შავი ხვრელი: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''შავი ხვრელი''' — არე სივრცეში, რომელშიც გრავიტაციული ველი იმდენად ძლიერია, რომ არაფერს, სინათლესაც კი, არ ძალუძს მისი მიზიდულობისგან თავის დაღწევა მისი მოქმედების არეალში მოხვდრისას. შავი ხვრელი სავარაუდოდ წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც გიგანტური [[ვარსკვლავი]] ამოწურავს მთელ თავის [[ენერგია|ენერგიას]]ს და კვდომას იწყებს.

პირველად ამგვარი ობიექტების არსებობა იწინასწარმეტყველა ფრანგმა მეცნიერმა (მათემატიკოსმა) [[ლაპლასი, პიერ|პიერ ლაპლასმა]] [[1796]] წელს. მან აღნიშნა, რომ [[ნიუტონი, ისააკ|ნიუტონის]] [[მსოფლიო მიზიდულობის კანონი|მსოფლიო მიზიდულობის კანონის]]ს შესაბამისად, [[ციური სხეული]] საკმარისად ძლიერი მიზიდულობის ძალით არ მისცემდა საშუალებას არაფერს, სინათლესაც კი, რომ მას გასხლტომოდა, ამიტომაც ის უნდა გამხდარიყო აბსოლუტურად უხილავი, ანუ „შავი ხვრელი“.

[[XX]] საუკუნის შუა ხანებამდე თვლიდნენ, რომ რადგანაც „შავი ხვრელები“ უხილავი იყო, მათი აღმოჩენა შეუძლებელი იყო, მაგრამ [[1968]] წელს რადიოასტრონომებმა [[კემბრიჯი|კემბრიჯიდან]]დან აღმოაჩინეს [[ნეიტრონული ვარსკვლავი|ნეიტრონული ვარსკვლავები]], რომლებიც წარმოადგენდნენ ციურ სხეულებს [[მატერია|მატერიის]] ისეთი დიდი კონცენტრაციით, რომ ასეთი ვარსკვლავის ნივთიერების ლობიოს მარცვლისხელა ნატეხის წონა 1 მლნ ტონას მიაღწევდა. არსებობს მოსაზრება, რომ „შავი ხვრელებიც“ და ნეიტრონული ვარსკვლავებიც ერთნაირი გზით წარმოიქმნენ — დიდი ვარსკვლავების სიკვდილის შედეგად.

ვარსკვლავებს, ადამიანების მსგავსად, აქვს საკუთარი [[სიცოცხლე|სიცოცხლის]] ციკლი. მეცნიერებმა დაამტკიცეს, რომ მნათობი, რომელიც ჩვენს [[მზე|მზეს]]ს მასით ათეულობით და ზოგჯერ ასეულობითაც კი აჭარბებს (მზის მასა კი [[დედამიწა|დედამიწისაზე]] 333 ათასჯერ დიდია), თავისი არსებობის ბოლო სტადიაში, მანამ, სანამ ის საბოლოოდ ჩაქრება, მოკლე დროით გადაიქცევა ზეახალ ვარსკვლავად: ის ფეთქდება და გარშემო ყრის სხვადასხვა ნივთიერებათა ნატეხებს. ერთი დღის განმავლობაში [[ზეახალი ვარსკვლავი]] გამოასხივებს იმდენ ენერგიას, რამდენსაც გამოასხივებდა მზე 1 მლრდ წლის განმავლობაში, ხოლო მისი გარსის ნივთიერება სივრცეში უზარმაზარი სიჩქარით — 10 000 კმ/წმ განიბნევა. ის, რაც აფეთქების შემდეგ რჩება, შეიძლება შეიკუმშოს თავისივე მიზიდულობის ძალის ზემოქმედებით და გარდაიქმნეს ნეიტრონულ ვარსკვლავად. მაგრამ თუ აფეთქების ნარჩენი საკმაოდ დიდია, და როგორც მინიმუმი სამჯერ აღემატება ჩვენი მზის მასას, მაშინ შეკუმშვა შეიძლება იმდენად ძლიერი აღმოჩნდეს, რომ ყოფილი ვარსკვლავი „შავ ხვრელად“ გადაიქცეს.

მეცნიერთა მოსაზრებით მხოლოდ ჩვენს [[გალაქტიკა|გალაქტიკაში]]ში 100 მლნ-ზე მეტი შავი ხვრელია და თითოეული მათგანი შორეულ წარსულში აფეთქებული გიგანტური ვარსკვლავის ნარჩენს წარმოადგენს. ამ „შავი ხვრელების“ მასა კოლოსალური, მზისაზე ბევრჯერ დიდი უნდა იყოს, რადგან ის ისრუტავს ყველაფერს, რაც კი მის გვერდით მოხვდება — ვარსკვლავთშორის აირებსაც და ნებისმიერ სხვა კოსმიურ ნივთიერებასა თუ სხეულს.

ტელესკოპ „ჰაბლისა“ და სხვა ორი ძლიერი ტელესკოპის ([[ჰავაი|ჰავაის კუნძულებზე]]) დახმარებით მოხდა შემდეგი აღმოჩენები: ყველა გალაქტიკას, მათ შორის ჩვენს „[[ირმის ნახტომი|ირმის ნახტომსაცნახტომსაც“]]“, აქვს თავისი შავი ხვრელი. იგი მის ცენტრში მდებარეობს და მისი მასა თვით გალაქტიკის მასის პროპორციულია.