ალუმინი: განსხვავება გადახედვებს შორის

 

 

 

'''ალუმინი''' — მენდელეევის [[პერიოდული სისტემა|პერიოდული სისტემის]] მესამე პერიოდის მესამე ჯგუფის მთავარი ქვეჯგუფის [[ქიმიური ელემენტი]], [[ატომური ნომერი]]ა - 13. აღინიშნება სიმბოლით '''Al''' ({{lang-la|Aluminium}}). მიეკუთვნება [[მსუბუქი ლითონები]]ს ჯგუფს. ყველაზე გავრცელებული ლითონი და მესამე ელემენტი ([[ჟანგბადი]]სა და [[სილიციუმი]]ს შემდეგ) გავრცელების მიხედვით დედამიწის ქერქში.

 

== ფიზიკური თვისებები ==

 

[[ბრინელის მეთოდი]]ს მიხედვით [[სიმაგრე]] — 24-32 კგს/მმ², მაღალი პლასტიკურობა: ტექნიკურისათვის — 35 %, სუფთისათვის — 50 %, ბრტყელდება თხელ ფურცლად [[კილიტა]]დაც კი.

[[იუნგას მოდული]] - 70 გპა.

 

 

ალუმინი ქმნის შენადნობს თითქმის ყველა ლითონთან. ყველაზე ცნობილი შენადნობებია მაგნიუმთან და სპილენძთან ([[დურალუმინი]]) და [[სილიციუმი|სილიციუმთან]] ([[სილუმინი]]).

 

== ქიმიური თვისებები ==

ნორმალურ პირობებში ალუმინი დაფარულია [[ოქსიდი]]ს მტკიცე თხელი ფენით და ამიტომაც ის არ რეაგირებს კლასიკურ [[ჟანგვა-აღდგენის რეაქცია|დამჟანგავებთან]]: H₂O (t°);O₂, HNO₃-თან (გახურების გარეშე). ამის გამო ალუმინი პრაქტიკულად არ განიცდის [[კოროზია]]ს და ფართოდ გამოიყენება თანამედროვე ინდუსტრიაში. მაგრამ ოქსიდის აპკის დარღვევის ან დაშლის შემთხვევაში (მაგალითად, [[ამონიუმი]]ს მარილების ხსნარებთან NH₄⁺, ცხელ ტუტეებთან კონტაქტის დროს ან [[ამალგამა|ამალგამაციის]] შედეგად), ალუმინი გამოდის როგორც აქტიური ლითონ - აღმდგენელი.

 

 

== წარმოება ==

ერთი ლამაზი მაგრამ, არარეალური ლეგენდა ''«[[ბუნებრივი ისტორია (პლინიუსი)|Historia naturalis]]»-დან'' მოგვითხრობს, რომ ერთხელ რომის იმპერატორ [[ტიბერიუსი|ტიბერიუსთან]] (42 წ. ჩ.წ.ა. — 37 წ. ახ.წ.ა.) მივიდა [[იუველირი]] ლითონის შეუვალი სასადილო თეფშით, რომელიც დამზადებული იყო თითქოს [[ალუმინის ოქსიდი|თიხამიწისაგან]], — Al₂O₃. თეფში იყო ძალიან ნათელი და ბრჭყვიალა, როგორც [[ვერცხლი]]. ყველა ნიშნებით ეს თეფში უნდა ყოფილიყო ალუმინის. ამ დროს ოქრომჭედელი ამტკიცებდა, რომ მხოლოდ მან და ღმერთებმა იციან, თუ როგორ მიიღონ ეს ლითონი [[თიხა|თიხიდან]]. ტიბერიუსი, იმის შიშით რომ თიხისგან იოლად მისაღები ლითონი ოქროსა და ვერცხლს გააუფასურებდა, ბრძანა, ყოველ შემთხვევაში, მოეჭრათ თავი ამ ადამიანისთვის. აშკარაა, ეს ლეგენდა მეტად საეჭვოა, რადგანაც თვითნაბადი ალუმინი ბუნებაში არ გვხვდება თავისი აქტიური ბუნების გამო და რომის იმპერიის დროს, შეუძლებელი იქნებოდა ისეთი ტექნიკური საშუალებების არსებობა რითაც შეძლებდნენ თიხამიწიდან ალუმინის მიღებას.

