ტიტუსი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ვესპასიანეს პოლიტიკური კარიერა მოითვლიდა [[კვესტორი]]ს, [[ედილი]]სა და [[პრეტორი]]ს თანამდებობებს, ამ ყოველივეს დაგვირგვინებას კი [[51]] წელს მისი [[კონსული|გაკონსულება]] წარმოადგენდა. მისი კონსულობის წელს დაემთხვა დომიციანეს დაბადება. როგორც სამხედრო მეთაურმა, მან ადრევე მოიპოვა სახელი 43 წელს ბრიტანეთში შეჭრაში მონაწილეობით.<ref>Jones, (1992), გვ. 8</ref> ტიტუსის ცხოვრების ადრეული პერიოდის შესახებ ბევრი არაფერია ჩვენთვის ცნობილი. აქამდე მოღწეული ინფორმაციაც სვეტონიუსის ნაშრომია, რომელიც გადმოგვცემს, რომ მომავალი იმპერატორი საიმპერატორო კარზე, [[ბრიტანიკუსი|ბრიტანიკუსთან]], [[კლავდიუსი]]ს ვაჟთან ერთად აღიზარდა.<ref name="suetonius-titus-2">[[Suetonius]], ''[[On the Life of the Caesars|The Lives of Twelve Caesars]]'', Life of Titus [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Titus*.html#1 2]</ref>

[[66]] წელს [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეის პროვინციაში]] [[რომის იმპერია|რომის]] წინააღმდეგ აჯანყებამ იფეთქა. ამავე წელს ამბოხებულებმა ბეთ-ჰორონის ბრძოლაში დაამარცხეს სირიის ლეგატი კესტიუს გალუსი და აიძულეს იგი [[იერუსალიმი]]დან უკან დაეხია.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book II#Chapter 19|II.19.9]]</ref> პრო-რომაული ორიენტაციის მქონე მეფე აგრიპა II და მისი და ბერენიკა ქალაქ გალილეაში გაიქცნენ, სადაც მოგვიანებით რომაელებს ჩაბარდნენ.<ref name="ReferenceA">[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book III#Chapter 1|III.1.2]]</ref>

რამდენიმე ჯგუფურ თვითმკვლელობას გადარჩენილი იოსები ვესპასიანეს დანებდა და პატიმარი გახდა. მოგვიანებით, მან დაწერა, რომ რომაელები მიმდინარე აჯანყების შესახებ ცნობებით მოამარაგა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book III#Chapter 8|III.8.8]]</ref> 68 წლისათვის იუდეის მთელი სანაპირო და ჩრდილოეთი ნაწილი რომის არმიამ დაიპყრო. მან დამაჯერებელი გამარჯვებები მოიპოვა ტარიქეისა და გამალის ბრძოლებში, რომელთა დროსაც ტიტუსმა თავი გამოიჩინა, როგორც ნიჭიერმა სარდალმა.<ref name="suetonius-titus-4"/><ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book III#Chapter 10|III.10]]</ref>

უკანასკნელი და ყველაზე გამაგრებული ქალაქი, რომელსაც ამბოხებულები ფლობდნენ [[იერუსალიმი]] იყო. [[ნერონი]]ს სიკვდილის ამბავმა კამპანია მოულოდნელად შეაჩერა.<ref name="josephus-wars-iv-9-2">[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book IV#Chapter 9|IV.9.2]]</ref> თითქმის ამავდროულად [[რომის სენატი|რომის სენატმა]] ესპანეთის მმართველი [[გალბა]] იმპერატორად გამოაცხადა. [[ვესპასიანე]]მ გადაწყვიტა შემდგომ ბრძანებებს დალოდებოდა და ტიტუსი ახალ პრინცეპსთან მისასალმებლად გაგზავნა.<ref>[[Tacitus]], ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'' [[wikisource:The Histories (Tacitus)/Book 2#1|II.1]]</ref>

როდესაც რომში მიმდინარე ამბებმა [[იუდეა (რომის პროვინცია)|იუდეისა]] და [[ეგვიპტე (რომის პროვინცია)|ეგვიპტის]] პროვინციების არმიებამდე მიაღწია, მათ ინიციატივა საკუთარ თავზე აიღეს და [[69]] წლის 1 ივლისს ვესპასიანე იმპერატორად გამოაცხადეს.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book IV#Chapter 10|IV.10.4]]</ref> ეს უკანასკნელი დათანხმდა და ტიტუსის მიერ წარმოებული მოლაპარაკებების საშუალებით შეუკავშირდა გაიუს ლიცინიუს მუციანუსს, სირიის მმართველს.<ref>[[Tacitus]], ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'' [[wikisource:The Histories (Tacitus)/Book 2#5|II.5]]</ref> იუდეისა და სირიის ლეგიონებისაგან შემდგარი მძლავრი არმია მუციანუსის მეთაურობით რომისაკენ დაიძრა. ამასობაში ვესპასიანე ალექსანდრიაში მოგზაურობდა, ებრაელთა ამბოხების ჩახშობის მეთაურობა კი ტიტუსს დაავალა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book IV#Chapter 11|IV.11.1]]</ref><ref>[[Tacitus]], ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'' [[wikisource:The Histories (Tacitus)/Book 2#82|II.82]]</ref> 69 წლის ბოლოსთვის ვიტელიუსის ძალები დამარცხდნენ და 21 დეკემბერს სენატმა ვესპასიანე ოფიციალურად გამოაცხადა იმპერატორად. ამით დასრულდა [[ოთხი იმპერატორის წელი]]ც.<ref>[[Tacitus]], ''[[Histories (Tacitus)|Histories]]'' [[wikisource:The Histories (Tacitus)/Book 4#3|IV.3]]</ref>

