გერმანული ენა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
Bot: Migrating 212 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q188 (translate me)
clean up, replaced: როცა → როდესაც (9) using AWB
ხაზი 7:
:[[გერმანული ენები]]
::[[დასავლეთ-გერმანული ენები]]
:::[[გერმანული ენა]]
| დამწერლობა = [[ლათინური დამწერლობა]]
| სტატუსი = [[გერმანია]], [[ავსტრია]], [[შვეიცარია]], [[ლუქსემბურგი]], [[ლიხტენშტაინი]].
ხაზი 14:
}}
{{ვიკიწიგნები}}
'''გერმანული ენა''' — [[გერმანელები|გერმანელთა]], [[ავსტრიელები|ავსტრიელთა]], [[გერმანო-შვეიცარიელები|გერმანო-შვეიცარიელთა]] ენა, მიეკუთვნება [[ინდოევროპული ენები|ინდოევროპული ოჯახის]] [[გერმანული ენები|გერმანულ ჯგუფს]] .
 
== სტატუსი ==
ხაზი 61:
=== განვითარება ===
 
გერმანული [[ენა|ენის]] ისტორია იწყება [[VIII საუკუნე|VIII]]—[[IX საუკუნე|IX სს]]-ში ძველი ზემოგერმანული (Althochdeutsch) დიალექტების საფუძველზე, [[XIII საუკუნე|XIII]]—[[XV საუკუნე|XV სს]]-ში განაგრძობს თავის განვითარებას საშუალო ზემოგერმანულის (Mittelhochdeutsch) სახელწოდებით, ხოლო [[XV საუკუნე|XV ს]]-დან კი სრულიად ახალი სალიტურატურო გერმანული (Neuhochdeutsch) ენა იწყებს ჩამოყალიბებას. <ref>[[სიტყვა]] hoch გერმანულად მაღალს, ზემოს ნიშნავს. ამ შემთხვევაში კი აღნიშნული ტერმინით მიანიშნებენ ქვეყნის გარკვეულ რეგიონში და კერძოდ ჩრდილოეთში არსებულ არაერთგვაროვან ენობრივ სურათზე.
 
</ref>. უძველესი წერილობითი ძეგლებია: სანტ-გალენის [[ლათინური ენა|ლათინურ]]-გერმანული გლოსარიუმი ([[VIII საუკუნე|VIII ს.]]), შესრულებული ალემანურ დიალექტზე, ისიდორეს ტრაქტატის თარგმანი რაინის ფრანკულ დიალექტზე ([[IX საუკუნე|IX ს]]-ის დასაწყისი).
 
გერმანიის ტერიტორიაზე [[შუა საუკუნეები|შუა საუკუნებში]] მრავლად იყო პატარ-პატარა ტერიტორიული წარმონაქმნები, რამაც განაპირობა საკმაოდ განსხვავებული დიალექტების წარმოქმნა. დიალექტთა მრავალფეროვნება ხელს უშლიდა საერთო გერმანული ენისა და კულტურის განვითარებას. ამის გამო, მე-13 საუკუნის დასაწყისში, [[გერმანელები|გერმანელმა]] პოეტებმა და მწერლებმა თავის შემოქმედებაში [[დიალექტი|დიალექტური]] სიტყვების ხმარება აიკრძალეს. სწორედ ეს დრო ითვლება საერთო გერმანული სამწერლობო, ლიტერატურული ენის შექმნის პირველ მცდელობად.
 
[[1521]] წელს [[მარტინ ლუთერი|მარტინ ლუთერმა]] თარგმნა [[ახალი აღთქმა|ახალი]], ხოლო [[1534]] წელს [[ძველი აღთქმა]], რითაც მან განვითარების სრულიად საფეხურზე აიყვანა გერმანული ენა.
 
[[ევროპა|ევროპის]] სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, სადაც სალიტერატურო ენა ძირითადად [[დედაქალაქი]]ს დიალექტს ეფუძნება, გერმანული სამწერლობო [[ენა]] შუალედურია ჩრდილოეთისა და სამხრეთის დიალექტებს შორის და ადგილობრივად ითვლება მხოლოდ [[ჰანოვერი|ჰანოვერში]]. სალიტერატურო [[ენა]]მ ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში სწრაფად ჩაანაცვლა ადგილობრივი [[დიალექტი|დიალექტები]], ხოლო სამხრეთ გერმანიაში ჯერ კიდევ უფრო მეტად განსხვავებულ დიალექტებზე საუბრობენ.
ხაზი 100:
ბ) არაგერმანული, ძირითადად ლათინურიდან შემოსული სიტყვებში იკითხება როგორ '''ვ'''. მაგალითად; Re'''v'''olution, E'''v'''olution, '''V'''erb, e'''v'''aluation, Di'''v'''ergenz და ა. შ..
 
გერმანულ ენაში გვაქვს ბგერა '''ც'''-სათვის გვაქვს ორი ასო-ნიშანი: [[Z]] და [[C]]. თუკი Z,z გამოიყენება გერმანული სიტყვების დასაწერად, წავიკითხავთ როგორც ც-ს, ხოლო თუ ინგლისური, ან ფრანგული სიტყვები წერია ამ ასოთი, მაშინ მას ზ-დ წავიკითხავთ. არის შემთხვევები როცაროდესაც ეს ასო გვხვდება იტალიური, პორტუგალიური, ესპანური ენებიდან გადმოტანილ საკუთარ სახელებში. ამ შემთხვევაში ეს ასო შესაბამისი ენის ფონეტიკის მიხედვით წაიკითხება. არსებობს უცხოურ წარმოშობის საკუთარ სახელთა ლექსიკონი, სადაც მითითებულია ამ სახელთა წაკითხვის, წარმოთქმის შესამაბისი წესები.
 