 

[[1885]] წ., გერმანიის ქალაქ გმელინგემში რუსი მეცნიერის [[ნიკოლოზ ბეკოტოვი]]ს ტექნოლოგიის საფუძველზე აგებულ იქნა ალუმინის წარმოების ქარხანა. ბეკეტოვის ტექნოლოგია ბევრად არ განსხვავდებობა დევილის მეთოდისაგან, მაგრამ იყო შედარებით უფრო იოლი და დაფუძნებული იყო [[კრიოლიტი]]სა (Na₃AlF₆) და [[მაგნიუმი]]ს ურთიერთქმედებაზე. 5 წლის განმავლობაში ამ ქარხანაში მიღებულ იქნა 58 ტ. ალუმინი — ალუმინის მსოფლიო მარაგის მეოთხედი რომელიც მიღებულ იქნა ქიმიური მეთოდით [[1854]]-დან [[1890]]-მდე პერიოდში.

 

 

პირველი ალუმინის ქარხანა სსრკ-ში აშენებულ იქნა ქალაქ [[1932]] წ. [[ვოლხოვო]]ში.

 

== გამოყენება ==

ალუმინი ფართოდ გამოიყენება როგორც კონსტრუქციული მასალა. ალუმინის ძირითადი ღირსებებია - სიმსუბუქე, დამყოლობა ტვიფვრისადმი, კოროზიისადმი მდგრადობა (ჰაერზე ალუმინი წამიერად იფარება დამცველი მტკიცე Al₂O₃ -ის აპკით, რომელიც ეწინააღმდეგება მის შემდგომ ჟანგვას), მაღალი თბოგამტარობა, მისი შენაერთების არატოქსიკურობა. კერძოდ კი, ამ თვისებებმა ალუმინი მეტად პოპულარული გახადა სამზარეულო ჭურჭელის წარმოებაში, ალუმინის კილიტის (ფოლგის) წარმოებაში კვების მრეწველობაში და დაფასოებაში.

 

=== შენადნობები ალუმინის საფუძველზე ===

სუფთა ალუმინს როგორც კონსტრუქციულ მასალას თითქმის არ გამოიყენებენ, იხმარება მხოლოდ მისი შენადნობები.

* ალუმინო-[[მაგნიუმი]]ანი Al – Mg (სერია 5ххх). Al – Mg სისტემის შენადნობები ხასიათდებიან დამაკმაყოფილებელი სიმტკიცის, კარგი პლასტიკურობის, ძალიან კარგი შედუღების და კოროზიისადმი მდგრადობის შეხამებით. ამის გარდა, ეს შენადნობები გამოირჩევიან მაღალი ვიბრომდგრადობით.

ამ სისტემის შენადნობებში, მაგნიუმის შემადგენლობა განისაზღვრება 6%-ით, იქმნება შეერთების ევტექტიკური სისტემა Al3Mg2-სა და მყარ ნარევს შორის ალუმინის საფუძველზე. მრეწველობაში ფართოდ გამოიყენება შენადნობები სადაც Mg-ის შემცველობა მერყეობს 1-დან 5%-მდე.

* ალუმინო-[[სპილენძი]]ანი Al–Cu (Al–Cu–Mg) (სერია 2ххх). ამ სისტემის შენადნობების მექანიკური თვისებები თერმოგამტკიცებულ მდგომარეობაში აღწევს, ზოგჯერ კი აჭარბებს აღემატება კიდეც, დაბალნახშირბადიანი ფოლადების მექანიკურ თვისებებს. ეს შენადნობები მაღალტექნოლოგიურნი არიან. მაგრამ მათ აქვთ არსებითი ნაკლოვანებებიც - კოროზიისადმი დაბალი წინააღმდეგობა, რაც საჭიროებს დამცველი ფენის აუცილებელ გამოყენებას.

