოს კი მკვდარ ზღვაში ჩაედინება. მდინარე იორდანე საკმაოდ ვიწრო და წყალმარჩხია, და მხოლოდ წვიმების სეზონის დროს ივსება. უმთავრესი მდინარეებიდან ასევე აღსანიშნავია იარკონი და კიშონი.
 
კინერეთის ტბა მდებარეობს გალილეის ბორცვებსა და გოლანის მაღლობებს შორის ზღვის დონეზე 212 მ-ით ქვემოთ. სიგანეში ის აღწევს 12 კმ-ს, სიგრძეში – 21 კმ-ს, ხოლო სიღრმე – 48 მ. ეს არის ყველაზე დიდი მტკნარი ტბა ისრაელში. უდიდეს და უნიკალურ მარილიან ტბას წარმოადგენს მკვდარი ზღვა. მისი სიგრძე შეადგენს 76 კმ-ს, სიგანე – 17კმ17 კმ-ს, საშუალო სიღრმე კი 161 მ-ია. ტბა ზღვის დონეზე დაახლოებით 400 მ-ით ქვემოთ მდებარეობს და ის გაჯერებულია მრავალფეროვანი მარილებით, რომელთა კონცენტრაცია 1 ლიტრში 300 გრამს აღემატება, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს მასში თევზისა და უფრო პრიმიტიული ცოცხალი ორგანიზმების არსებობას, თუმცა იგივე ფაქტორი განაპირობებს მკვდარი ზღვის წყლისა და მის ფსკერზე წარმოქმნილი ტალახის უნიკალურ სამკურნალო და კოსმეტიკურ თვისებებს.
 
=== ფლორა და ფაუნა ===
მცენარეებიდან ისრაელში ფართოდ გავრცელებულია მარადმწვანე მუხა, ზეთისხილი, მიწის თხილი, ღვია, დაფნა, ხემარწყვა, იერუსალიმის ფიჭვი, ჭადარი, არღავანი, მთიან რაიონებში გავრცელებულია მუხა და სიკომორი. გალილეის დაჭაობებულ ადგილებში იზრდება პაპირუსი, ოლეანდრი, ხახვთესლა.
 
ქვეყნის ცხოველთა სამყარო შედარებით ღარიბია. მსხვილი ძუძუმწოვრები თითქმის განადგურებულია. ნეგევის უდაბნოში ბინადრობს ტურა, ზოლებიანი აფთარი, მელა, მაჩვზღარბა, ზღარბი, კურდღელი და გარეული ღორი. ფართოდაა გავრცელებული ქვეწარმავლები – გველი, კუ, ხვლიკი. ისრაელის ტერიტორიაზე დაახლოებით 400 სახეობის ფრინველია გავრცელებული.
 
ისრაელში გარემოს დაცვის მკაცრი პოლიტიკა ხორციელდება. ასობით მცენარე, მათ შორის მუხები და პალმები, და ასევე ბევრი ცხოველი და ფრინველი სახელმწიფო დაცვის ქვეშაა.
 
გოლანის მაღლობებზე და მათგან სამხრეთით განლაგებულია რამდენიმე ეროვნული პარკი: „დანი“, „ხურშატ ტალი“ და სხვა. ქვეყნის ტერიტორიაზე ბევრი მცირე ზომის ეროვნული პარკია.
 
