დარიშხანი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ForwarderL (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
ForwarderL (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
||
ხაზი 55:
[[სურათი:Electron shell 033 Arsenic.svg|thumb|200px|left|დარიშხანის ატომის სქემა]]
'''დარიშხანი''' — [[დიმიტრი მენდელეევი]]ს [[პერიოდული სისტემა|პერიოდული სისტემის]] მეოთხე პერიოდის მეხუთე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის [[ქიმიური ელემენტი]]ა, [[ატომური ნომერი]]ა 33, აღინიშნება სიმბოლოთი As. მარტივი ნივთიერება წარმოადგენს ფოლადის ფერ მყიფე [[ნახევარლითონი|ნახევარლითონს]] მეტალოიდს.
== ისტორია ==
ხაზი 61:
== სახელწოდების წარმომავლობა ==
ბერძნული სახელწოდება {{lang-grc2|''ἀρσενικόν''}} მოდის სპარსული زرنيخ (zarnik) — «ყვითელი [[აურიპიგმენტი]]დან». [[ხალხური ეტიმოლოგია]] მას უკავშირებს {{lang-grc|ἀρσενικός}} — მამრობითი, კაცური<ref>{{წიგნი | ავტორი = Frisk H. |სათაური = Griechisches etymologisches Wörterbuch, Band I | გამოცემა = Heidelberg: Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung | წელი = 1960 | ფურცლები = 152 }}</ref>.
ხაზი 67:
== ბუნებაში ==
დარიშხანი — გაბნეული ელემენტია. დედამიწის ქერქში მისი შემცველობაა მასის 1,7{{e|−4}}%. ზღვის წყალში 0,003 მგრ/ლ<ref>J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. 1, 1965</ref>. ეს ნივთიერება შეიძლება თვითნაბად მდგომარეობაში იყოს ბუნებაში, არის ლითონის მაგვარი ბზინვარე რუხი ნაჭუჭის ან მკვრივი მასებისმაგვარი, რომელიც შედგება პატარა მაცვლებისაგან. ცნობილია მიახლოებით 200 დარიშხან შემცველი მინერალი. მცირე კონცენტრაციით ხშირად შეიცავს ტყვიის, სპილენძის და ვერცხლის მადანი. საკმაოდ ხშირად ბუნებაში გვხვდება დარიშხანის ორი ნაერთი გოგირდთან: ნარინჯისფერ-წითელი გამჭვირვალე [[რეალგარი]] AsS და ლიმონისფერ-ყვითელი [[აურიპიგმენტი]] As<sub>2</sub>S<sub>3</sub>. მინერალი რომელსაც გააჩნია სამრეწველო მნიშვნელობა არის — არსენოპირიტი (დარიშხანის კოლჩედანი) FeAsS ან FeS<sub>2</sub>•FeAs<sub>2</sub> (46 % As), ასევე მოიპოვებენ დარიშხანიან [[კოლჩედანი|კოლჩედანს]] — [[ლელინგიტი]] (FeAs<sub>2</sub>) (72,8 % As), სკოროდიტი FeAsO<sub>4</sub> (27 — 36 % As). დარიშხანის უდიდესი ნაწილი მოიპოვება დარიშხან შემცველი ოქროს, ტყვია-თუთიის, სპილენძის კოლჩედანის და სხვა მადნების პარალელურად დამუშავებისას.
=== საბადოები ===
ხაზი 73:
== მიღება ==
ლითონური დარიშხანის (რუხი დარიშხანი) მიღების ხერხის აღმოჩენას მიაწერენ შუასაუკუნეების ალქიმიკოსს [[ალბერტ დიდი|ალბერტ დიდს]], რომელიც XIII ს-ში ცხოვრობდა. თუმცა ადრე ბერძენმა და არაბმა ალქიმიკოსებმა იცოდნენ თავისუფალი დარიშხანის მიღება, «თეთრი
არსებობს დარიშხანის მიღების ბევრი ხერხი: ბუნებრივი დარიშხანის სუბლიმაცია, დარიშხანის კოლჩედანის თერმული დაშლის ხერხი, დარიშხანიანი ანჰიდრიდის
ეხლა ლითონური დარიშხანის მისაღებად ყველაზე ხშირად ახურებენ არსენოპირიტს ღუმელებში ჰაერის მიუწოდებლად. ამ დროს თავისუფლდება დარიშხანი, რომლის ორთქლები კონდენსირდება და გარდაიქმნება მყარ დარიშხანად რკინის მილებში, რომელიც ღუმელიდან გამოდიან, და განსაკუთრებულ კერამიკულ მიმღებებში. ნარჩენებს ახურებენ ღუმელში ჰაერის მიწოდებით, და მაშინ დარიშხანი გარდაიქმნება As<sub>2</sub>O<sub>3</sub>. ლითონური დარიშხანი მიიღება ძალიან უმნიშვნელო რაოდენობით, და დარიშხან შემცველი მადნების ძირითადი ნაწილი მუშავდება თეთრ დარიშხნად, ანუ დარიშხანის ტრიოქსიდი — დარიშხამიანი ანჰიდრიდი As<sub>2</sub>О<sub>3</sub>.
== გამოყენება ==
დარიშხანი გამოიყენება ტყვიის შენადნობების [[ლეგირება|ლეგირებისათვის]], რომელიც [[საფანტი]]ს დასამზადებლად გამოიყენება, რადგანაც
განსაკუთრებული სიწმინდის დარიშხანი (99,9999 %) გამოიყენება მთელი რიგი მნიშვნელოვანი ნახევარგამტარი მასალების სინთეზისათვის — არსენიდები და რთული ალმასისმაგვარი ნახევარგამტარები.
| |||