შვედეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ეს რა შუაშია? |
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = Konungariket Sverige
|სრული_სახელი = შვედეთის სამეფო
|საერთო_სახელი = შვედეთი
ხაზი 9:
|დევიზი = För Sverige i tiden
|ოფიციალური_ენები = [[შვედური ენა|შვედური]] (დე ფაქტო)
|დედაქალაქი = [[სტოკჰოლმი]]
|latd=59
|latm=21
ხაზი 17:
|longEW=E
|უდიდესი_ქალაქი = [[სტოკჰოლმი]]
|მთავრობის_ტიპი = [[საპარლამენტო მმართველობა]] [[კონსტიტუციური მონარქია]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[შვედეთის მონარქი|მეფე]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[კარლ XVI გუსტავი]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[შვედეთის პრემიერ-მინისტრი|პრ.-მინისტრი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[სტეფან ლევენი]]
|ლიდერის_ტიპი_3 =
|ლიდერის_სახელი_3 =
ხაზი 29:
|ფართობი =449,964
|წყალი_% =8.7
|სავარაუდო_მოსახლეობა = 9
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 88-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2016
|მოსახლეობის_ცენზი = 9
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს = 2013
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 21
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 194-ე
|მშპ_ppp_წელი = 2015
|მშპ_ppp = $483.724 მილიარდი
|მშპ_ppp_რანგი = 21-ე
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე = $48,966
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე_რანგი = მე-7
|აგი = 0.956
|აგი_ტენდენცია = {{ზრდა}}
|აგი_კატეგორია = <font color="#009900">მაღალი</font>
|აგი_რანგი = მე-10
|აგი_წელი = 2004
|ვალუტა = [[შვედური კრონი]]
|ვალუტის_კოდი = SEK
|ქვეყნის_კოდი = SWE
|დროის_სარტყელი =
|ზაფხულის_დრო =
|cctld = [[.se]]<sup>1</sup>
|სატელეფონო_კოდი = 46
|სატელეფონო_კოდი_მითითება =
|სქოლიო = <sup>1</sup>ასევე [[.eu]], როგორც [[ევროპის კავშირი]]ს წევრი.
}}
'''შვედეთი''' ({{lang-sv|Sverige}}), ოფიციალურად '''შვედეთის სამეფო''' ({{lang-sv|Konungariket Sverige}}) — [[ქვეყანა]] [[ჩრდილოეთი ევროპა|ჩრდილოეთ ევროპაში]], [[სკანდინავიის ნახევარკუნძული|სკანდინავიის ნახევარკუნძულზე]]. ესაზღვრება [[ნორვეგია]] დასავლეთიდან და [[ფინეთი]] ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან. ზღვით ესაზღვრება [[დანია]], [[გერმანია]] და [[პოლონეთი]]. სამხრეთიდან და [[ესტონეთი]], [[ლატვია]], [[ლიტვა]] და [[რუსეთი]] აღმოსავლეთიდან. ასევე დაკავშირებულია დანიასთან [[ორესუნის ხიდი]]თ.
449
== სახელწოდება ==
* '''ოფიციალური''': ქართულად — შვედეთის სამეფო; შვედურად — Konungariket Sverige.
* '''ეტიმოლოგია''': შვედურად Sverige ანუ Svea-rike — „სვეას სახელმწიფო“. თვით ხალხის ეთნონიმი შესაძლოა ძველნორვეგიული წარმოშობისა იყოს Svithjoth, სადაც Svi-ის მნიშვნელობა უცნობია, ხოლო გერმანიკულ ენაზე thjod „ხალხს“ შეესატყვისება.
* '''ქვეყნის კოდი''' - SE.