== პოლიტიკური წყობა ==
ისრაელი შედგება 6 ადმინისტრაციული ერთეულისგან: ცენტრალური, ხაიფა, იერუსალიმი, ჩრდილოეთი, სამხრეთი, თელ-ავივი. ისრაელის სუვერენული სახელმწიფო შექმნილია 1948 წლის 14 მარტს (იქამდე მისი ტერიტორია დიდი ბრიტანეთის მმართველობის ქვეშ იყო). ისრაელი – საპარლამენტო რესპუბლიკაა. ერთპალატიანი პარლამენტი – კნესეტი, შედგება 120 დეპუტატისგან, რომლის არჩევა ხდება არჩევნების გზით პროპორციული სიით. აღმასრულებელ ხელისუფლებას წარმოადგენს მინისტრთა კაბინეტი, პრემიერ-მინისტრის მეთაურობით. სახელმწიფოს ოფიციალური მეთაურია პრეზიდენტი, რომელსაც ხუთი წლის ვადით ირჩევს კნესეტი. ისრაელში მრავალპარტიული პოლიტიკური სისტემაა.
პრეზიდენტი, რომელსაც ხუთი წლის ვადით ირჩევს კნესეტი. ისრაელში მრავალპარტიული პოლიტიკური სისტემაა.
 
== სახელმწიფო ==
* '''სახელმწიფო სიმბოლოები''': ''ისრაელის დროშა '' — წარმოადგენს თეთრ ტილოს, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს ორი ლურჯი ზოლი გასდევს. დროშის ცენტრში გამოსახულია დავითის ექვსქიმიანი ვარსკვლავი. ''ისრაელის გერბი'' — წარმოადგენს „ფრანგული“ ფორმის ფარს, რომლის ცენტრში გამოსახულია მენორა - შვიდსანთლიანი შანდალი. ▼
 
* '''სახელმწიფო სისტემა''' - დემოკრატიული რესპუბლიკა. ▼
▲* '''სახელმწიფო სიმბოლოები''': ''ისრაელის დროშა '' — წარმოადგენს თეთრ ტილოს, რომელსაც ზედა და ქვედა მხარეს ორი ლურჯი ზოლი გასდევს. დროშის ცენტრში გამოსახულია დავითის ექვსქიმიანი ვარსკვლავი. ''ისრაელის გერბი'' — წარმოადგენს „ფრანგული“ ფორმის ფარს, რომლის ცენტრში გამოსახულია მენორა - შვიდსანთლიანი შანდალი.
* '''სახელმწიფოს მეთაური''' - პრეზიდენტი [[შიმონ პერესი]] (2007).
▲* '''სახელმწიფო სისტემა''' - დემოკრატიული რესპუბლიკა.
* '''სახელმწიფოსმთავრობის მეთაური''' - პრეზიდენტიპრემიერ–მინისტრი [[შიმონბინიამინ პერესინეთანიაჰუ]] (20072009).
* '''მთავრობის მეთაური''' - პრემიერ–მინისტრი [[ბინიამინ ნეთანიაჰუ]] (2009).
* '''საკანონმდებლო ორგანო''' - ერთპალატიანი პარლამენტი ([[ქნესეთი]], 120 წევრი).
 
== დემოგრაფია ==
ისრაელის მოსახლეობის რაოდენობა 2012 წლის მონაცემებით 78360007 836 000 ადამიანს შეადგენს, რაც მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის 0,11 % შეადგენს. მოსახლეობის სიმჭიდროვე კი 359 ადამიანია 1 კვ. კმ-ზე .
 
მოსახლეობის უმრავლესობა – 76,4 % ებრაელია (მათგან 67,1 % – ისრაელში დაბადებული, 22,6 % ევროპაში ან ამერიკაში დაბადებული, 5,9 % აფრიკაში დაბადებული, 4,2 % აზიაში დაბადებული) დანარჩენი 23,6 %-დან უმრავლესობა არაბია (2004წ2004 წ.) .
რელიგიურ კუთვნილებას რაც შეეხება, 75,6% იუდეველია, 2% – ქრისტიანი, 1,7% –დრუზები და 3,8% – სხვა აღმსარებლობის (2008წ) .▼
 
▲რელიგიურ კუთვნილებას რაც შეეხება, 75,6 % იუდეველია, 2 % – ქრისტიანი, 1,7 % –დრუზები და 3,8 % – სხვა აღმსარებლობის (2008წ) .
 
ქვეყნის ოფიციალური ენებია ივრითი და არაბული. გავრცელებულია ასევე ინგლისური, ფრანგული, ესპანური, გერმანული, იდიში, რუსული, პოლონური და უნგრული.
 