ლეგირებისათვის გამოიყენება მანგანუმი, სილიციუმი, რკინა და მაგნიუმი. ამასთან ყველაზე ძლიერ გავლენას თვისებებზე ახდენს უკანასკნელი: მაგნიუმით ლეგირება (პასტით დაფარვა) შესამჩნევად ადიდებს სიმტკიცის და დენადობის ზღვარს. სილიციუმის დამატება შენადნობში ზრდის მის ხელოვნურ დაბერებას. რკინითა და ნიკელით ლეგირება ამაღლებს მეორე სერიის შენადნობების სიმხურვალე მდგრადობას.

მაგრამ მნიშვნელოვან ნაკლს წარმოადგენს კოროზიისადმი მკვეთრად დაბალი მდგრადობა ძაბვის ქვეშ ყოფნისას. კოროზიისადმი მდგრადობის გაზრდა ძაბვის ქვეშ შესაძლებელია სპილენძით ლეგირებით (პასტით დაფარვა).

აღსანიშნავია 60-იან წლებში აღმოჩენილი კანონზომიერება: შენადნობებში ლითიუმის შემცველობა ანელებს ბუნებრივ და აჩქარებს ხელოვნურ დაბერებას. ამას გარდა, [[ლითიუმი]]ს არსებობა ამცირებს შენადნობის კუთრ წონას და მნიშვნელოვნად ზრდის დრეკადობის მოდულს. ამ აღმოჩენის საფუძველზე შემუშაბულ იქნა ახალი სისტემის შენადნობები Al–Mg–Li, Al–Cu–Li и Al–Mg–Cu–Li.

* გნ 2.1.5.1315-03 ქიმიური ნივთიერებების ზღვრულად-დასაშვები კონცენტრაცია წყალში და წყლის მეურნეობებში.

 

<references />

 

[[კატეგორია:კვების დანამატები]]

[[კატეგორია:აღმდგენები]]

 

[[af:Aluminium]]

[[ar:ألومنيوم]]

[[ast:Aluminiu]]

[[az:Alüminium]]

[[be:Алюміній]]

[[be-x-old:Алюмін]]

[[bs:Aluminijum]]

[[ca:Alumini]]

[[co:Alluminiu]]

[[cy:Alwminiwm]]

[[da:Aluminium]]

[[de:Aluminium]]

[[el:Αργίλιο]]

[[en:Aluminium]]

[[eo:Aluminio]]

[[eu:Aluminio]]

[[fa:آلومینیم]]

[[fr:Aluminium]]

[[fur:Alumini]]

[[ga:Alúmanam]]

[[gd:Almain]]

[[gl:Aluminio]]

[[hak:Lî (鋁)]]

[[haw:‘Aluminuma]]

[[hi:एल्युमिनियम]]

[[hr:Aluminij]]

[[ia:Aluminium]]

[[is:Ál]]

[[it:Alluminio]]

[[jv:Alumunium]]

[[kk:Алюминий]]

[[ku:Bafûn]]

[[la:Aluminium]]

[[lb:Aluminium]]

[[lij:Alluminio]]

[[lmo:Aluminio]]

[[mk:Алуминиум]]

[[ml:അലൂമിനിയം]]

[[ms:Aluminium]]

[[new:एलुमिनियम]]

[[nn:Aluminium]]

[[nov:Aluminie]]

[[oc:Alumini]]

[[pnb:الومنیم]]

[[ps:الومېنيم]]

[[pt:Alumínio]]

[[qu:Ch'aqu q'illay]]

[[ru:Алюминий]]

[[sah:Алүминиум]]

[[scn:Alluminiu]]

[[simple:Aluminium]]

[[sk:Hliník]]

[[sl:Aluminij]]

[[sr:Алуминијум]]

[[sv:Aluminium]]

[[ta:அலுமினியம்]]

[[te:అల్యూమినియం]]

[[tg:Алюминий]]

[[tr:Alüminyum]]

[[uk:Алюміній]]

[[ur:Aluminium]]

[[vi:Nhôm]]

[[war:Aluminóm]]

[[yi:אלומיניום]]

[[yo:Alumíníọ̀mù]]

[[zh:铝]]