პლანეტა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[პტოლემე]] ფიქრობდა, რომ პლანეტები დედამიწის ირგვლივ ბრუნავდა ეპიციკლური მოძრაობით. მიუხედავად იმისა, რომ ის იდეა მრავალჯერ იყო გამოთქმული, რომ პლანეტები [[მზე|მზის]] ირგვლივ ბრუნავდა, მე-17 საუკუნემდე არავინ უჭერდა მხარს და მხოლოდ მაშინ აღიარეს, როცა [[გალილეო გალილეი]]მ პირველად [[ტელესკოპი]]თ ასტრონომიული დაკვირვებები ჩაატარა და ამის მტკიცებულება მოძებნა. დაკვირვებათა მონაცემების ფრთხილი ანალიზით [[იოჰანეს კეპლერი|იოჰანეს კეპლერმა]] დაამტკიცა, რომ პლანეტების ორბიტები არა წრიული, არამედ [[ელიფსი|ელიფსური]] იყო. ტელესკოპების განვითარებასთან ერთად ასტრონომებმა დაინახეს, რომ, დედამიწის მსგავსად, პლანეტები დახრილი ღერძების ირგვლივ ბრუნავდა, ზოგს კი აღმოაჩნდა ისეთი ნიშან-თვისებები, როგორიცაა ყინულის ქუდები და სეზონები. კოსმოსური ხანის დასაწყისიდან მოყოლებული კოსმოსური ზონდების მიერ ახლო დაკვირვებებმა ჩატარებულმა კვლევებმა ცხადყო, რომ დედამიწასა და სხვა პლანეტებს ისეთი საერთო მახასიათებლები აქვს, როგორიცაა ვულკანიზმი, ქარიშხლები, ტექნონიკა და ჰიდროლოგიაც კი.

 

 

ათასზე მეტი პლანეტა აღმოაჩინეს სხვა [[ვარსკვლავები]]ს გარშემო („ეგზოპლანეტები“) „ირმის ნახტომში“: 2014 წლის 14 აგვისტოს მონაცემებით, 1815 ეგზოპლანეტაა ცნობილი 1130 პლანეტარულ სისტემაში (აქედან 466 მრავალპლანეტარული სისტემაა), სადაც პლანეტები დედამიწის ზომიდან იუპიტერზე ბევრად დიდ ზომამდე აღწევს.<ref name="Encyclopaedia">{{cite web |title=Interactive Extra-solar Planets Catalog |work=[[The Extrasolar Planets Encyclopaedia]] |url=http://exoplanet.eu/catalog.php |last=Schneider |first=Jean |date=16 January 2013 |accessdate=2013-01-15 }}</ref> 2011 წლის 20 დეკემბერს [[კეპლერის კოსმოსური ტელესკოპი]]ს მკვლევართა ჯგუფმა განაცხადა პირველი დედამიწის ზომის ეგზოპლანეტების აღმოჩენა: [[კეპლერ-20e]]<ref name="Kepler20e-20111220">{{cite web |author=[[NASA|NASA Staff]] |title=Kepler: A Search For Habitable Planets – Kepler-20e |url=http://kepler.nasa.gov/Mission/discoveries/kepler20e/ |date=20 December 2011 |publisher=[[NASA]] |accessdate=2011-12-23 }}</ref> და [[კეპლერ-20f]],<ref name="Kepler20f-20111220">{{cite web |author=[[NASA|NASA Staff]] |title=Kepler: A Search For Habitable Planets – Kepler-20f |url=http://kepler.nasa.gov/Mission/discoveries/kepler20f/ |date=20 December 2011 |publisher=[[NASA]] |accessdate=2011-12-23 }}</ref> რომლებიც მზის მსგავსი [[ვარსკვლავი]]ს, [[კეპლერ-20]]-ის,<ref name="NASA-20111220">{{cite web|last=Johnson |first=Michele |title=NASA Discovers First Earth-size Planets Beyond Our Solar System|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/kepler/news/kepler-20-system.html|publisher=[[NASA]]|date=20 December 2011 |accessdate=2011-12-20}}</ref><ref name="Nature-20111220">{{cite journal |last=Hand |first=Eric |title=Kepler discovers first Earth-sized exoplanets |doi=10.1038/nature.2011.9688 |date=20 December 2011 |journal=[[Nature (journal)|Nature]]}}</ref><ref name="NYT-20111220">{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |title=Two Earth-Size Planets Are Discovered|url=http://www.nytimes.com/2011/12/21/science/space/nasas-kepler-spacecraft-discovers-2-earth-size-planets.html|date=20 December 2011 |publisher=New York Times |accessdate=2011-12-21 }}</ref> ირგვლივ ბრუნავდა. 2012 წლის კვლევის მიხედვით, რომელიც [[გრავიტაციული ლინზირება|გრავიტაციულ მიკროლინზირებაზე]] იყო დაფუძნებული, „ირმის ნახტომში“ არსებულ თითოეულ [[ვარსკვლავი|ვარსკვლავს]] 1,6 პლანეტა ჰყავს ორბიტაზე.<ref>{{cite journal |last1=Cassan |first1=Arnaud |author2=D. Kubas, J.-P. Beaulieu, M. Dominik, K. Horne, J. Greenhill, J. Wambsganss, J. Menzies, A. Williams, U. G. Jørgensen, A. Udalski, D. P. Bennett, M. D. Albrow, V. Batista, S. Brillant, J. A. R. Caldwell, A. Cole, Ch. Coutures, K. H. Cook, S. Dieters, D. Dominis Prester, J. Donatowicz, P. Fouqué, K. Hill, N. Kains et al.|title=One or more bound planets per Milky Way star from microlensing observations|journal=Nature|date=12 January 2012|volume=481|pages=167–169 |doi=10.1038/nature10684 |url=http://www.nature.com/nature/journal/v481/n7380/full/nature10684.html|accessdate=11 January 2012|issue=7380|bibcode = 2012Natur.481..167C |pmid=22237108|arxiv = 1202.0903 |displayauthors=29}}</ref> 5 [[მზე|მზის]] მსგავსი [[ვარსკვლავი]]დან ერთს მაინც ჰყავს დედამიწის ზომის პლანეტა [[სასიცოცხლო ზონა]]ში.

