ბაგარანი (ძველი ქალაქი): განსხვავება გადახედვებს შორის

|ქართული სახელი = ბაგრანიბაგარანი

'''ბაგრანიბაგარანი''' ({{lang-hy|Բագարան}}) — [[ერვანდუნები|ერვანდუნთა დინასტიის]] მმართველობისას დაარსებული ანტიკური სომხეთის ქალაქი. ერთ-ერთი [[სომხეთის ისტორიული დედაქალაქების სია|სომხეთის ისტორიულ დედაქალაქთაგან]].

სომეხი ისტორიკოსის, [[მოვსეს ხორენაცი]]ს მიხედვით, ბაგრანიბაგარანი დაარსდა ძვ. წ. III საუკუნეში მეფე [[ერვანდ IV]]-ის მმართველობისას.<ref>Hewsen, Robert H., "[http://www.iranicaonline.org/articles/bagaran-turk Bagaran Bagaran]." Iranica.</ref> იგი მალევე გახდა სომხეთის რელიგიური ცენტრი და შეცვალა [[არმავირი]], როგორც ერვანდუნთა წარმართული ტაძრების მთავარმა სასულიერო ცენტრმა.<ref>[http://encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1354 Armenian encyclopaedia]</ref> ერვანდუნთა დინასტიის დაცემისა და არტაშესიანთა დინასტიის აღზევების შემდეგ, მეფე [[არტაშეს I]]-მა ბაგრამიდანბაგარამიდან ყველა წარმართული ძეგლი ახლადაშენებულ დედაქალაქ არტაქსატაში (დაარსდა ძვ. წ. 176 წელს) გადაიტანა.

VI საუკუნის მეორე ნახევარში ბაგრამიბაგარამი კამსარაკანელი მთავრების საკუთრება გახდა. 624-631 წლებს შორის აგებული წმინდა თეოდორეს ტაძარი ქალაქის ერთ-ერთი მთავარი ღირსშესანიშნაობა იყო. ბაგრამისბაგარამის წმინდა თეოდორეს ტაძრის წარწერები შენობის მთელ ექსტერიერზე იყო განთავსებული დაწყებული დასავლეთი აფსიდის ჩრდილოეთი ფასადიდან, გაგრძელებული ჩრდილოეთი, აღმოსავლეთი და სამხრეთი ფასადებით.<ref>{{ru icon}} Orbeli, Joseph, ''Избранные труды''. Yerevan, 1963, p. 390.</ref>

VIII საუკუნეში ქალაქი [[ბაგრატუნები]]ს ხელში გადავიდა. 895 წელს, [[ანისის სამეფო|სომხეთის სამეფოს]] დაარსების შემდეგ, ბაგრამიბაგარამი გახდა დამოუკიდებელი სომხეთის დედაქალაქი მეფე [[აშოტ I]]-ის მმართველობისას. მისმა მემკვიდრემ, [[სმბატ I]]-მა, 890 წელს დედაქალაქი ბაგრამიდანბაგარამიდან [[შირაკავანი (ძველი ქალაქი)|შირაკავანში]] გადაიტანა. ბაგრატუნათა მმართველობისას, ბაგრამიბაგარამი სომხეთის სამეფოს ერთ-ერთ დაწინაურებულ ცენტრად დარჩა. მრავალი ბაგრატუნი მმართველი, აშოტ I-ის ჩათვლით, სწორედ ბაგრამშიაბაგარამშია დაკრძალული.<ref>Manuk-Khaloyan, Armen, "In the Cemetery of their Ancestors: The Royal Burial Tombs of the Bagratuni Kings of Greater Armenia (890-1073/79)," ''Revue des Études Arméniennes'' 35 (2013): გვ. 134-42.</ref>

1045 წელს ბაგრამიბაგარამი სომხეთის დედაქალაქ [[ანისი|ანისთან]] ერთად ბიზანტიელებმა დაიპყრეს. 1064 წელს ქალაქს [[თურქ-სელჩუკები]] დაესხნენ თავს და გაანადგურეს. XII საუკუნეში ქალაქი შაჰ-არმენებმა აიღეს. 1211 წელს ბაგრამსბაგარამს ხანმოკლედ მართავდნენ [[მხარგრძელები]] 1236 წელს მონღოლთა შემოჭრამდე. ქალაქი საბოლოოდ გაანადგურა [[თემურლენგი|თემურლენგმა]] 1394 წელს.<ref>[http://www.armenian-history.com/Capitals/Bagaran_Historyeng.htm Bagaran, one of the 13 capitals of Armenia]</ref>

XX საუკუნის დასაწყისში, ბაგრანისბაგარანის ძველი ქალაქის მახლობლად არსებობდა სომხური სოფელი, რომლის მოსახლეობის რაოდენობაც ცოტათი აღემატებოდა 300-ს. 1920 წელს, [[სომხეთ-ოსმალეთის ომი]]ს შედეგად, [[სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკა|სომხეთის დემოკრატიული რესპუბლიკის]] ტერიტორიები, რომლებიც მდინარე [[ახურიანი]]ს აღმოსავლეთით მდებარეობდა, თურქებმა მიიტაცეს. ბაგრამიდანბაგარანიდან გადარჩენილთა მცირე ჯგუფმა მდინარე გადალახა და დააარსა თანამედროვე სოფელი ბაგრანიბაგარანი [[სომხეთის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკა|სომხეთის საბჭოთა სოციალისტურ რესპუბლიკაში]], მხოლოდ 8 კილომეტრით სამხრეთით ძველი ქალაქიდან.

სომეხი ისტორიკოსის, იოსიფ ორბელის მიხედვით, ბაგრანისბაგარანის წმინდა თეოდორეს ეკლესია ადრეული სომხური არქიტექტურის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნიმუში იყო. ეკლესია 1920 წლამდე თითქმის უცლელი სახით იყო შემორჩენილი, ამჟამად კი მთლიანად განადგურებულია.