რაც შეეხება ბგერა-ასო ც-ს. იგი დამოუკიდებლად არაგერმანულ, ნასესხებ სიტყვებში, ან უცხოურ საკუთარ სახელებში გვხვდება. ჩვეულებრივ მას გამოიყენებენ ასოთა შემდეგ შეთანხმებებში. ეს ასოთშეთანხმებებია: Ch, ch (ხ); Sch, sch (შ); Tsch, tsch (ჩ); -, ck (კ). ამ უკანასკნელს დიდი ვარიანტი არ გააჩნია.
 
ასო-ბგერა r შეიძლება გამოითქვას როგორც რ, ან ღ.
 
გარდა ამისა, გერმანულ ენაში არის დამატებითი ნიშნები:
ხაზი 112:
* Ü, ü — უ უმლაუტით. წარმოითქმის გრძლად.
* [[ß]] — ss (ეს ცეტი, ანუ ორმაგი ესი).
ß-ს ნაცვლად, ახალი მართლწერის წესების შესაბამისად, ხშირად იხმარება '''ss''', მაგალითად Gro'''ß''' - Gro'''ss'''.
 
დიფტონგები და ასოთა კომბინაციები:
ხაზი 153:
==== ზმნის პირიანი ფორმები ====
 
:'''1.''' დროის ექვსი ფორმა (die Zeitformen) <br />
 
'''ა)''' ახლანდელი დროის გამოსახატავად გერმანულ ენას მოეპოვება '''ერთი''' დროის ფორმა — Präsens-ი. <br />
: '''Präsens''' <br />
Heute ''besucht'' mein Bruder seine alten Freunde. <br />
დღეს ჩემი ძმა მოინახულებს (სტუმრობს) თავის ძველ მეგობრებს. <br />
 
'''ბ)''' წარსული დროის გამოსახატავად გერმანულ ენას '''სამი''' ფორმა მოეპოვება: <br />
ხაზი 164:
Gestern ''besuchte'' mein Bruder seine alten Freunde. <br />
გუშინ ჩემმა ძმამ მოინახულა თავისი ძველი მეგობრები. <br />
: '''Perfekt''' <br />
''Hat'' dein Bruder seine alten Freunde gestern ''besucht''? <br />
მოინახულა შენმა ძმამ გუშინ თავისი ძველი მეგობრები? <br />
: '''Plusquamperfekt''' <br />
Nachdem mein Bruder seine alten Freunde ''besucht hatte'', kehrte er nach Hause zurück.<br />
მას შემდეგ რაც ჩემმა ძმამ თავისი ძველი მეგობრები მოინახულა, (უკან) სახლში დაბრუნდა.<br />
'''გ)''' მომავალი დროის გამოსახატავად გერმანულ ენას მოეპოვება ორი ფორმა:<br />
: '''Futur I''' <br />
Morgen ''wird'' mein Bruder seine alten Freunde ''besuchen''. <br />
ხვალ ჩემი ძმა თავის ძველ მეგობრებს მოინახულებს.<br />
: '''Futurum II''' <br />
Morgen ''wird'' mein Bruder seine alten Freunde ''besucht haben''. <br />
ხვალ ჩემს ძმას მონახულებული ეყოლება თავისი ძველი მეგობრები. <br />
 
:'''2.''' ზმნის მოქმედებითი და ვნებითი გვარი (das Aktiv, das Passiv):<br />
 
'''ა)''' მოქმედებითი გვარი (Aktiv). <br />
Die Schüler ''lesen'' ein interessantes Buch.<br />
მოსწავლეები საინტერესო წიგნს კითხულობენ.<br />
 
'''ბ)''' ვნებითი გვარი (Passiv). <br />
Interessante Bücher ''werden'' immer gern ''gelesen''. <br />
საინტერესო წიგნები ყოველთვის დიდი ინტერესით იკითხება. ანდა, საინტერესო წიგნებს ყოველთვის დიდი ინტერესით კითხულობენ. <br />
: '''3.''' სამი კილო: <br />
'''ა)''' თხრობითი კილო (der Indikativ): <br />
Ich treibe sehr viel Sport.<br />
ხაზი 197:
'''გ)''' კავშირებითი კილო (der Konjunktiv): <br />
Wäre ich Flieger! <br />
ნეტავი მფრინავი ვიყო!<br />
 
==== ზმნის უპირო (სახელადი) ფორმები ====
 
:'''1.''' მოქმედებითი და ვნებითი გვარის '''ინფინიტივი''' <br />
მოქმედებითი გვარის ინფინიტივი (Infinitiv Aktiv): <br />
les'''en''', schreib'''en'''.<br />
ვნებითი გვარის ინფინიტივი (Infinitiv Passiv): <br />
'''gelesen werden''', '''geschrieben werden'''<br />
:'''2.''' ორი [[მიმღეობა (გრამატიკა)|'''მიმღეობა''']] (das Partizip) - Partizip I, Partizip II: <br />
:: Partizip I - les'''end''', schreib'''end''', zeichn'''end'''. <br />
:: Partizip II - gelesen, geschrieben, '''ge'''zeichne'''t'''.<br />
 
გერმანული ენის ყველა ზმნური ფორმა სამი ძირითადი ფორმით იწარმოება, რომელთაც სწორედ ასე — ზმნის სამ ძირითად ფორმას უწოდებენ. ეს ფორმებია: <br />
: '''ინფინიტივი''' (Infinitiv). <br />
: '''ნამყო თხრობითი''' (Imperfekt). <br />
შენიშვნა: ქართულ [[გერმანისტიკა]]ში ამ ფორმას '''ნამყო თხრობითის''' სახელი აქვს, თუმცა სხვა ფილოლოგიებში ამ ფორმას '''ნამყო უწყვეტელს''', ან '''ნამყო უსრულს''' უწოდებენ.
: '''მიმღეობა II''' (Partizip II). <br />
 