ამასობაში თავად იერუსალიმში გამაგრებულ ამბოხებულებს შორის დაიწყო სამოქალაქო ომი, რამაც მათი მრავალ დაჯგუფებად გაყოფა გამოიწვია. სიკარიუსებმა მენაჰემ ბენ-იუდას მეთაურობით დიდხანს გაძლეს, ზელოტები კი ელეაზარ ბენ-სიმონის მეთაურობით, საბოლოოდ, გალილეელი ლიდერის, იოანე გისკალელის გავლენის ქვეშ მოექცნენ. კიდევ ერთმა ჩრდილოელმა მეამბოხემ, სიმონ ბარ-კოხბამ შეძლო ედომელებზე კონტროლის მოპოვება.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book V#Chapter 1|V.1.4]]</ref> ტიტუსმა ალყა შემოარტყა იერუსალიმს. რომის არმიას შეუერთდა მეთორმეტე ლეგიონი, რომელიც მანამდე კესტიუს გალუსის მეთაურობის ქვეშ დაამარცხეს აჯანყებულებმა. აგრეთვე, ვესპასიანემ ალექსანდრიიდან გამოგზავნა ტიბერიუს იულიუს ალექსანდრე, ეგვიპტის მმართველი, რომელსაც ტიტუსის თანაშემწის ფუნქცია უნდა შეესრულებინა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book V#Chapter 1|V.1.6]]</ref>

ტიტუსმა ქალაქს ალყა შემოარტყა დასავლეთიდან სამი (V; XII და XV) და აღმოსავლეთიდან, ზეთისხილის მთიდან ერთი (X) ლეგიონით. მან მიზნად დაისახა მაცხოვრებელთა საკვებისა და წყლის მარაგების განადგურება, რისთვისაც პილიგრიმებს ნებას რთავდა ქალაქში შესულიყვნენ [[პასექი]]ს აღსანიშნავად, თუმცა შემდეგ უკან გამოსვლის უფლებას აღარ აძლევდა. ებრაელთა თავდასხმები გამუდმებით აწუხებდა რომაელებს. ერთ-ერთი ამგვარი იერიშის დროს ტიტუსი კინაღამ ტყვედაც კი ჩავარდა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book V#Chapter 2|V.2.2]]</ref>

მას შემდეგ, რაც მოალყეებთან მოლაპარაკების იოსებისეული მცდელობები მარცხით დასრულდა, რომაელებმა განაახლეს საბრძოლო მოქმედებები და მალევე შეძლეს ქალაქის პირველი და მეორე კედლის გარღვევა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book V#Chapter 6|V.6–V.9]]</ref> მოწინააღმდეგის დასაშინებლად ტიტუსმა ბრძანება გასცა ებრაელი დეზერტირები კედლის ირგვლივ ჯვრებზე გაეკრათ.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book V#Chapter 11|V.11.1]]</ref> ამ დროისათვის ებრაელები შიმშილით ძლიერ იყვნენ დაუძლურებულები და როდესაც რომაელებმა სუსტი მესამე კედელიც შეანგრიეს, ქუჩებში სასტიკი ბრძოლები დაიწყო.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VI#Chapter 2|VI.2–VI.3]]</ref>

