ვიკიპედია

ფლუიდური და კრისტალური ინტელექტი

(გადამისამართდა გვერდიდან თხევადი და კრისტალური ინტელექტი)

ფლუიდური ინტელექტი (gf) და კრისტალიზებული ინტელექტი (gc) — ეს ორი კონცეფცია 1963 წელს ფსიქოლოგმა რეიმონდ კეტელმა შექმნა.[1][2] კეტელის ფსიქომეტრიული თეორიის მიხედვით, ზოგადი ინტელექტი (g) იყოფა ორ კონცეფციად: gf და gc. ფლუიდური ინტელექტი არის უნარი, რომელიც საჭიროა უჩვეულო პრობლემების გადასაჭრელად და კორელირებულია მნიშვნელოვან უნარებთან, როგორიცაა გააზრება, მსჯელობა და სწავლა.[3] ხოლო კრისტალიზებული ინტელექტი, მოიცავს უნარს, რომელიც გვეხმარება დავასკვნათ მეორადი, ურთიერთდამოკიდებული აბსტრაქციები, მანამდე ნასწავლი პირველადი, ურთიერთდამოკიდებული აბსტრაქციების გამოყენებით.[4]

ისტორია რედაქტირება

ფლუიდური და კრისტალიზებული ინტელექტი არიან რეიმონდ კეტელის მიერ კონცეპტუალიზებული კონსტრუქციები.[1] ეს ორი კონცეპტი მოგვიანებით უფრო განავითარეს კეტელმა და მისმა ყოფილმა მოსწავლემ ჯონ ლ. ჰორნმა.[5][6][2]

ფლუიდური და კრისტალიზებული ინტელექტის შედარება რედაქტირება

ფლუიდური ინტელექტი (gf) ეხება მსჯელობის და სხვა მენტალური აქტივობების ძირითად პროცესებს, რომლებიც მინიმალურადაა დამოკიდებული ცოდნაზე(როგორიცაა ფორმალური და არაფორმალური განათლება) და აკულტურაციაზე. ჰორნი აღნიშნავს, რომ მას ფორმა არ აქვს და შეუძლია „ჩაედინოს“ მრავალფეროვან კოგნიტურ აქტივობებში.[7] ისეთი დავალებების შესასრულებლად, რომლებიც ზომავენ „ფლუიდურ ინტელექტს“ საჭიროა აბსტრაქტული პრობლემების გადაჭრის უნარი. ასეთი დავალებები მოიცავენ ფიგურების კლასიფიკაციას, ფიგურულ ანალიზს, რიცხვების და ასოების მწკრივებს და მატრიცებს.[6]

კრისტალიზებული ინტელექტი (gc) ეხება ნასწავლ პროცედურებს და ცოდნას. ის ასახავს გამოცდილების და აკულტურაციის გავლენას. ჰორნი აღნიშნავს, რომ კრისტალიზებული უნარი არის „გამოცდილებისგან წარმოქმნილი ნალექი“, რომელიც არის ფლუიდური უნარის წინა გამოყენებისა და კულტურის ინტელექტის კომბინაცია.[7] დავალებები, რომლებიც ზომავენ კრისტალიზებულ ინტელექტს, საჭიროებენ ლექსიკონს, ძირითად ინფორმაციას, აბსტრაქტულ სიტყვიერ ანალოგიებსა და ენობრივ მექანიკას.[6]

ფლუიდური და კრისტალიზებული უნარების პრაქტიკული აპლიკაციის მაგალითი რედაქტირება

ჰორნმა[7] ამოცანის ამოსახსნელად ფლუიდური და კრისტალიზებული ამოხსნის მეთოდების მაგალითი მოიყვანა. ამოცანა:

"საავადმყოფოში 100 პაციენტია. რამდენიმე მათგანი(ლუწი რაოდენობა) ცალფეხაა, მაგრამ აცვიათ ფეხსაცმელი. დარჩენილის ნახევარი ფეხშიშველია. რამდენი ფეხსაცმელი აცვია ასივეს ერთად?"

ამოხსნის კრისტალიზებული მეთოდი მოიაზრებს უმაღლესი სკოლის დონის ალგებრის აპლიკაციას. ალგებრა აკულტურაციური პროდუქტია.

x + 1/2(100-x)*2–უდრის ფეხსაცმელების რაოდენობას, სადაც x წარმოადგენს ცალფეხა პაციენტების რაოდენობას, შესაბამისად 100-x_ორფეხა პაციენტების. პასუხია 100.