== ისტორია ==▼
[[ფაილი:Gustav Vasa.jpg|thumb|მეფე [[გუსტავ ვაზა]]]]▼
[[მყინვარი|მყინვარების]] დნობის დაწყების შემდეგ [[სკანდინავიის ნახევარკუნძული]]ს მიწების ათვისება ადამიანმაც დაიწყო. სკანდინავიის პირველი მცხოვრებნი მონადირენი და შემგროვებლები იყვნენ. დასახლება ნახევარკუნძულის სამხრეთიდან დაიწყო, რომელიც შემდგომ რამდენიმე მხარედ დაიყო, მათ შორის კი ყველაზე ძლევამოსილი [[სველანდი]] აღმოჩნდა. სამეფო ხელისუფლება [[XIV საუკუნე]]ში გაძლიერდა, რასაც ჩრდილოეთის ქვეყნების [[კალმარის უნია|კალმარის უნიით]] გაერთიანება მოჰყვა. კავშირი მომხრეებსა და [[დანია|დანიის]] [[ოლდენბურგები]]ს დინასტიას შორის ხანგრძლივი ომის შემდეგ დაიშალა, შვედეთის სამეფო ტახტზე კი [[გუსტავ ვაზა]] ავიდა.▼
[[XVII საუკუნე]]ში შვედეთი [[ევროპა]]ში მნიშვნელოვანი ძალის მქონე სახელმწიფოდ მიიჩნეოდა თავისი გამოცდილი და ეფექტური არმიის წყალობით. მომდევნო ასწლეულში სამეფომ ფართო ტერიტორიებზე გაშლილი დაპყრობილი მიწები ვეღარ შეინარჩუნა. რუსეთთან ჩრდილოეთის დიდი ომის შემდეგ, [[1809]] წელს შვედეთმა თავისი აღმოსავლური ტერიტორიები დათმო. ამავე წელს, ქვეყანაში მიიღეს კონსტიტუცია, რომელიც 1975 წლამდე მოქმედებდა.▼
[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] ინდუსტრიალიზაცია შვედეთში საკმაოდ გვიან დაიწყო. 1860-იან წლებში რკინიგზის მშენებლობა ქვეყნის აღმშენებლობის საწინდარი გახდა. თანდათან პირველი საწარმოები გაჩნდა ელექტროტექნიკისა და ქიმიის დარგში. [[1876]] წელს დაარსდა საქვეყნოდ ცნობილი კომპანია [[ერიქსონი]]. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს შვედეთმა ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. [[1921]] წელს ხმის მიცემის საყოველთაო უფლების შესახებ კანონი იქნა მიღებული და ხელისუფლებაში სოციალ-დემოკრატები მოვიდნენ. შვედეთმა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროსაც მოახერხა ნეიტრალიტეტის შენარჩუნება იმის მიუხედავად, რომ ჩრდილოეთის სხვა ქვეყნები ფაშისტურ აგრესიას ვერ ასცდნენ ([[დანია]], [[ნორვეგია]]). გერმანული ჯარები შევიდნენ [[საბჭოთა კავშირი]]ს [[ფინეთი]]ს ტერიტორიაზეც. ომის შემდგომ, 1950-60-იან წლებში ხელისუფლებამ არაერთი სოციალური და შრომითი საკითხის რეფორმა გაატარა. ამ დროის ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანაში ცხოვრების დონის ამაღლება გამოიწვია. ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკა იმ იდეით იკვებებოდა, რომ მშვიდობიანობის პერიოდში ქვეყანამ თავი უნდა შეიკავოს ყოველგვარ სამხედრო ალიანსებში გაწევრიანებისგან, რათა ომიანობისას თავი აარიდოს სხვა სახელმწიფოთა აგრესიას. ამის მიუხედავად, ოდნამ მოგვიანებით, შვედეთის სამხედრო სტრუქტურები მჭიდრო კონტაქტში შევიდა [[ჩრდილოეთ ატლანტიკის ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ნატოსთან]]. 1970-იან წლებში შვედეთში ეკონომიკური მდგომარეობა გაუარესდა, განსაკუთრებით საპრობლემო შეიქმნა ენერგეტიკული საკითხი. ბირთვული ენერგეტიკის კრიტიკამ ახალი რეაქტორების შენება დაბლოკა. [[1989]] წელს [[ბერლინი]]ს კედლის დანგრენის შემდეგ შვედეთის სრული ნეიტრალიტეტის პოლიტიკა გადაიხედა და ხელისუფლებამ [[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] შესვლის სურვილი გამოხატა. შვედეთი [[1995]] წელს [[ევროკავშირი]]ს წევრი გახდა.▼
