მირზა ფატალი ახუნდოვის ქუჩა (შუშა)

მირზა ფათალი ახუნდოვის ქუჩა ან რასტა ბაზარის ქუჩა (აზერ. Mirzə Fətəli Axundov küçəsi və ya Rasta bazar küçəsi) — დივანხანასა და შუშას მეიდანს შორის დამაკავშირებელი ისტორიული ქუჩაა, რომელიც მდებარეობს შუშას ისტორიულ ცენტრში. XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან ის ასევე იყო მთავარი სავაჭრო ცენტრი.

მირზა ფატალი ახუნდოვის ქუჩა
საერთო ინფორმაცია
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
ქალაქი	შუშა

ისტორია

ქვედა ბაზრის ქუჩისგან განსხვავებით, რასტას ბაზრის ქუჩას არ აქვს ზუსტი და კარგად დაგეგმილი ქალაქ შუშას ისტორიული გენერალური გეგმა. ამიტომ XIX საუკუნის შუა ხანებამდე რასტას ბაზრის ქუჩა, რომელიც მომავალში იქნება ქალაქის მთავარი კომერციული გზატკეცილი, მხოლოდ დამხმარე ქუჩის როლს ასრულებდა. იმ დროს ქალაქის მთავარი სავაჭრო გზატკეცილი იყო ქვედა ბაზრის ქუჩა. ყარაბაღის სახანოს რუსეთის იმპერიასთან შეერთების და ყაჯარებსა და რუსეთის იმპერიას შორის თურქმენჩაის ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ 1828 წელს, სამხედრო საფრთხის აღმოფხვრის შემდეგ, შუშამ, სხვა ციხე ქალაქების მსგავსად, დაკარგა თავდაცვითი მნიშვნელობა და ქალაქში დაიწყო ვაჭრობის განვითარება. ეს ქმნის ქალაქის ძველი სავაჭრო ქუჩის, ქვედა ბაზრის ქუჩის რეკონსტრუქციისა და რასტა ბაზრის მსგავსი ახალი და უფრო დიდი სავაჭრო ქუჩის შექმნის აუცილებლობას.

შუშაში სავაჭრო ცენტრის გაფართოების დროს ჩნდება სკვერები და ქუჩები რამდენიმე დიდი სავაჭრო-საბაზრო კომპლექსით, რომლებიც აშენებულია საზოგადოებრივი სავაჭრო შენობებით. ახალი არქიტექტურულ-გეგმარებითი ცენტრის ფორმირება 1855 წლის შუშას გენერალურ გეგმაშიც აისახა. ამ გეგმის მიხედვით, ქალაქის ცენტრი ქვედა მოედნიდან ჯუმას მეჩეთის წინ მდებარე მოედანზე გადადის. ურბანული განვითარების ამ პროცესის გათვალისწინებით, ბაჰარლი აცხადებს, რომ ქალაქის ქვედა ნაწილი, რომელიც ოდესღაც მდიდარი იყო საზოგადოებრივი და კომერციული შენობებით (ქარვასლები, სავაჭრო ცენტრები და აბანოები), თანდათან კარგავს თავის მნიშვნელობას, ხოლო ზედა ნაწილი გაუმჯობესებულია და ხდება ცენტრი.

სარეკონსტრუქციო სამუშაოების დროს 1837 წელს კეთილმოეწყო შუშას გენერალურ გეგმაში ნაჩვენები ყველაზე გრძელი გადასასვლელი ქუჩა, რაც ახალ დიდ სავაჭრო ცენტრად იქცა.

მახასიათებლები

შუშას 1855 წლის გენერალური გეგმით დაწყებული, ყველა სხვა გეგმაში წარმოდგენილია სამი პარალელური ქუჩა, რომლებიც თითქმის სწორია მრავალმხრივ უბნის ქუჩებს შორის. ეშვებიან აღმოსავლეთიდან დასავლეთისკენ და გამოდიან რასტას ბაზრობის ქუჩაზე, ქალაქის მთავარ ქუჩაზე. გეგმაში ეს ოთხი ქუჩა განლაგებულია E ფორმაში. ამ გზატკეცილების ანსამბლები და მათ კვეთაზე მდებარე სკვერები ქმნიან შუშას კომპოზიციურ-გეგმარებით ჩარჩოს. E-ს ფორმის გადაკვეთის ქუჩებს შორის განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სამს, ესენია რასტა ბაზარი და მისი გაგრძელება, შაიტან ბაზარი და ქვედა ბაზარის ქუჩები. ეს ორი ქალაქის ქუჩა იკვეთება თითქმის სწორი კუთხით იუხარი გოვჰარ აღას მეჩეთის წინ და ქმნის მოედანს, შუშას მთავარ სოციალურ და კომერციულ კომპლექსს.

რასტას ბაზარი აშენებულია შუშას პლატოს ყველაზე გრძელ (დაახლოებით 300 მეტრზე) ბუნებრივ განიერ ვაკეზე. ქუჩის სახელიც - რასტა სპარსულად - სწორი - აქედან მოვიდა. რასტა ბაზრის ქუჩა აკავშირებს ხანის სასახლეს, რომელიც გარშემორტყმულია ციხის კედლებით და მის წინ დივანხანას მოედანთან.

ხისტი წითელი ხაზის გასწვრივ ქუჩის ორივე მხარეს აშენდა კომერციული რიგები. რასტას ბაზარი, ახალი კომერციული გზა, იწყებოდა დივანხანას მოედნის აღმოსავლეთ კუთხიდან, ქალაქის უდიდესი მოედნიდან და შუშას ციხის განჯის კარიბჭის მახლობლად და გრძელდებოდა მეიდანამდე.

შუშას 1837, 1844 და 1847 წლების გენერალური გეგმები აჩვენებდა რასტა ბაზრის ქუჩის ორივე მხარეს ერთსართულიანი მაღაზიების იდენტურ რიგებს, რომლებიც 300 მეტრამდე და დაახლოებით 15 მეტრ სიგანემდე იყო გადაჭიმული. 1855 წლის გენერალური გეგმის მიხედვით, როგორც ჩანს, ახალი ქარვასლები აშენდა რასტასა და შაიტანის ბაზრის ქუჩების დასავლეთ მხარეს, ასევე ახალი კომერციული ცენტრი. ქუჩის დასავლეთით ბოლოში ორივე მხარეს ორი ქარვასლა იყო. ჰქონდა კვადრატული გეგმა და შიდა ეზო. იმ ქარვასლათაგან ჩვენს დრომდე არც ერთი არ შემორჩენილა. ჰაჯი აბასის ქარვასლა, რომელიც მდებარეობს ქუჩის სამხრეთ ბოლოში, იყო ქალაქის უდიდესი ქარვასლა შუშას 1855 წლის გენერალური გეგმის მიხედვით.