==== ზმნათა ჯგუფები ====
 
გერმანულ ენაში ზმნები იყოფა სხვადასხვა ჯგუფებად. ჯგუფებად დაყოფა დამოკიდებულია ზმნათა შემდეგ თავისებურებებზე:
:'''1.''' სიტყვაწარმოებაზე: მარტივი, ნაწარმოები, რთული; <br />
:'''2.''' მნიშვნელობაზე: ძირითადი (ანუ სრულმნიშვნელოვანი ) და დამხმარე; <br />
:'''3.''' უღვლილების ტიპზე: სუსტი, ძლიერი და უწესო; <br />
:'''4.''' ზმნა-შემასმენლის დამოკიდებულებაზე; <br />
:::'''ა.''' ქვემდებარესთან: პირიანი და უპირო; <br />
:::'''ბ.''' დამატებასთან: გარდამავალი (ტრანზიტული) და გარდაუვალი (ინტრანზიტული); <br />
 
===== მარტივი ზმნები (Einfache Verben) =====
 
'''მარტივ ზმნას''' უწოდებენ იმ ზმნებს, რომელთა საწყისი ფორმა ფუძისა და ინფინიტივური დაბოლოებისაგან (-'''en''', -'''n''') შედგება:
::: steh-'''en''' — დგომა. <br />
::: schreib-'''en''' — წერა. <br />
::: spiel-'''en''' — თამაში. <br />
::: wander-'''n''' — ლაშქრობა, ხეტიალი, წოწიალი. <br />
::: bügel-'''n''' — გაუთოება. <br />
 
===== ნაწარმოები ზმნები (Abgeleitete Verben) =====
 
ნაწარმოები ზმნები მარტივი ზმნებისა და სხვა მეტყველების ნაწილებისაგან შედგება. ესენია: <br />
: '''1.''' თავსართების მეშვეობით, რომლებიც ქართულისაგან განსხვავებით შეიძლება იყვნენ მოცილებადი ან მოუცილებადი. <br />
მაგ.; <br />
: ''auf''stehen — ადგომა. <br />
: Ich stehe früh auf. <br />
: მე ადრე ვდგები. <br />
: ''be''kommen — მიღება რამესი. <br />
: Zu seinem Geburtstag bekam er viele Geschenke. <br />
: (მისი, თავის) დაბადების დღისათვის მან ბევრი საჩუქარი მიიღო. <br />
 
: '''2.''' სუფიქსების მეშვეობით: <br />
მაგ.; <br />
: kling-''el''-n - დარეკვა. <br />
: stud-''ier''-en - (შე)სწავლა (უნივერსიტეტში). <br />
: '''3.''' ფუძისეულ ხმოვანზე [[უმლაუტი]]ს დართვით. <br />
მაგ.; <br />
: f''ü''hren (ნაწარმოებია ''fuhr''-ისაგან) — ტარება ვინმესი, ან რამესი. <br />
: tr''äu''men (ნაწარმოებია ''der Traum''-ისაგან) — ოცნება. <br />
: w''ä''rmen (ნაწარმოებია ''warm''-ისაგან) — გათბობა. <br />
: gr''ü''nden (ნაწარმოებია ''der Grund''-ისაგან) — დაარსება. <br />
: ''ä''ndern (ნაწარმოებია ''ander''-ისაგან) — შეცვლა. <br />
 
: '''4.''' ნაწარმოებ ზმნებში შეიძლება ერთდროულად ორივე გამოიყენებოდეს: <br />
მაგ.; <br />
: სუფიქსი და უმლაუტი: l''ä''ch-''el''-n (ნაწარმოებია ''lachen''-ისაგან) — გაღიმება. <br />
: თავსართი და სუფიქსი: ''er''-weit-''er''-n (ნაწარმოებია ''weit''-ისაგან) — გაფართოება, გავრცობა. <br />
: თავსართი და უმლაუტი: ''er''-z''ä''hl-en (ნაწარმოებია ''die Zahl''-საგან) — მოყოლა, მბობა რამესი. <br />
 
ზმნური თავსართები, მოცილებადებიცა და მოუცილებადებიც, ზმნაზე გავლენას ახდენენ და ხშირად უცვლიან ან უზუსტებენ მას მნიშვნელობას. <br />
ხაზი 269:
kommen მი/მო/სვლა, და bekommen — მიღება. <br />
gehen წასვლა, და mitgehen წაყოლა. <br />
მოუცილებად თავსართებს, როგორც წესი, მახვილი არ მოუდით. <br />
 
====== მოუცილებადი თავსართები (Untrennbare Präfixe) ======
გერმანულ ენაში მოუცილებადი თავსართი სულ რვაა: '''be'''-, '''ge'''-, '''er'''-, '''ver'''-, '''zer'''-, '''ent'''-, '''emp'''-, '''miß'''-. მოუცილებადთავსართიან ზმნებს მახვილი თავსართზე არ მოუდით, არამედ თვითონ ფუძეზე. <br />
 
: მოუცილებადთავსართიანი ზმნები მიმღეობა II-ში მხოლოდ -(e)t ბოლოსართს დაირთავენ.('''!''') <br />
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
ხაზი 300:
 
მოცილებად თავსართებად გერმანულ ენაში წინდებულები და ზმნიზედები (ზმნისართები) გამოიყენება. მოცილებადი თავსართები გერმანულში ყოველთვის მახვილქვეშაა და პრეზენსში, იმპერფექტში და აგრეთვე ბრძანებით კილოში ისინი სცილდებიან საკუთრივ ზმნის კორპუსს. <br />
::: '''´aus'''schreiben — ამოწერა რამესი. <br />
::: '''´zu'''hören — მოსმენა რამესი, ვინმესი. <br />
::: '''´auf'''schlagen — გაღება, გახსნა რამესი. <br />
::: '''´aus'''sprechen — გამოთქმა, გამოხატვა, წამოთქმა რამესი. <br />
::: '''´fort'''gehen — წასვლა, გასვლა შორს. <br />
 
:: '''Präsens''' (აწმყო): <br />
: Er '''spricht''' dieses Wort falsch '''aus'''.
: ის ამ/იმ სიტყვას არასწორად წამოთქვამს. <br />
.........................................................
:: '''Imperfekt''' (ნამყო თხრობითი): <br />
: Er '''sprach''' dieses Wort falsch '''aus'''. <br />
: ა.) ის ამ/იმ სიტყვას არასწორად წარმოთქვამდა. <br />
: ბ.) მან არასწორად წარმოთქვა ეს/ის სიტყვა. <br />
..........................................................
:: '''Imperativ''' (ბრძანებითი კილო): <br />
: '''Sprich''' dieses Wort richtig '''aus'''! <br />
: სწორად წარმოთქვი ეს სიტყვა! <br />
..........................................................
 