კრისტალიზებული მეთოდის საპირისპიროდ, ჰორნმა შექმნა ამოხსნის ფლუიდური მეთოდი, რომელიც არაა დამოკიდებული უმაღლესი სკოლის დონის მათემატიკურ ცოდნაზე. ამ მაგალითში, ჰორნმა აღწერა ბიჭი, რომელიც ჯერ საშუალო სკოლისთვისაც ახალგაზრდაა, მაგრამ შეძლებდა ამოცანის ამოხსნას ფლუიდური უნარის აპლიკაციით: "მან შეიძლება იმსჯელოს შემდეგნაირად: თუ ფეხსაცმელები ორფეხა პაციენტების მხოლოდ ნახევარს აცვია, და ყველა დანარჩენი(ლუწი რიცხვი) ცალფეხაა, მაშინ ფეხსაცმელი იქნება ერთი ყოველ პაციენტზე, და პასუხია 100."

კავშირი პიაჟეს კოგნიტური განვითარების თეორიასთან რედაქტირება

მკვლევარებმა ფლუიდური და კრისტალიზებული უნარების თეორია პიაჟეს კოგნიტური განვითარების თეორიას დაუკავშირეს.[8][9] ორივე, ფლუიდური უნარი და პიაჟეს ოპერატიული ინტელექტი, ეხება ლოგიკურ აზროვნებას. კრისტალიზებული უნარი და პიაჟეს „ყოველდღიური სწავლის მკურნალობა“ ასახავს ადამიანის გამოცდილებას. ფლუიდური და კრისტალიზებული უნარების ერთმანეთთან დამოკიდებულების მსგავსად, პიაჟეს ოპერატიულობა, მისივე „ყოველდღიური სწავლის“ საფუძვლად ითვლება.[9]

ფლუიდური ინტელექტის საზომები რედაქტირება

ფლუიდური ინტელექტის შესაფასებლად ბევრი ტიპის საზომი არსებობს.

რეივენის პროგრესული მატრიცები რედაქტირება

რეივენის პროგრესული მატრიცები (RPM)[10] ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად გამოყენებადი საზომია ფლუიდური უნარებისთვის. ეს არის არავერბალური მრავალ პასუხიანი ტესტი. მოხალისეებმა, ობიექტების წყობის სივრცითი ორგანიზაციის საფუძველზე უნდა დაასრულონ ნახატების სერია, რელევანტური ასპექტების იდენტიფიცირებით და უნდა აირჩიონ ობიექტი, რომელიც იზიარებს ერთ, ან მეტ იდენტიფიცირებულ ასპექტს.[11] ეს დავალება აფასებს მენტალურ რეპრეზენტაციებს შორის ურთიერთდამოკიდებულების შემჩნევის უნარს, ან ურთიერთობით მსჯელობას. პროპოზიციური ანალოგიები და სემანტიკური გადაწყვეტილების დავალებები ასევე აფასებენ ამ უნარებს.[12][13]

ვუდკოკ–ჯონსონის კოგნიტური უნარების ტესტი, მესამე გამოშვება რედაქტირება

ვუდკოკ–ჯონსონის კოგნიტური უნარების ტესტში(ინგლ. Woodcock-Johnson Tests of Cognitive Abilities, Third Edition) (WJ-III) gf იზომება ორი ტესტით: კონცეფციის ფორმირება და ანალიზის სინთეზი.[14] კონცეფციის ფორმირების დავალება საჭიროებს ინდივიდის კატეგორიულ აზროვნებას; ანალიზის სინთეზი კი საჭიროებს ზოგად თანმიმდევრულ მსჯელობას.[15]

WJ-III კონცეფციის ფორმირება რედაქტირება

ინდივიდმა ვიზუალური თავსატეხების ამოსახსნელად, უნდა გამოიყენოს კონცეფციები ფუნდამენტური „წესების“ დასადგენად. თავსატეხები დალაგებული არიან მარტივიდან რთულამდე. სირთულის გაზრდასთან ერთად, ინდივიდმა უნდა იპოვოს მთავარი განსხვავება (ან „წესი“) თავსატეხების ამოსახსნელად, ერთი-ერთზე შედარებების დროს. უფრო რთული დავალებებისთვის, ინდივიდმა უნდა გაითვალისწინოს ორი კონცეფცია: კონცეფცია „და“(მაგალითად, თავსატეხის ამოხსნას სჭირდება კომბინაცია, ანუ ცოტა ისიც და ცოტა ესეც) და კონცეფცია „ან“(მაგალითად, ყუთში ჩატევისთვის, პასუხი უნდა იყოს ან ერთი, ან მეორე). ყველაზე რთული დავალებები საჭიროებენ ფლუიდურ ტრანსფორმაციებს და კოგნიტურ ცვლილებებს მრავალფეროვან კონცეფციურ თავსატეხებს შორის, რომლებზეც ინდივიდმა უკვე იმუშავა.[15]

