იუხარი ბაში
იუხარი ბაში (აზერ. Yuxarı Baş) არის ისტორიული და არქიტექტურული ნაკრძალი აზერბაიჯანის ქალაქ შეკის ზედა (ამაღლებულ) ისტორიულ ნაწილში. ეს არის ქალაქ შექის ყველაზე უძველესი ნაწილი. ნაკრძალის ფართობია 283 ჰექტარი, ამ სარეზერვო ნაწილში შედის შექის ციხე, რომელიც მდებარეობს მასში მდებარე შენობის სასახლის სასახლესთან, მთავარი სავაჭრო ქუჩა, რომლის გასწვრივ მდებარეობს ქარავანსარაი და ხელოსნური მაღაზიები. "იუხარი ბაში" არქიტექტურულ ნაკრძალად გამოცხადდა 1968 წლის 6 მარტს, აზერბაიჯანის სსრ მინისტრთა საბჭოს დადგენილებით. 2001 წლიდან ქალაქის ისტორიული
| იუხარი ბაში აზერ. Yuxarı Baş | |
|---|---|
 "იუხარი ბაშის" ნაკრძალის მთავარი სავაჭრო ქუჩა ისტორიულ და არქიტექტურულ | |
| მდებარეობა |
შაქი,  აზერბაიჯანი |
| თარიღდება | 6 მარტი 1968 |
ნაწილი აზერბაიჯანიდან იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში დარეგისტრირდა კანდიდატად, ხოლო 2019 წლის 7 ივლისს, ქალაქის ისტორიული ნაწილი შექის ხანების სასახლესთან ერთად მსოფლიო მემკვიდრეობის კომიტეტის 43-ე სესიაზე შეიტანეს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში.[1][2]
ისტორია რედაქტირება
მკვლევრები თვლიდნენ, რომ ნუხა იყო უძველესი ქალაქი შეკი. მაგრამ ისტორიული წყაროებისა და ნატურალური განახლების ანალიზის საფუძველზე გამოირკვა, რომ შეკი და ნუხა სხვადასხვა დასახლებული პუნქტებია. ქალაქი შეკი მდებარეობს კიშის ხეობის გაცილებით ქვემოთ. 1772 წელს მდინარე კიშის ადიდების შედეგად ძლიერი დატბორვის გამო ქალაქი შეკი საფუძვლიანად დაინგრა. მისი მაცხოვრებლები ნუხაში გადასახლდნენ, რომელიც მშფოთვარე მდინარის დონიდან ას მეტრზე ზემოთ მდებარეობდა. შედეგად ნუხა ძლიერ განვითარდა და გაფართოვდა.[3] აქვე აშენდა ციხე-სიმაგრე — ციტადელი.[4] ნუხას დაგეგმარებაში (შეკის დასახელება 1968 წლის 15 მარტამდე[5][6]) 1852 წელს მითითებულია ქალაქის დაყოფა რაიონებად — მეხელე: ა. იუხარი ბაში, ბ. განჯალი მიაგლიასი, გ. დაბახი, დ. პაიდუმლი, ე. ჩაიკრახი, ვ. ტაზაკიანტი, ზ. კოგნიაკიანტი. «იუხარი ბაში» ქალაქის ზედა ნაწილს ეწოდებოდა, სადაც მდებარეობდა ციხე-სიმაგრე.[7][8] ნაკრძალი შეიქმნა აზერბაიჯანის სსრ ცკ კპ-ის 1967 წლის 23 აპრილის № 206 და აზერბაიჯანის სსრ მინისტრთა საბჭოს 1967 წლის 24 ნოემბრის № 594 განკარგულებების საფუძველზე.[9] ნაკრძალის საზღვრები დამტკიცებულია აზერბაიჯანის რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის კულტურის და ტურიზმის სამინისტროს, აზერბაიჯანის რესპუბლიკის მიწის მოწყობისა და კარტოგრაფიის კომიტეტის და მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის მიერ.[9] აზერბაიჯანის სსრ მინისტრთა საბჭოს 1968 წლის 6 მარტის № 97 დადგენილებით «იუხარი ბაში» გამოცხადდა არქიტექტურულ ნაკრძალად.[10] 2001 წლის 24 ოქტომბერს ქალაქი შეკის ისტორიული ნაწილი შეკის ხანების სასახლესთან ერთად აზერბაიჯანიდან იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაში შეტანის კანდიდატად იქნა წარდგენილი.[11]
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Ханский дворец и исторический центр Шеки включены в Список Всемирного наследия ЮНЕСКО ОБНОВЛЕНО. azertag.az. ციტირების თარიღი: 2019-07-07.
- ↑ UNESCO World Heritage Centre. Six cultural sites added to UNESCO’s World Heritage List. UNESCO World Heritage Centre. ციტირების თარიღი: 2019-07-07.
- ↑ Рзаев Н. О происхождении Шеки и Нухи // Доклады Академии наук Азербайджанской ССР. — Б., 1973. — С. 88.
- ↑ Саламзаде, Авалов, Салаев 1979, p. 63.
- ↑ Ведомости Верховного Совета СССР. — 1968.
- ↑ Шеки // Энциклопедический словарь. — 2009.
- ↑ Искусство Азербайджана / Под общей редакцией академика АН Азербайджанской ССР М. А. Усейнова. Редакционная коллегия: Лю Бретаницкий, А. Казиев, К. Касимов, А. Саламзаде. — Б.: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР, 1959. — Т. VII. — С. 193.
- ↑ Усейнов М. А. История архитектуры Азербайджана. — М.: Государственное издательство литературы по строительству, архитектуре и строительным материалам, 1963. — С. 305-306. — 395 с.
- ↑ 9.0 9.1 "Yuxarı Baş" Dövlət Tarix - Memarlıq Qoruğu. Şəki şəhəri mədəniyyət və turizm şöbəsi. Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-05-28. ციტირების თარიღი: 2015-07-31.
- ↑ Саламзаде, Авалов, Салаев 1979, p. 64.
- ↑ Sheki, the Khan's Palace. Официальный сайт ЮНЕСКО. (2001). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-05-15.