პლანეტა საკუთარი უხილავი ღერძის გარშემო ცენტრით ბრუნავს. პლანეტის ბრუნვის პერიოდს ვარსკვლავური დღე ეწოდება. [[მზის სისტემა]]ში არსებული პლანეტების უმეტესობა [[მზე|მზის]] მიმართულებით ბრუნავს, რომელიც, თავის მხრივ, საათის ისრის საწინააღმდეგოდ ბრუნავს, თუ მზის ჩრდილოეთ პოლუსის ზემოდან დავაკვირდებით. გამონაკლისებია [[ვენერა (პლანეტა)|ვენერა]]<ref>{{cite journal |title=Rotation of Venus: Period Estimated from Radar Measurements |author=Goldstein, R. M.; Carpenter, R. L. |year=1963 |journal =Science |volume=139 |doi=10.1126/science.139.3558.910 |pmid=17743054 |issue=3558 |bibcode=1963Sci...139..910G |pages=910–1}}</ref> და [[ურანი (პლანეტა)|ურანი]],<ref>{{cite journal |contribution=Rotational properties of Uranus and Neptune |first1=M. J. S. |last1=Belton |author2=Terrile R. J. |title=Uranus and Neptune |year=1984 |journal=In its Uranus and Neptune pp. 327–347 (SEE N85-11927 02-91) |bibcode=1984urnp.nasa..327B |volume=2330 |page=327 |editor=Bergstralh, J. T.}}</ref> რომლებიც საათის ისრის მიმართულებით ბრუნავს. თუმცა, ურანის უკიდურესი ღერძული დახრა ნიშნავს, რომ არსებობს ცვალებადი საერთო შეთანხმებები, თუ რომელი პოლუსებია „ჩრდილოეთი“ და, აქედან გამომდიანრე, მისი ბრუნვა საათის ისრის საწინააღმდეგოა და საათის ისრის მიმართულებით.<ref>{{cite book |title=The Outer Worlds; Uranus, Neptune, Pluto, and Beyond |pages=195–206 |year=2006 |first=Michael P. |last=Borgia |publisher=Springer New York}}</ref> მიუხედავად იმისა, თუ რომელი შეთანხმებაა გამოყენებული, ურანს მაინც რეტროგრედული ბრუნვა აქვს თავის ორბიტასთან მიმართებით.

 

 

====ორბიტალური გაწმენდა====

[[File:Jupiter interior.png|upright|thumb|[[იუპიტერი]]ს შინაგანი სტრუქტურის ილუსტრაცია, სადაც კლდოვანი ბირთვი გადახურულია მეტალური წყალბადის ღრმა ფენით.]]

 

 

====ატმოსფერო====

[[File:Top of Atmosphere.jpg|thumb|left|[[დედამიწის ატმოსფერო]]]]

 

 

პლანეტარულ ატმოსფეროებზე გავლენას ახდენს ცვალებადი ინსოლაცია ([[მზე|მზის]] სხივების ზემოქმედება) ან შინაგანი ენერგია, რომლებიც იწვევს დინამიკური ამინდის სისტემების ფორმირებას, როგორებიცაა [[ქარიშხალი]] ([[დედამიწა]]ზე), პლანეტის სიგანე [[მტვრის შტორმი]] ([[მარსი (პლანეტა)|მარსზე]]), დედამიწის ზომის ანტიციკლონი [[იუპიტერი|იუპიტერზე]] („[[დიდი წითელი ლაქა]]“) და ხვრელებს ატმოსფეროში ([[ნეპტუნი (პლანეტა)|ნეპტუნზე]]).<ref name="Weather" /> მეცნიერებმა აღმოაჩინეს, რომ ეგზოპლანეტა [[HD 189733 b]]-ს აქვს ამინდის სისტემა, რომელიც „დიდი წითელი ლაქის“ მსგავსია, თუმცა ზომით ორჯერ აღემატება.<ref name="knutson">{{cite journal | last1=Knutson |first1=Heather A. |author2=Charbonneau, David; Allen, Lori E.; Fortney, Jonathan J. |title=A map of the day-night contrast of the extrasolar planet HD 189733 b |journal=Nature |year=2007 |volume=447 |doi=10.1038/nature05782 |laysummary=http://www.cfa.harvard.edu/news/2007/pr200713.html |laysource=Center for Astrophysics press release |laydate=2007-05-09 |pmid=17495920 |issue=7141 |bibcode=2007Natur.447..183K | pages=183–6|arxiv = 0705.0993}}</ref>