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ 1.0 1.1 Cattell, R. B. (1963). „Theory of fluid and crystallized intelligence: A critical experiment“. Journal of Educational Psychology. 54: 1–22. doi:10.1037/h0046743.
  2. ↑ 2.0 2.1 Cattell, R. B. (1971). Abilities: Their structure, growth, and action. New York: Houghton Mifflin. ISBN 0-395-04275-5.
  3. ↑ Unsworth, Nash; Fukuda, Keisuke; Awh, Edward; Vogel, Edward K. (2014). „Working memory and fluid intelligence: Capacity, attention control, and secondary memory retrieval“. Cognitive Psychology (ინგლისური). 71: 1–26. doi:10.1016/j.cogpsych.2014.01.003. PMC 4484859. PMID 24531497.
  4. ↑ Cattell, R. B. Intelligence: Its Structure, Growth and Action. Elsevier, 1987.
  5. ↑ Horn, J. L., & Cattell, R. B. (1967). Age differences in fluid and crystallized intelligence. Acta Psychologica, 26, 107–129. https://doi.org/10.1016/0001-6918(67)90011-X
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Horn, J. L. (1968). Organization of abilities and the development of intelligence. Psychological Review, 75, 242-259. https://doi.org/10.1037/h0025662
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Horn, J. L. (1969). Intelligence: Why it grows. Why it declines. Trans-action, 4, 23-31.
  8. ↑ Papalia, D.; Fitzgerald, J.; Hooper, F. H. (1971). „Piagetian Theory and the Aging Process: Extensions and Speculations“. The International Journal of Aging and Human Development. 2: 3–20. doi:10.2190/AG.2.1.b. S2CID 143590129.
  9. ↑ 9.0 9.1 Schonfeld, I.S. (1986). „The Genevan and Cattell-Horn conceptions of intelligence compared: The early implementation of numerical solution aids“. Developmental Psychology. 22 (2): 204–212. doi:10.1037/0012-1649.22.2.204.
  10. ↑ Raven, J.; Raven, J. C.; Court, J. H. (2003) „Section 1: General Overview“, Manual for Raven's Progressive Matrices and Vocabulary Scales. San Antonio, TX: Harcourt Assessment. თარგი:Page needed
  11. ↑ Bornstein, Joel C.; Foong, Jaime Pei Pei (2009). „MGluR1 Receptors Contribute to Non-Purinergic Slow Excitatory Transmission to Submucosal VIP Neurons of Guinea-Pig Ileum“. Frontiers in Neuroscience. 3: 46. doi:10.3389/neuro.21.001.2009. PMC 2695390. PMID 20582273.
  12. ↑ Wright, Samantha B.; Matlen, Bryan J.; Baym, Carol L.; Ferrer, Emilio; Bunge, Silvia A. (2007). „Neural correlates of fluid reasoning in children and adults“. Frontiers in Human Neuroscience. 1: 8. doi:10.3389/neuro.09.008.2007. PMC 2525981. PMID 18958222.
  13. ↑ Ferrer, Emilio; O'Hare, Elizabeth D.; Bunge, Silvia A. (2009). „Fluid reasoning and the developing brain“. Frontiers in Neuroscience. 3 (1): 46–51. doi:10.3389/neuro.01.003.2009. PMC 2858618. PMID 19753096.
  14. ↑ Woodcock, R. W.; McGrew, K. S.; Mather, N (2001) Woodcock Johnson III. Itasca, IL: Riverside. თარგი:Page needed
  15. ↑ 15.0 15.1 Schrank, F. A.; Flanagan, D. P. (2003) WJ III Clinical use and interpretation. Scientist-practitioner perspectives. San Diego, CA: Academic Press. თარგი:Page needed
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ფლუიდური_და_კრისტალური_ინტელექტი&oldid=4433329“-დან