ქვეყნის ურბანიზაციის დონე 92 % შეადგენს (2010 წლის მონაცემებით ).
 
ისრაელის დედაქალაქია - იერუსალიმი. უდიდეს ქალაქებს მიეკუთვნება თელ-ავივი, ხაიფა, ხოლონი, რიმატ-განი.
 
* '''სახელმწიფო ენები''' — [[ებრაული ენა|ებრაული]] და [[არაბული ენა|არაბული]].
* '''რელიგია''' — [[იუდაიზმი]], [[ისლამი]].
* '''დედაქალაქი''' — [[იერუსალიმი]] (695 ათასი).
* '''ქალაქები''' — [[თელ-ავივი]] (365, აგლ. 2,960 ათასი), [[ხაიფა]] (280, აგლ. 1,007 ათასი), [[რიშონ ლეციონი]] (220), [[აშდოდი]] (198), [[ბეერ-შევა]] (187).
 
== ეკონომიკა ==
* '''რესურსები''' — საშენი ხე-ტყე, სპილენძის[[სპილენძი]]ს მადანი, [[ბუნებრივი აირი]], [[ფოსფატი]], [[თიხა]], სილა[[ქვიშა]]. ▼
 
* '''სახელმწიფო ბიუჯეტი''' — 38, 500 მლნ $ (1999). ▼
▲* '''რესურსები''' — საშენი ხე-ტყე, სპილენძის მადანი, ბუნებრივი აირი, ფოსფატი, თიხა, სილა.
* '''ერთობლივი ეროვნული პროდუქტი''' — 154.174 მლრდ $(2005), ერთ სულ მოსახლეზე — 15. 920 $. ▼
▲* '''სახელმწიფო ბიუჯეტი''' — 38,500 მლნ $ (1999).
* '''ექსპორტი''' — ხილ-ბოსტნეული, ნავთობპროდუქტები, ქიმიკატები, მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, სასუქები. ▼
▲* '''ერთობლივი ეროვნული პროდუქტი''' — 154.174 მლრდ $(2005), ერთ სულ მოსახლეზე — 15.920 $.
▲* '''ექსპორტი''' — ხილ-ბოსტნეული, ნავთობპროდუქტები, ქიმიკატები, მანქანათმშენებლობის პროდუქცია, სასუქები.
* '''ვალუტა''' — ახალი შეკელი (ILS).
 
== ტურიზმი ==▼
== მემკვიდრეობა ==▼
საერთაშორისო ავიაკომპანიები ასრულებენ რეგულარულ რეისებს ისრაელის საერთაშორისო აეროპორტში, რომელიც ბენ-გურიონის სახელს ატარებს და მდებარეობს ლოდში (თელ-ავივთან ახლოს). აეროპორტიდან[[აეროპორტი]]დან თელ-ავივში და იერუსალიმში შესაძლებელია როგორც ტაქსით[[ტაქსი]]თ, ისე ავტობუსით[[ავტობუსი]]თ მგზავრობა. ▼
 
ევროპიდან შესაძლებელია ასევე ისარგებლოთ სანაოსნო კომპანიების სერვისით, რომელიც ასრულებენ რეისებს ხაიფას პორტებში. ხმელთაშუაზღვიური კრუიზები ხშირად თავის პროგრამაში რთავენ ისრაელის პორტებს. კერძო სანაოსნო საშუალებებს შეუძლიათ შევიდნენ ხაიფას, აშდოდის, ეილათის და თელ-ავივის პორტებში.▼
* [[იერუსალიმი]] — ძველი ქალაქი, იაფოს და შხემის კარები, [[გოდების კედელი]], [[კლდის გუმბათი]] — მეჩეთი ალ-აქსა, [[უფლის საფლავის ტაძარი]], [[ვია დოლოროზა]], [[იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი]];, ▼
 
