სუის დინასტია

{{subst:ET|თარგის გამოყენების შეცდომა! ეს თარგი გამოიყენება subst-ის მეშვეობით. პრობლემის აღმოსაფხვრელად ჩაანაცვლეთ თარგი {{მუშავდება}} თარგით {{subst:მუშავდება}}.}}{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/{{subst:REVISIONUSER}}|{{subst:REVISIONUSER}}]].|{{subst:CURRENTDAY}}|{{subst:CURRENTMONTH}}|{{subst:CURRENTYEAR}}}}

ქვეყანა	ჩინეთი
დაარსდა	581 წელს
დაიშალა	618 წელს

სუის დინასტია (ჩინ.: 隋; 581—618) — ჩინური დინასტია, რომელმაც ხანგრძლივი პრობლემების შემდეგ გააერთიანა ქვეყანა. განახორციელა სოციალურ-პოლიტიკური რეფორმები და მსხვილი სამშენებლო პროექტები.

დინასტიის დაარსება

III — VI საუკუნეების პერიოდი ერთ-ერთი ყველაზე ძნელია ჩინურ ისტორიაში. ხანის დინასტიის დაცემის (220) და იმპერიის დაშლის შემდეგ სახელმწიფო ეკონომიკის მხრივ ძლიერ შესუსტდა. ბევრი უძველესი ქალაქი დანგრეული იყო, ქვეყნის ჩრდილოეთმა სოფლის მეურნეობაში დეგრადირება განიცადა.

დროთა განმავლობაში ტაბგაოების „ბარბაროსული“ დინასტია ჩრდილოეთ ვეი უმაღლეს ფარგლებში გაჩინელდა, მისი საბრძოლო მასა დასუსტდა. შეიქმნა საშიშროება თურქული სახანოს ლაშქარი შეჭრილიყო ჩინეთში. VI საუკუნის ბოლოს ჩრდილოეთ ჩინეთის სახელმწიფოში ჩრდილოეთ ჭოუს (ვეის მემკვიდრეობით) მართველობაში მოსვლა შეძლეს ჩინელმა და გაჩინელებულმა თურქმნა არისტოკრატებმა იანგ ჯიანის მეთაურობით. უმრვალესობა ჩინელის ფეოდალურ ფარგმენტაციასთან უარყოფითი რეაქციის გამო, ასევე არისტოკრატთა ნების გარე მტრებისა და შიდა ეკონომიკური პრობლემების კონსოლიდაციის შესახებ, იანგმა და მისმა მომხრეებმა შეძლეს გაცილებით ადვილად მიეღწიათ ქვეყნის გაერთიანებისთვის . 581 წელს იანგ ჯიანი სახელით ვენ-დი ახალი სუის დინასტიის იმპერატორად გამოაცხადეს. 300-ზე მეტი წლის განმავლობაში ის გახდა პირველი მმართველი რომლის ძალაუფლებაც მთელ ჩინეთზე ვრცელდებოდა.

სოციალურ-ეკონომიკური რეფორმები

სამხრეთის ათვისება ნაკლები სისხლისღვრითა და ნგრევით იყო მიღწეული - სამხრეთის ეკონომიკა (ჩრდილოეთიდან განსხვავებით მონეტიზირებული) აღმოჩნდა მნიშვნელოვან ფაქტორად იმპერიის განვითარებისთვის. სტაბილურობის გამო, ქალქებში ვაჭრობამ იწყო განვითარება, წარმოიქმნა სავაჭრო და ბეჭვდითი კლანები. გადასახადების დაკლებით და სახელმწიფო მონოპოლიების გაუქმებით იანგ ჯიანმა იზრუნა ვაჭრობის და სოფლის მეურნეობის განვიტარებაზე მომავალში. 583-ში მირებული იყო ახალი კანონები, მეტად გამარტივებული.

თუმცა 604 წელს იმპერატორი მოკლული იყო საკუთარი შვილის იანგ გუანის მიერ, რის შემდეგაც მან დაიკავა ტახტი იანგ-დის სახელით. იანგ გუანმა მნიშვნელოვნად მოახდინა რადიკალიზაცია და გაამკაცრა სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკა. გლეხთა მიწის ნაკვეთები შემცირებულიყო, ხოლო გადასახადები გაზრდილიყო, თანაც მათი უმრავლესობა იყენებოდა სახაზინოში და არა ადგილობრივი საჭიროებებისთვის. იანგ გუანი ცდილობდა კიდევ უფრო მოეხდინა მართველობის ცენტრალიზება ჩინეთში და სხვებისთვის დარჩენილი ძალაუფლება საბოლოოდ წაერთმია. მეორეს მხრივ, იანგ გუანი მხარს უჭერდა კულტურასა და მეცნიერებას, შემოიტანა გამოცდები სახელმწიფო თანამდებობებისთვის და გააძლიერა საჯარო მოხელეთა პოზიციები მებრძოლეებზე.