== გეოგრაფია ==
* '''ბუნება''': ტერიტორიის ნახევარზე მეტი წიწვოვან ტყეებს უკავია. უმაღლესი მწვერვალი - [[კებნეკაისე]]
* '''ბუნებრივი რესურსები''' — [[თუთია]], [[რკინის მადანი]], [[ტყვია]],[[სპილენძი]], [[ვერცხლი]], საშენი ხე-ტყე, [[ურანი]], [[ჰიდროენერგია]].▼
=== ფლორა და ფაუნა ===▼
▲* '''ფართობი''' — 449,964 კმ²
შვედეთში [[ძუძუმწოვრები]] მრავარფეროვანი სახით არ არიან წარმოდგენილნი, თუმცა, მათი რაოდენობა მეტად მაღალია. [[ლაპლანდია]]ში [[ჩრდილოეთის ირემი]]ს ნახვა შეიძლება. ტყეებში ასევე ბინადრობენ [[ცხენირემი|ცხენირმები]], შვლები, ციყვები, კურდღლები, მელიები, [[კვერნა|კვერნები]], ჩრდილოეთ ტაიგაში — ფოცხვერები, მურა დათვები, სამურავები. ფრინველები 340 სახეობამდეა, თევზები 160 სახეობაა. ▼
▲* '''ბუნება''': ტერიტორიის ნახევარზე მეტი წიწვოვან ტყეებს უკავია. უმაღლესი მწვერვალი - [[კებნეკაისე]] 2 117 მ; მდინარეები (კმ) - ტორნე-მუონიო 570, კლარი 520, დალი 520; ტბები (კვ.კმ) — [[ვენერნი]] 5 585, [[ვეტერნი]] 1 912, [[მელარენის ტბა|მელარენი]] 1 140; კუნძულები (კმ²) - [[გეტლანდი]] 2 994, [[ელანდი]] 1 347, ორუსტი 346; კლიმატი - კონტინენტური, სუბპოლარული.
1964 წელს გარემოს დაცვის შესახებ კანონი შევიდა ძალაში და ევროპაში რეგულარულად დაიწყო ეროვნული პარკების გაჩენა. პირველი ეროვნული პარკი შვედეთში ჯერ კიდევ 1909 წელს იყო შექმნილი. ახლა ქვეყანაში 16 ეროვნული პარკი და 900 ნაკრძალია.▼
▲* '''ბუნებრივი რესურსები''' — [[თუთია]], რკინის მადანი, [[ტყვია]],[[სპილენძი]], [[ვერცხლი]], საშენი ხე-ტყე, [[ურანი]], [[ჰიდროენერგია]].
== სახელმწიფო ==
* '''პოლიტიკური სისტემა''' — [[კონსტიტუციური მონარქია]].
* '''სახელმწიფოს მეთაური''' — მეფეები (ბერნადოტების სახლი): [[ოსკარ II]] (1872-1907), [[გუსტავ V]] (1907-1950), [[გუსტავ VI ადოლფი]] (1950-1973), [[კარლ XVI გუსტავი]] (CARL XVI GUSTAF, 1973-დან).
Line 82 ⟶ 91:
== დემოგრაფია ==
{{მთავარი|შვედეთის მოსახლეობა}}
* '''მოსახლეობა''' — 9
* '''ენა''' — [[შვედური ენა|შვედური]].
* '''რელიგია''' — [[ლუთერანიზმი]].
* '''ქალაქები''' (ათ.) — [[სტოკჰოლმი]] (1
== ეკონომიკა ==
შვედეთი განვითარებული ინდუსტრიული ქვეყანაა, ე.ე.პ. მოცულობით (232 მლრდ $) მსოფლიოში 21-ე ადგილი უკავია.
* '''ე.ე.პ. სტრუქტურა''' (%) — [[სოფლის მეურნეობა]] - 2, [[მრეწველობა]] - 31, [[მომსახურება]] - 67;
Line 98 ⟶ 106:
უპირატესობანი: მსოფლიო მნიშვნელობის ფირმები: [[სააბი]], [[ვოლვო]], [[ერიქსონი]], [[ელექტროლუქსი]] და [[SKF]]. მაღალგანვითარებული და მუმდმივად მოდერნიზებადი ინფრასტრუქტურა. სამრეწველო ინფრასტრუქტურა მშვენიერი მდგომარეობით, ხოლო პერსონალი დიდი პროფესიონალიზმითა და [[ინგლისური ენა|ინგლისური ენის]] კარგი ცოდნით გამოირჩევა.