მიმღეობა 2-ში სუფიქსი - მოცილებად თავსართსა და საკუთრივ ზმნას შორის იკავებს ადგილს და ერთ სიტყვად იწერება. <br />
მაგ.; <br />
 
: aus'''ge'''schrieben — ამოწერილი. <br />
: auf'''ge'''schlagen გაღებული, გამოღებული. <br />
: aus'''ge'''sprochen — წარმოთქმული, წარმონათქვამი. <br />
 
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
ხაზი 401:
====== თავსართები, რომლებიც ხან მოცილებადია, ხან მოუცილებადი ======
ზოგიერთი თავსართი ხან მოცილებადია (მაშასადამე მახვილიანია), ხანაც მოუცილებადი (ანუ უმახვილო), და ამისდა მიხედვით იცვლება მოცემული ზმნის მნიშვნელობა. ასეთ თავსართებს მიეკუთვნება; '''durch'''-, '''um'''-, '''über'''-, '''unter'''-, '''wieder'''-, '''voll'''-. <br />
მაგ.; <br />
 
:: durch´schneiden — გადაკვეთა.
ხაზი 418:
===== რთული ზმნები (Zusammengesetzte Verben) =====
რთული ზმნები ორი სიტყვისაგან შედგება. მეორე სიტყვა ყოველთვის ზმნა არის, ხოლო პირველი სიტყვა კი - მეტყველების სხვადასხვა ნაწილები შეიძლება იყოს. <br />
:: 'teil'nehmen — მონაწილეობის მიღება. <br />
:: 'statt'finden — მოხდომა, შედგომა რამესი. <br />
:: 'frei'lassen — გათავისუფლება, გამოშვება. <br />
:: 'los'fahren — გამგზავრება, ადგილიდან (და)ძვრა. <br />
:: 'kennen'lernen — გაცნობა. <br />
:: 'stehen'bleiben — შეჩერება. <br />
:: 'zugrunde'gehen — დაღუპვა, მოკვდომა <br />
მოცემულ ზმნებში მთავარი მახვილი რთულშედგენილი სიტყვის პირველ ნაწილზე მოდის. ისინი იუღლებიან თავსართმოცილებად ზმნების მსგავსად.<br />
 
მაგ.; '''teilnehmen''' <br />
 
:: Alle '''nehmen''' an dieser Arbeit '''teil'''. ამ სამუშაოში ყველა მონაწილეობს. <br />
:: Alle '''nahmen''' an dieser Arbeit '''teil'''. ამ სამუშაოში ყველა მონაწილეობდა. <br />
:: '''Nehmt''' an dieser Arbeit '''teil''' ! (ყველამ) მიიღეთ მონაწილეობა ამ სამუშაოში ! <br />
 
.........................................................................................
 
მაგ.; '''stehenbleiben''' <br />
 
:: Wir '''bleiben''' vor einem schönen Gebäude '''stehen'''. ჩვენ ვჩერდებით ერთი შენობის წინ. <br />
:: Wir '''blieben''' vor einem schönen Gebäude '''stehen'''. ჩვენ შევჩერდით ერთი შენობის წინ. <br />
:: '''Bleibt''' vor diesem schönen Gebäude '''stehen''' ! შეჩერდით ამ მშვენიერი შენობის წინ ! <br />
 
===== ძირითადი (ანუ სრულმნიშვნელოვანი) და დამხმარე ზმნები =====
====== სრულმნიშვნელოვანი ზმნები (Vollverben) ======
ძირითადი ანუ სრულმნიშვნელოვანი ზმნები აღნიშნავენ მოქმედებას ან საგნის მდგომარეობას. <br />
:: Wir '''fahren''' nach Trier. ჩვენ ტრირში მივდივართ. <br />
:: Meine Freunde '''interessieren sich''' für Kunst und Literatur. ჩემი მეგობრები ხელოვნებითა და ლიტერატურით არიან დაინტერესებული. <br />
 
====== დამხმარე ზმნები (Hilfsverben) ======
დამხმარე ზმნებს მხოლოდ რთული ზმნური ფორმების შესადგენად გამოიყენებენ. ეს ზმნების '''haben''', '''sein''' და '''werden'''. <br />
:: Er '''ist''' Politikwissenschaftler. ის კაცი პოლიტოლოგი არის. <br />
:: Sie '''war''' Literaturwissenschaflterin. ის ქალი ლიტერატურის მკვლევარი არის. <br />
:: Im nächsten Jahr '''wird''' sie Lehrerin. მომავალ წელს ის ქალი მასწავლებელი გახდება. <br />
 
რთულ დროებში ამ ზმნებს უკვე ეკარგებათ ('''haben''' — ქონა/ყოლა რაიმესი ან ვინმესი, '''sein''' — ყოფნა და '''werden''' — გახდომა) თავიანთი თავდაპირველი ძირითადი მნიშვნელობა და იძენენ ე.წ. გრამატიკულ მნიშვნელობას დროის ფორმათა შესაბამისად. <br />
 
ზმნები '''haben''' და '''sein''' ნამყო სასაუბროსა (პერფექტი) და წინარე წარსულის (პლუსკვამპერფექტი) საწარმოებლად გამოიყენება. <br />
 
ზმნა '''werden''' გამოიყენება მომავალი დროის ფორმების — ფუტურუმ პირველისა და ფუტურუმ მეორის, ასევე ვნებითი გვარის (პასივი) ფორმების საწარმოებლად. <br />
 