უმსხვილესი პროექტები

Несмотря на непродолжительное правление, династия Суй оставила после себя достаточно грандиозных сооружений, принёсших Китаю немалую славу и пользу. К крупнейшим может быть отнесена основательная перестройка полуразрушившейся к тому времени китайской стены; прокладка Великого (Императорского) Канала — вплоть до XIX века являвшегося крупнейшим искусственным водным путём мира, а также возведение дворцового ансамбля в Лояне — новой столице империи, поражавшего своим великолепием.

На строительстве столичного дворцового комплекса трудилось до двух миллионов человек, на реконструкции Великой Стены и прокладке Императорского Канала — по одному миллиону. Широко использовался полурабский труд закабалённых крестьян.

Великий Императорский Канал соединил реки Янцзы и Хуанхэ, богатый плодородный Юг и возрождающийся после эпохи набегов варваров Север. Он стал важнейшим торговым путём внутри Китая, главной транспортной артерией для перевозки зерна, продовольствия, товаров на столетия вперёд.

Внешняя политика

Внешняя политика династии Суй характеризуется многочисленными войнами, которые китайские правители вели, главным образом, против государств Корейского полуострова и северных племён, а также конфронтацией с Тюркским каганатом.

Практически покорив малонаселённый полуостров Ляонин, суйский Китай в 612 выступил против корейских государств Пэкче и Когурё в союзе с государством Силла. Через два года война закончилась безрезультатно, изрядно истощив казну.

Серьёзнейшим соперником Китая того времени являлся Тюркский каганат. За неимением военной силы, достаточной для разгрома этой империи кочевников или даже для уверенного отражения её набегов, Суйская Империя чаще всего строила свои отношения с каганатом на умелой дипломатии.

Закат Династии

Непомерные налоги и повинности, зачастую нечеловеческие условия труда на великих стройках Империи и военные неудачи в Корее обусловили растущее недовольство простого народа. В провинциях Шаньдун и Хэнань вспыхнули восстания, в ходе которых повстанцы провозгласили собственное царство. Кроме того, началось брожение в среде аристократии. В 617 году один из родственников Ян Гуана, Ли Юань, совершил переворот в третьем по величине и значимости городе страны — Тайюане. Вскоре восставшая знать с помощью союзных тюркских племён заняла древнюю столицу Чанъань. Ян Гуан бежал на юг и был убит собственной стражей. Ли Юань провозгласил основание династии Тан. Значительную роль в свержении суйского Китая сыграл Восточно-тюркский Каганат.

Итоги

Династия Суй сыграла решающую роль в объединении Китая после более чем четырёхвекового периода деградации и распада. Императорам династии Суй удалось сохранить единство страны, укрепить её положение, реализовать ряд грандиозных проектов а также возродить во всех слоях китайского общества чувство национального достоинства, уверенности и стабильности. Династия Суй подготовила почву для дальнейшего развития во времена династий Тан и Сун.

Императоры Суй

Император Ян Ди

Посмертное имя	Личное имя	Годы правления	Эра летоисчисления и годы эры
Исторически наиболее употребительная форма: «Суй» + посмертное имя
Вэнь-ди 文帝 Wéndì	Ян Цзянь 楊堅 Yáng Jiān	581—604	Кайхуан (開皇 Kāihuáng) 581—600 Жэньшоу (仁壽 Rénshòu) 601—604
Ян-ди 煬帝 Yángdì	Ян Гуан 楊廣 Yáng Guǎng	605—617	Дае (大業 Dàyè) 605—617
Гун-ди 恭帝 Gōngdì	Ян Ю 楊侑 Yáng Yòu	617—618	Инин (義寧 Yìníng) 617—618

В Янчжоу, в квартале Ханьцзян, китайскими археологами обнаружена гробница императора Ян-ди. Обнаружены также изделия из меди и нефрита.