შვედეთის ელექტროსადგურები:
Line 105 ⟶ 113:
* [[აეს რინგჰალსი]]
== მემკვიდრეობა ==▼
{{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები შვედეთში}}▼
[[სტოკჰოლმი]] — ისტორიული ცენტრი, სამეფო სასახლე, [[რიქსდაგი]], [[სკანსენი]] (ეთნოგრაფიული მუზეუმი ღია ცის ქვეშ); სამხრეთ ოლანდის აგრარული პეიზაჟები, გამელსტადის ეკლესიათა სოფელი, [[ჰანზა]]ს ქალაქი [[ვისბიუ]], [[ლაპლანდია]].▼
▲== ისტორია ==
▲[[ფაილი:Gustav Vasa.jpg|thumb|მეფე [[გუსტავ ვაზა]]]]
▲[[მყინვარი|მყინვარების]] დნობის დაწყების შემდეგ [[სკანდინავიის ნახევარკუნძული]]ს მიწების ათვისება ადამიანმაც დაიწყო. სკანდინავიის პირველი მცხოვრებნი მონადირენი და შემგროვებლები იყვნენ. დასახლება ნახევარკუნძულის სამხრეთიდან დაიწყო, რომელიც შემდგომ რამდენიმე მხარედ დაიყო, მათ შორის კი ყველაზე ძლევამოსილი [[სველანდი]] აღმოჩნდა. სამეფო ხელისუფლება [[XIV საუკუნე]]ში გაძლიერდა, რასაც ჩრდილოეთის ქვეყნების [[კალმარის უნია|კალმარის უნიით]] გაერთიანება მოჰყვა. კავშირი მომხრეებსა და [[დანია|დანიის]] [[ოლდენბურგები]]ს დინასტიას შორის ხანგრძლივი ომის შემდეგ დაიშალა, შვედეთის სამეფო ტახტზე კი [[გუსტავ ვაზა]] ავიდა.
▲[[XVII საუკუნე]]ში შვედეთი [[ევროპა]]ში მნიშვნელოვანი ძალის მქონე სახელმწიფოდ მიიჩნეოდა თავისი გამოცდილი და ეფექტური არმიის წყალობით. მომდევნო ასწლეულში სამეფომ ფართო ტერიტორიებზე გაშლილი დაპყრობილი მიწები ვეღარ შეინარჩუნა. რუსეთთან ჩრდილოეთის დიდი ომის შემდეგ, [[1809]] წელს შვედეთმა თავისი აღმოსავლური ტერიტორიები დათმო. ამავე წელს, ქვეყანაში მიიღეს კონსტიტუცია, რომელიც 1975 წლამდე მოქმედებდა.