ისრაელში ყველაზე მოხერხებულ ტრანსპორტს წარმოადგენს ავტობუსი. შაბათობით და ებრაული დღესასწაულების დროს ავტობუსების კომპანიები არ მუშაობენ. ისრაელის ყველა მსხვილ ქალაქში და ბენ-გურიონის აეროპორტში განლაგებულია ავტომობილების გამქირავებელი კომპანიების ოფისები. მანქანის დაქირავება შეუძლია ნებისმიერ პირს, რომელსაც შეუსრულდა 21 წელი და ფლობს მოქმედ მართვის მოწმობას და საერთაშორისო საკრედიტო ბარათს.▼
 
სარკინიგზო მარშრუტები სრულდება შემდეგი მიმართულებით: თელ-ავივიდან ჩრდილოეთით ნახარიამდე, თელ-ავივიდან სამხრეთით – რეხოვოტამდე.▼
 
▲== მემკვიდრეობა ==
▲* [[იერუსალიმი]] — ძველი ქალაქი, იაფოს და შხემის კარები, [[გოდების კედელი]], [[კლდის გუმბათი]] — მეჩეთი ალ-აქსა, [[უფლის საფლავის ტაძარი]], [[ვია დოლოროზა]], [[იერუსალიმის ჯვრის მონასტერი]];,
* <!--[[ბეთლემი (ისრაელი)|ბეთლემი]] — შობის ეკლესია (IV ს.), იესო ქრისტეს დაბადების ადგილი; სხვა -->ქრისტიანული ადგილები — [[ნაზარეთი]], [[კაპერნაუმი]];
* [[იერიქონი]] — სინაგოგა (VI ს.), ხალიფების სასახლე (VIII ს.);
* [[მკვდარი ზღვა]] — (მასადის ციხე-სიმაგრე).
▲== ტურიზმი ==
▲საერთაშორისო ავიაკომპანიები ასრულებენ რეგულარულ რეისებს ისრაელის საერთაშორისო აეროპორტში, რომელიც ბენ-გურიონის სახელს ატარებს და მდებარეობს ლოდში (თელ-ავივთან ახლოს). აეროპორტიდან თელ-ავივში და იერუსალიმში შესაძლებელია როგორც ტაქსით, ისე ავტობუსით მგზავრობა.
▲ევროპიდან შესაძლებელია ასევე ისარგებლოთ სანაოსნო კომპანიების სერვისით, რომელიც ასრულებენ რეისებს ხაიფას პორტებში. ხმელთაშუაზღვიური კრუიზები ხშირად თავის პროგრამაში რთავენ ისრაელის პორტებს.
კერძო სანაოსნო საშუალებებს შეუძლიათ შევიდნენ ხაიფას, აშდოდის, ეილათის და თელ-ავივის პორტებში.
ისრაელში ყველაზე მოხერხებულ ტრანსპორტს წარმოადგენს ავტობუსი. შაბათობით და ებრაული დღესასწაულების დროს ავტობუსების კომპანიები არ მუშაობენ.
▲სარკინიგზო მარშრუტები სრულდება შემდეგი მიმართულებით: თელ-ავივიდან ჩრდილოეთით ნახარიამდე, თელ-ავივიდან სამხრეთით – რეხოვოტამდე.
▲ისრაელის ყველა მსხვილ ქალაქში და ბენ-გურიონის აეროპორტში განლაგებულია ავტომობილების გამქირავებელი კომპანიების ოფისები. მანქანის დაქირავება შეუძლია ნებისმიერ პირს, რომელსაც შეუსრულდა 21 წელი და ფლობს მოქმედ მართვის მოწმობას და საერთაშორისო საკრედიტო ბარათს.
 
== რესურსები ინტერნეტში ==
Line 224 ⟶ 233:
{{შუა აღმოსავლეთის თემები}}
{{წითელი ზღვის მოსაზღვრე ქვეყნები}}
 
 
[[კატეგორია:ისრაელი|*]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ისრაელი“-დან