ზმნები '''haben''', '''sein''' და '''werden''' ძირითადი, მთავარი მნიშვნელობით გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ მათ არ ახლავთ მიმღეობითი (პარტიციპ II) ანდა ინფინიტივური (ზმნის საწყისი, განუსაზღვრელი) ფორმა.
ხაზი 465:
====== სუსტი ზმნები (Die schwachen Verben) ======
თანამედროვე გერმანულ ენაში სუსტი ზმნები შეადგენენ ზმნათა ყველაზე გავრცელებულ ტიპს. სუსტი ზმნების რიცხვი სულ უფრო და უფრო იზრდება, რადგან ახლადდამკვიდრებული ზმნები სამ ძირითად ფორმას სუსტად იწარმოებენ.
:: ''filmen'' — ფილმის გადაღება. <br />
:: ''funken'' — რადირება. <br />
:: ''radeln'' — ველოსიპედით გავლა, სიარული. <br />
:: ''entminen'' — განაღმვა. <br />
მოცემული ზმნები შედარებით ახალი ზმნებია და შესაბამისად სამ ძირითად ფორმას სუსტად იწარმოებენ. <br />
:: filmen - filmte, funken - funkte და ა.შ..
 
გერმანულ სუსტ ზმნებს შემდეგი ნიშნები ახასიათებთ: <br />
:: '''1'''. ფუძისეული ხმოვანი არ იცვლება; <br />
:: '''2'''. იმპერფექტი იწარმოება სუფიქსის მეშვეობით -('''e''')'''te'''; <br />
:: '''3'''. პარტიციპ მეორე იწარმოება '''ge'''- თავსართისა და -('''e''')'''t''' ბოლოსართის დართვით. <br />
 
თავსართ '''ge'''- ს არ დაირთავენ მხოლოდ ის ზმნები, რომლებიც ინფინიტივში ieren-ზე ბოლოვდებიან. მაგ.; gratulieren, kondolieren და ა.შ..
ანუ ინფინიტივში -ieren -ზე დაბოლოებული ზმნები მხოლოდ - '''t''' ბოლოსართს დაირთავენ. <br />
მაგ.; <br />
:: '''Infinitiv''': mach-en, arbeit-en <br />
:: '''Imperfekt ''': mach-te, arbeit-ete <br />
:: '''Partizip II''': ge-mach-t, ge-arbeit-et <br />
 
სუფიქსები -('''e''')te და -('''e''')t გამოიყენება იმ ზმნებში, რომელთა ფუძეები ბოლოვდება შემდეგნაირად; '''d''', '''t''', '''m''', '''n''' ან '''dm''', '''dn''', '''tm''', '''tn''', ასევე '''gn''', '''chn''', '''ffn'''. <br />
 
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
ხაზი 536:
 
====== უწესო ზმნები (Die unregelmäßigen Verben) ======
: '''1'''. უწესო ზმნებს უწოდებენ ზმნებს, რომლებიც სამი ძირითადი ფორმის წარმოებისას ძლიერ ზმნებსაც ჰგვანან და სუსტებსაც. უწესო ზმნები იმპერფექტსა და პარტიპ მეორეში ფუძისეული '''e''' ხმოვანი იცვლება '''a''' ხმოვნით. ზოგ შემთხვევაში წესიდან გადახრები შეინიშნება ამ ზმნების პრეზენსში უღლებისასაც. <br />
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
ხაზი 557:
|}
 
ყურადღება მიაქციეთ თანხმოვანთა ცვალებადობასაც სიტყვაში denken.<br />
 
ზმნებს wenden და senden გააჩნიათ პარალელური ('''სუსტი''') ფორმები სამი ძირითადი ფორმის წარმოებისას. <br />
:: wend-en, wend-ete, ge-wend-et — შემობრუნება.<br />
:: send-en, send-ete, ge-send-et — 1. გაგზავნა; 2. ტრანსლირება. ტრანსლირების მნიშვნელობით გამოიყენება მხოლოდ ეს ფორმა. <br />
 
: '''2.''' უწესო ზმნებს მიაკუთვნებენ '''მოდალურ ზმნებსაც''': <br />
 
:: '''wollen''' — სურვილი, ნდომა: გამოიყენება, როცაროდესაც რამეს ქმნის განზრახვა მხოლოდ სუბიექტისგან მომდინარეობს. <br />
:: '''müssen''' — ზოგადი ან გარედან შემოსული აუცილებლობა: გამოიყენება, როცაროდესაც რამე აუცილებლადაა გასაკეთებელი. <br />
:: '''sollen''' — შინაგანი ვალდებულება: გამოიყენება, როცაროდესაც რამის გაკეთება არაა დიდ აუცილებლობასთან დაკავშირებული და შეიძლება მხოლოდ საკუთარი სურვილის შემთხვევაში გაკეთდეს. <br />
:: '''können''' — შეძლება: შეიძლო ან ძალ-იდო რამე, გამოიყენება ასევე ცოდნის (მაგ. ენის დაუფლების) მნიშვნელობითაც. <br />
:: '''dürfen''' — ნებართვის ან უფლების ქონა: გამოიყენება თავაზიანობის, მოკრძალების, თავდაჭერილობის გამოსახატავად. <br />
:: '''mögen''' — სურვილი, ნდომა: გინდოდეს რამე, გსურდეს რამე ასევე გიყვარდეს. კავშირებით კილოში (კონიუნქტივში) მყოფი ეს მოდალური ზმნა (möchte-ფორმა ) იძენს მოკრძალებული სურვილის მნიშვნელობას. <br />
 
:: '''wissen''' — ცოდნა: იცოდე, გაგეგებოდეს რამე. ეს ზმნა ხშირად დგას მოდალურობის და არამოდალურობის ზღვარზე. მას ბევრი მოდალურ ზმნებს არც მიათვლის. <br />
ამ ზმნების სამ მთავარი ფორმის წარმოებისთვის დამახასიათებელია შემდეგი ნიშნები: <br />
 