▲[[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] ინდუსტრიალიზაცია შვედეთში საკმაოდ გვიან დაიწყო. 1860-იან წლებში რკინიგზის მშენებლობა ქვეყნის აღმშენებლობის საწინდარი გახდა. თანდათან პირველი საწარმოები გაჩნდა ელექტროტექნიკისა და ქიმიის დარგში. [[1876]] წელს დაარსდა საქვეყნოდ ცნობილი კომპანია [[ერიქსონი]]. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს შვედეთმა ნეიტრალიტეტი შეინარჩუნა. [[1921]] წელს ხმის მიცემის საყოველთაო უფლების შესახებ კანონი იქნა მიღებული და ხელისუფლებაში სოციალ-დემოკრატები მოვიდნენ. შვედეთმა [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროსაც მოახერხა ნეიტრალიტეტის შენარჩუნება იმის მიუხედავად, რომ ჩრდილოეთის სხვა ქვეყნები ფაშისტურ აგრესიას ვერ ასცდნენ ([[დანია]], [[ნორვეგია]]). გერმანული ჯარები შევიდნენ [[საბჭოთა კავშირი]]ს [[ფინეთი]]ს ტერიტორიაზეც. ომის შემდგომ, 1950-60-იან წლებში ხელისუფლებამ არაერთი სოციალური და შრომითი საკითხის რეფორმა გაატარა. ამ დროის ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანაში ცხოვრების დონის ამაღლება გამოიწვია. ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკა იმ იდეით იკვებებოდა, რომ მშვიდობიანობის პერიოდში ქვეყანამ თავი უნდა შეიკავოს ყოველგვარ სამხედრო ალიანსებში გაწევრიანებისგან, რათა ომიანობისას თავი აარიდოს სხვა სახელმწიფოთა აგრესიას. ამის მიუხედავად, ოდნამ მოგვიანებით, შვედეთის სამხედრო სტრუქტურები მჭიდრო კონტაქტში შევიდა [[ჩრდილოეთ ატლანტიკის ხელშეკრულების ორგანიზაცია|ნატოსთან]]. 1970-იან წლებში შვედეთში ეკონომიკური მდგომარეობა გაუარესდა, განსაკუთრებით საპრობლემო შეიქმნა ენერგეტიკული საკითხი. ბირთვული ენერგეტიკის კრიტიკამ ახალი რეაქტორების შენება დაბლოკა. [[1989]] წელს [[ბერლინი]]ს კედლის დანგრენის შემდეგ შვედეთის სრული ნეიტრალიტეტის პოლიტიკა გადაიხედა და ხელისუფლებამ [[ევროკავშირი|ევროკავშირში]] შესვლის სურვილი გამოხატა. შვედეთი [[1995]] წელს [[ევროკავშირი]]ს წევრი გახდა.
▲== ფლორა და ფაუნა ==
▲შვედეთში [[ძუძუმწოვრები]] მრავარფეროვანი სახით არ არიან წარმოდგენილნი, თუმცა, მათი რაოდენობა მეტად მაღალია. [[ლაპლანდია]]ში [[ჩრდილოეთის ირემი]]ს ნახვა შეიძლება. ტყეებში ასევე ბინადრობენ [[ცხენირემი|ცხენირმები]], შვლები, ციყვები, კურდღლები, მელიები, [[კვერნა|კვერნები]], ჩრდილოეთ ტაიგაში — ფოცხვერები, მურა დათვები, სამურავები. ფრინველები 340 სახეობამდეა, თევზები 160 სახეობაა.
▲1964 წელს გარემოს დაცვის შესახებ კანონი შევიდა ძალაში და ევროპაში რეგულარულად დაიწყო ეროვნული პარკების გაჩენა. პირველი ეროვნული პარკი შვედეთში ჯერ კიდევ 1909 წელს იყო შექმნილი. ახლა ქვეყანაში 16 ეროვნული პარკი და 900 ნაკრძალია.
== ლიტერატურა ==
{{მთავარი|შვედეთის კულტურა}}
Line 126 ⟶ 118:
== ცნობილი შვედები ==
* მსახიობები – [[ინგრიდ ბერგმანი]], [[გრეტა გარბო]], [[მაქს ფონ ზიუდოვი]];
* კინემატოგრაფისტი – [[ინგმარ ბერგმანი]];
Line 136 ⟶ 127:
* სპორტსმენები – [[ბიორნ ბორგი]], [[სვენ-გორან ერიქსონი]], [[ინგმარ სტენმარკი]], [[ზლატან იბრაჰიმოვიჩი]].
* ფინელი შვედები – [[ელიას ლონროტი]], [[იან სიბელიუსი]], [[კარლ-გუსტავ მანერჰაიმი]].
▲== მემკვიდრეობა ==
▲{{მთავარი|იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები შვედეთში}}
▲[[სტოკჰოლმი]] — ისტორიული ცენტრი, სამეფო სასახლე, [[რიქსდაგი]], [[სკანსენი]] (ეთნოგრაფიული მუზეუმი ღია ცის ქვეშ); სამხრეთ ოლანდის აგრარული პეიზაჟები, გამელსტადის ეკლესიათა სოფელი, [[ჰანზა]]ს ქალაქი [[ვისბიუ]], [[ლაპლანდია]].
== რესურსები ინტერნეტში ==
| |||