რომაელებმა, საბოლოოდ, დაიკავეს ანტონიას ციხე და ტაძრის კარიბჭეებზე პირდაპირი იერიშები დაიწყეს.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VI#Chapter 4|VI.4.1]]</ref> ტიტუსი აშკარად ისწრაფვოდა რომ იუდაიზმი, როგროც რელიგია, გაენადგურებინა. მან მოითხოვა ებრაელთა ცხოველების გაჟლეტა, მამაკაცების დახოცვა, ქალების გაუპატიურება, ბავშვების დამონება და მათი ღმერთის მოკვლა. როდესაც მან საბოლოოდ შეაღწია კედლებში, მისმა ჯარისკაცებმა იერიში მიიტანეს ყველაზე — კაცებზე, ქალებზე, ბავშვებზე. მათზე ვინც რომის ერთგული იყო და მათზეც ვინც არ იყო. ქალაქი ცეცხლის ალში გაეხვია. ჯოჯხეთის ღრიალს შეუერთდა აგონიის კივილი, როდესაც რომაელებმა ამბოხებულთა დევნისას პირდაპირი მნიშვნელობით გადათელეს ცხედრები, გაიარეს ზედა და ქვედა ქალაქი, სანამ არ მიაღწიეს ტაძარს, რომელსაც ცეცხლი წაუკიდეს და ფერფლად აქციეს. მას შემდეგ, რაც ხანძარმა იკლო, ტიტუსმა გასცა ბრძანება მიწასთან გაესწორებინათ ისიც, რაც ქალაქიდან დარჩა. იმ მიზნით, რომ აღარავის ხსომებოდა სახელი იერუსალიმი.<ref>[[Sulpicius Severus]], ''Chronicles'' [http://www.thelatinlibrary.com/sulpiciusseveruschron2.html II].30.6–7. For [[Tacitus]] as the source, see {{Cite journal|author=T.D. Barnes |date=July 1977 |title=The Fragments of Tacitus' ''Histories'' |journal=Classical Philology |volume=72 |issue=3 |pages=224–231, pp. 226–228 | doi = 10.1086/366355}}</ref> ტაძარი დაანგრიეს, რის შემდეგაც ჯარისკაცებმა ტიტუსი გამარჯვებისათვის პატივის მისაგებად ''იმპერატორად'' გამოაცხადეს.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VI#Chapter 6|VI.6.1]]</ref>

იერუსალიმი მიწასთან გაასწორეს, მისი მოსახლეობის უმეტესობა კი დახოცეს ან გადაასახლეს. იოსებ ფლავიუსი ამტკიცებს, რომ ალყას 1 100 000 ადამიანი ემსხვერპლა, რომელთაგან უმეტესობა ებრაელი იყო.<ref name="josephus-wars-vi-9">[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VI#Chapter 9|VI.9.3]]</ref> 97 000 დაატყვევეს და მონებად აქციეს. მათ შორის იყვენენ სიმონ ბარ-კოხბა და იოანე ჯიში.<ref name="josephus-wars-vi-9"/> მრავალი ებრაელი ხმელთაშუაზღვისპირეთში გაიქცა. გავრცელებული ინფორმაციით, უარი თქვა გამარჯვების გვირგვინის მიღებაზე და ამტკიცებდა, რომ მას გამარჯვება თავად არ მოუპოვებია, არამედ უბრალოდ ინსტრუმენტი იყო, რომლის საშუალებითაც მათმა ღმერთმა თავისი რისხვა გამოავლინა ებრაელი ხალხის მიმართ.<ref>[[Philostratus]], ''The Life of Apollonius of Tyana'' [http://www.livius.org/ap-ark/apollonius/life/va_6_26.html#%A729 6.29]</ref>

რადგანაც ზამთარში იტალიაში გამგზავრება ვერ შეძლო, ტიტუსმა კესარია მარიტიმასა და ბერიტუსში თამაშები გამართა, შემდეგ კი ევფრატზე მდებარე ზეუგმაში გაემგზავრა, სადაც იგი პართიის მეფე [[ვოლოგეზ I (პართია)|ვოლოგეზ I-მა]] გვირგვინით დაასაჩუქრა. [[ანტიოქია]]ში სტუმრობისას ტიტუსმა ქალაქში ებრაელთა ტრადიციული უფლებები დაადასტურა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VII#Chapter 3|VII.3.1]], [[wikisource:The War of the Jews/Book VII#Chapter 5|VII.5.2]]</ref>

[[71]] წელს რომში ჩასვლის შემდეგ ტიტუსი ტრიუმფით დაჯილდოვდა.<ref>[[Cassius Dio]], ''[[Cassius Dio#Roman History|Roman History]]'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/65*.html#6 LXV.6]</ref> [[ვესპასიანე]]სა და [[დომიციანე]]ს თანხლებით იგი ქალაქში შევიდა და უხვი მსვლელობით, რომელიც ომში მოპოვებულ საგანძურსა და ტყვეებს მოიცავდა, ენთუზიაზმით მიესალმა რომის მოსახლეობას. როგორც [[იოსებ ფლავიუსი]] აღწერს, რომ პროცესიისას გზაზე დიდი რაოდენობით ოქრო და ვერცხლი გაატარეს, რასაც მიჰყვებოდნენ ებრაელი ტყვეები და ბოლოს, იერუსალიმის ტაძრის საგანძური [[მენორა]]სა და [[თორა]]ს ჩათვლით.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VII#Chapter 5|VII.5.5]]</ref> სიმონ ბარ-კოხბა რომის ფორუმზე სიკვდილით დასაჯეს, რის შემდეგაც იუპიტერის ტაძართან რელიგიური მსხვერპლშეწირვების შემდეგ პროცესია დასრულდა.<ref>[[Josephus]], ''[[Theიუდეველთა Wars of the Jews]]ომები'' [[wikisource:The War of the Jews/Book VII#Chapter 5|VII.5.6]]</ref> ტიტუსის თაღი, რომელიც ფორუმის ერთ-ერთ შესასვლელში დგას, მისი გამარჯვების ხსოვნას უკვდავყოფს.