:: ა) იმპერფექტისა და პარტიციპ II-ს წარმოება სუსტი ზმნების მსგავსად. <br />
:: ბ) ზმნებს müssen, können, mögen, dürfen ეკარგებათ [[უმლაუტი]] იმპერფექტსა და პარტიციპ II-ში. <br />
 
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
ხაზი 597:
|}
 
უკლებლივ ყველა მოდალური ზმნა დამხმარე ზმნად მოითხოვს haben-ს. <br />
 
ყურადღება მიაქციეთ თანხმოვნების ცვალებადობას ('''g''' = > '''ch''' ), ზმნაში mögen ხოლო ხმოვნის ცვალებადობას ('''i''' => '''u''') ზმნაში wissen. <br />
 
: '''3.''' უწესო ზმნებს ასევე მიაკუთვნებენ sein — ყოფნა, haben — ქონა/ყოლა, werden — გახდომა, stehen — დგომა, gehen — (წა)სვლა, tun - ქმნა, bringen — მიტანა. <br />
{| border=1; margin:0 0 1em 1em"
|+
ხაზი 628:
 
====== პირიანი ზმნები (Persönliche Verben) ======
: '''1.''' პირიანი ზმნები (Persönliche Verben) შეიძლება გამოიყენებდნენ მხოლობითი და მრავლობითი რიცხვების სამივე პირში. <br />
:: Ich singe gern. სიამოვნებით ვმღერი. / სიმღერა მიყვარს. <br />
:: Du singst gern. სიამოვნებით მღერი. / სიმღერა გიყვარს.<br />
:: Er singt gern. სიამოვნებით მღერის. / სიმღერა უყვარს. <br />
:: Wir singen gern. სიამოვნებით ვმღერით. / სიმღერა გვიყვარს. <br />
 
====== უპირო (პირნაკლი) ზმნები (Unpersönliche Verben) ======
: '''2.''' უპირო (პირნაკლ) ზმნებს (Unpersönliche Verben) მხოლოდ მხოლობითი რიცხვის მე-3 პირი გააჩნიათ და გამოიყენებიან პირნაკლ ნაცვალსახელ''' es'''-თან ერთად ყველა დროის ფორმაში. <br />
პირნაკლი ზმნები ძირითადად გამოხატავენ ბუნების მოვლენებს. <br />
:: Es taut — თოვლი დნება./ყინვა დნება. <br />
ამ ტიპის ყველა გერმანულ წინადადებაში ქვემდებარის ნაცვლად პირნაკლი ნაცვალსახელი '''es''' გამოიყენება, რომელი ქართული ენაში არ არსებობს. <br />
:: Es dunkelt — ბნელდება. ღამდება. <br />
:: Es regnet — წვიმს. <br />
:: Es donnert — ავდრდება. <br />
:: Es schneit — თოვს. <br />
:: Es blitzt — ელავს. <br />
:: Es hagelt — სეტყვაა. სეტყვავს. <br />
 
: '''3.''' არის ზმნები, რომლებიც პირიანიცაა და უპიროც (პირნაკლიც). <br />
შეადარეთ; <br />
'''geben'''
ხაზი 660:
თუმცა ზმნის მნიშვნელობა არც იცვლება. <br />
მაგ.; <br />
:: Der Vorsitzende läutet — თავმჯდომარე ზარს რეკავს.<br />
:: Es läutet — ზარი ირეკება. <br />
 
===== გარდამავალი და გარდაუვალი ზმნები =====
ხაზი 667:
====== გარდამავალი ზმნები (Transitive Verben) ======
გერმანულ ენაში გარდამავალი ზმნები მოითხოვენ პირდაპირ დამატებას, ანუ გერმანული გარდამავალი ზმნის პირდაპირი დამატება ყოველთვის ბრალდებით ბრუნვაში დგას წინდებულის გარეშე: <br />
:: In Luxemburg besuchten die deutschen Touristen aus benachbarten Trier mehrere Museen. ('''was?''') <br />
:: ლუქსემბურგში გერმანელმა ტურისტებმა მეზობელი ტრირიდან მრავალი მუზეუმი მოინახულეს. <br />
:: Der Enkel besuchte seinen kranken Großvater. ('''wen?''') <br />
:: შვილიშვილმა ავადმყოფი ბაბუა მოინახულა. <br />
 
; სხვა ყველა დანარჩენი ზმნა გერმანულში გარდაუვალია.
ხაზი 676:
====== გარდაუვალი ზმნები (Intransitive Verben) ======
გარდაუვალი ზმნების შემდეგ [[დამატება]] დგას; <br />
: ა.) მიცემით ბრუნვაში ან ნათესაობით ბრუნვაში [[წინდებული|უწინდებულოდ]]. <br />
: ბ.) მიცემით ბრუნვაში ან ბრალდებით ბრუნვაში წინდებულიანად. <br />
მაგ.; <br />
:: Die Kinder halfen der Mutter ('''wem?''') <br />
:: ბავშვები დედას მიეხმარნენ/ეხმარებოდნენ. <br />
:: Wir sprachen mit unseren Kameraden ('''mit wem?''') <br />
:: ჩვენ ჩვენს ამხანაგებს გავესაუბრეთ/ვესაუბრებოდით. <br />
:: Er blickte erstaunt auf den Fremden ('''auf wen?''') <br />
:: მან გაკვირვებით შეხედა უცხოს./ის გაკვირვებით უყურებდა უცხოს. <br />
 
გარდაუვალ ზმნებს მიეკუთვნება აგრეთვე უკუქცევითნაცვალსახელიანი ('''sich'''-იანი) ზმნები. <br />
 
:: Er verabschiedete sich von seinen Eltern. ('''von wem?''')
:: ის თავის მშობლებს დაემშვიდობა. <br />
:: Die Schüler interhielten sich mit dem Lehrer über den internationalen Abend. ('''worüber?''')
:: მოსწავლეები მასწავლებელს ინტერნაციონალური საღამოს შესახებ ესაუბრებოდნენ. <br />
 
'''(!)''' გარდა ამისა, გარდაუვალ ზმნებს მიათვლიან აგრეთვე იმ ზმნებსაც, რომლებიც არანაირ დამატებას არ მოითხოვენ. '''(!)''' <br />
მაგ.;
:: Er schläft fest. <br />
:: მას ღრმა ძილით ძინავს. <br />
 
==== ზმნის ძირითადი ფორმები ====
ხაზი 728:
==== ზმნის დრო ====
თხრობითი და კავშირებითი კილოსათვის გერმანულ [[ზმნა]]ს აქვს 6 დრო: ახლანდელი (Präsens), ნამყო თხრობითი (Präteritum), ნამყო სასაუბრო (Perfekt), ნამყო წინარე (Plusquamperfekt), მყოფადი I (Futurum I), მყოფადი II (Futurum II)
 
 
===== ახლანდელი დრო (Präsens) =====
Line 760 ⟶ 759:
:''sie, Sie - mach'''en'''''
|}
 
 
===== ნამყო თხრობითი (Präteritum) =====
Line 818 ⟶ 816:
:''sie, Sie - haben gewollt''
|}
 
 
Perfekt-ი haben-ით იწარმოება, თუ საუღლებელი ზმნა:
Line 833 ⟶ 830:
# დამხმარე ზმნები — sein და werden
# ზმნები — bleiben, begegnen, geschehen, gelingen, passieren, folgen, fallen და სხვა.
 
 
===== ნამყო წინარე (Plusquamperfekt) =====
Plusquamperfekt გამოიყენება წარსულში მომხდარი ამბის გადმოსაცემად, რომელიც უკვე დასრულებული იყო, ვიდრე მეორე მოქმედება დაიწყებოდა წარსულშივე. მეორე მოქმედება Präteritum-ით გამოიხატება.
:''Der Zug '''war''' schon '''abgefahren''', als ich zum Bahnhoh '''kam''' — მატარებელი უკვე '''წასული იყო''', როცაროდესაც მე სადგურში '''მივედი'''.
Plusquamperfekt-ი იწარმოება დამხმარე ზმნების sein-ისა და haben-ის Präteritum-ით და საუღლებელი ზმნის Partizip-II-თი. haben-ისა და sein-ის შერჩევის წესი იგივეა, რაც Perfekt-ის შემთხვევაში:
:'''haben'''
Line 862 ⟶ 858:
:''sie, Sie - '''waren''' gekommen''
|}
 
 
===== მყოფადი I (Futurum-I) =====
Line 918 ⟶ 913:
:: მამრობითი სქესისთვის: '''der'''
:: მდედრობითი სქესისთვის: '''die'''
:: საშუალო სქესისთვის: '''das'''
 
* მრავლობით რიცხვის განსაზღვრული არტიკლი არის '''die'''.
Line 929 ⟶ 924:
:: საშუალო სქესისთვის: '''ein'''
 
* მხოლობითი რიცხვში, როცაროდესაც პირველად ვახსენებთ არსებით სახელს, მას აუცილებლად განუსაზღვრელ არტიკლს დავურთავთ-ხოლმე, ხოლო, თუ მას თან ახლავს ზედსართავიც, მაშინ ზედსართავი სახელის შერეული ბრუნება ხდება საჭირო.
* განუსაზღვრელი არტიკლის სემანტიკური ფუნქციით მრავლობით რიცხვში მყოფი არსებითი სახელი უარტიკლოდ იხმარება, ხოლო თუ ასეთ არსებით სახელს ზედსართავიც თან ახლავს, მაშინ ზედსართავი სახელის ძლიერი ბრუნება ხდება საჭირო.
* მრავლობით რიცხვში გერმანულ ენას განუსაზღვრელი არტიკლი არ გააჩნია.
: ამის გამო <br />
* თუ მრავლობით რიცხვში მყოფ სიტყვას პირველად ვახსენებთ, მაშინ ამ სიტყვას არტიკლი არ სჭირდება.
 
Line 1 142 ⟶ 1 137:
 
===== ზედსართავი სახელის ძლიერი ბრუნება (Die starke Deklination der Adjektive) =====
ძლიერ ბრუნებას ზედსართავი სახელი განიცდის იმ შემთხვევაში, როცაროდესაც არსებით სახელს წინ არტიკლი არ ახლავს. ამ შემთხვევაში ზედსართავი სახელი ბრუნებისას თავად იღებს არტიკლის დაბოლოებებს.
 
<small>'''გამონაკლისი''': ნათესაობით ბრუნვაში (Genitiv) მხოლობით რიცხვში მამრობითი და საშუალო სქესის შემთხვევაში თანამედროვე გერმანულში ტენდენციურად დაბოლოება '''„-en“''' გვხდება (არტიკლების '''der''' და '''das''' ნათესაობითი ბრუნვის საერთო ფორმის '''des'''–ს შესატყვისი დაბოლოება "'''-es'''"–ს ნაცვლად): </small>
Line 1 222 ⟶ 1 217:
 
===== ზედსართავი სახელის სუსტი ბრუნება (Die schwache Deklination der Adjektive) =====
სუსტ ბრუნებას ზედსართავი სახელი განიცდის იმ შემთხვევაში, როცაროდესაც არსებითი სახელი განსაზღვრული არტიკლით (ასევე ჩვენებითი ნაცვალახელებით, მაგ. dies "ეს") იხმარება. ამ შემთხვევაში ზედსართავი სახელი მხოლობითი რიცხვის სხვადასხვა ბრუნვაში დაბოლოებებს "'''-e'''" ან "'''-(e)n'''", ხოლო მრავლობითი რიცხვის ყველა ბრუნვაში დაბოლოებას "'''-(e)n'''" დაირთავს:
 
<br />
Line 1 301 ⟶ 1 296:
 
===== ზედსართავი სახელის შერეული ბრუნება (Die gemischte Deklination der Adjektive) =====
შერეულ ბრუნებას ადგილი აქვს იმ შემთხვევაში, როცაროდესაც არსებით სახელს წინ განუსაზღვრელი არტიკლი ახლავს, აქედან გამომდინარე, ის მხოლოდ მხოლობით რიცხვში გვხვდება. ბრუნებისას ზედსართავი სახელი გარკვეულ ბრუნვებში თავად იღებს არტიკლის დაბოლოებებს (ისევე, როგორც ძლიერი ბრუნებისას), სხვა ბრუნვებში დაბოლოებას "'''-(e)n'''" (ისევე, როგორც სუსტი ბრუნებისას), რის გამოც ამ ტიპის ბრუნებას შერეული (ძლიერისა და სუსტის) ჰქვია.<br />
 
 
<br />
Line 1 310 ⟶ 1 304:
::::Singular
|
 
|}
{| border="0" width="300"
Line 1 331 ⟶ 1 324:
::::Singular
|
 
|}
{| border="0" width="300"
Line 1 345 ⟶ 1 337:
:eine schön'''e''' Frau
|
 
|}
 
Line 1 353 ⟶ 1 344:
::::Singular
|
 
|}
{| border="0" width="300"
Line 1 367 ⟶ 1 357:
:ein klein'''es''' Kind
|
 
|}
 
ზედსართავი სახელი "შერეულად" იბრუნვის აგრეთვე ნაცვალსახელების (კუთვნილებითი, უარყოფითი და სხვ.) თანხლების შემთხვევაშიც მხოლობით რიცხვში, ხოლო მრავლობითში – "სუსტად":<br />
 
მაგალითისთვის, კუთვნილებითი და უარყოფითი ნაცვალსახელები mein "ჩემი" და kein "არავითარი", ზედსართავი სახელი interessant "საინტერესო", საშუალო სქესის არსებითი სახელი Buch "წიგნი":
Line 1 412 ⟶ 1 401:
===== პირის ნაცვალსახელი (Personalpronomen) =====
 
* პირის ნაცვალსახელებს მიეკუთვნება: <br />
(პირის ნაცვალსახელები გერმანულ ენაში იბრუნვის მხოლობითი და მრავლობითი რიცხვების ოთხივე ბრუნვაში, რითაც იქმნება საკმაოდ მრავალწახნაგოვან სისტემათა კომპლექსი მათი წარმოებისა და გამოყენების თვალსაზრისით და ხშირად დიდ პრობლემებს უმზადებს ამ ენის შემსწავლელთ. ქვემორე პირის ნაცვალსახელები აქ, პირველ რიგში მოცემულია მათს სასტარტო პოზიციაში, ანუ სახელობით ბრუნვაში.) <br />
:: '''მე''' = მხოლობითი რიცხვის 1-ე პირი. <br />
: '''ich''' <br />
:: '''შენ''' = მხოლობითი რიცხვის 2-ე პირი. <br />
: '''du''' <br />
:: '''ის''' = მხოლობითი რიცხვის 3-ე პირი ქართულისგან განსხვავებით სამ სქესად დაიყოფა. <br />
: '''er''' აღნიშნავს მამრობით სქესს. <br />
: '''sie''' აღნიშნავს მდედრობით სქესს. <br />
: '''es''' აღნიშნავს საშუალო სქესს. <br />
:: '''ჩვენ''' = მრავლობითი რიცხვის 1-ე პირი.<br />
: '''wir''' <br />
:: '''თქვენ''' = მრავლობითი რიცხვის 2-ე პირი. ამ ფორმით შეიძლება მივმართოთ მხოლოდ მრავალ ადამიანს (ადამიანთა ჯგუფს). გასათვალისწინებელია, რომ ეს ფორმა ფამილარულობას, მეგობრულობას, ახლობლობას გამოხატავს. იმის ხაზგასასმელად, რომ პირის ნაცვალსახელს მრავლობით რიცხვშიც აქვს ფამილარობის გამოსახატავი ფორმა, ქართველი გერმანისტები მას სპეციალურ ჟარგონზე (Fachjargon) "შენობითის მრავლობითსაც" უწოდებენ. <br />
: '''ihr''' <br />
:: '''ისინი''' = მრავლობითი რიცხვის 3-ე პირი.<br />
: '''sie''' <br />
::: გერმანულ ენას თავაზიანობის გამოსახატავად ცალკე ფორმა ფორმა - '''Sie''' გააჩნია. ამ ფორმით შეიძლება მივმართოთ როგორც ერთ, ასევე მრავალ პირს. <br />
 
::::::'''პირის ნაცვალსახელთა ბრუნება მხოლობითსა და მრავლობით რიცხვში'''
Line 1 480 ⟶ 1 469:
:sie/'''S'''ie
|
 
|}
 
Line 1 516 ⟶ 1 504:
|}
 
::: „jener, -e, jenes“
 
{| border="0" width="20"
Line 1 593 ⟶ 1 581:
* წილადი — Bruchzahlwörter
 
'''რაოდენობითი რიცხვითი სახელი''' გამოხატავს საგნის რაოდენობას და დაესმის კითხვა wieviel? (რამდენი?). რაოდენობითი რიცხვითი სახელების ცხრილი იხ. განყოფილებაში — [[გერმანული ენა#ლექსიკა|ლექსიკა ↓]].
 
'''წილადი რიცხვითი სახელი იწარმოება რაოდენობით რიცხვით სახელებზე -stel (19-მდე -tel) დაბოლოების დართვით. მაგალითად:
Line 1 639 ⟶ 1 627:
|'''13''' ||dreizehn||dreizehnte||'''103'''||einhundert und drei||einhundertdritte||'''300'''||dreihundert||dreihundertste
|}
 
 
{{ვიკიწიგნები|გერმანული გრამატიკა}}
Line 1 673 ⟶ 1 660:
 
== რესურსები ინტერნეტში ==
 
* [http://www.schubert-verlag.de/aufgaben/uebungen_a1/a1_uebungen_index.htm დავალებები და სავარჯიშოები ქსელში (ონ-ლაინ)]
* [http://www.foreignword.com/dictionary/Georgian/ ქართულ გერმანული და გერმანული ქართული ონლაინ ლექსიკონი]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/გერმანული_ენა“-დან