თებერდის ნაკრძალი
თებერდის ნაკრძალი — ბუნებრივი ნაკრძალი, მდებარეობს კავკასიონის ჩრდილოეთ კალთაზე, ყარაჩაი-ჩერქეზეთი რესპუბლიკის ყარაჩოევის, ზელენჩუკისა და ურუფსის ოლქების ტერიტორიაზე.
ისტორია
რედაქტირება1935 წლის იანვარში, ყარაჩაის ოლქის აღმასკომის გადაწყვეტილებით, დაიგეგმა ადგილობრივი ნაკრძალის მოწყობა, ხოლო 1936 წლის 5 მარტს, რუსეთის ცენტრალურ აღმასრულებელი კომიტეტისა და სახალხო კომისართა საბჭოს განკარგულებით გამოიცა აღნიშნულ საკითხზე დებულება.ამ განკარგულების მიხედვით აკრძალულია თებერდას ტერიტორიაზე ტყის ჭრა, ნადირობა, თევზაობა. თუმცა დასაშვებია ტერიტორიაზე საკურორტო ზონის მოწყობა და საძოვრების გამოყენება.
ადმინისტრაციული საზღვრების შეცვლასთან დაკავშირებით, 1944 წლის იანვარში, თებერდის ნაკრძალი დაქვემდებარებული იყო საქართველოს სსრ ნაკრძალის კომიტეტს.
1951 წელს იგი დაქვემდებარებული იყო რეზერვების ძირითადი დირექტორატის სსრკ მინისტრთა საბჭოს.
1955 წლიდან თებერდის ნაკრძალი ექვემდებარებოდა სსრკ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს, შემდეგ კი გადაეცა რეზერვების ნადირობის მენეჯმენტის კომიტეტს.
1991 წლიდან 2000 წლამდე თებერდას ნაკრძალი ექვემდებარებოდა რუსეთის გარემოს დაცვის კომიტეტს, ხოლო 2000 წლიდან თებერდას ნაკრძალი ექვემდებარება რუსეთის ფედერაციის ბუნებრივი რესურსებისა და ეკოლოგიის სამინისტროს.
შემადგენლობა
რედაქტირებათებერდას ნაკრძალი მოიცავს ორ ადგილს: თებერდისა (66,059 ჰა) და არხიზის (19,270 ჰა), ასევე ბიოსფეროს სატესტო ადგილს, რომლის ფართობია 27,277 ჰა, რომელიც აკავშირებდა ნაკრძალის ორ ადგილს ერთმანეთთან. ამრიგად, თებერდას ნაკრძალის მთლიანი საერთო ფართობი შეადგენს 112,606 ჰა.
ნაკრძალის ტერიტორიის 31.7% - ტყეები იკავებს, 20% - მდელოს უკავია, 8.5% - მყინვარს, 38.4% - კლდეებსა, ხოლო 0.7% - წყალს.
ნაკრძალის ტერიტორიაზე დაახლოებით 180 ტბა შედის. ისინი განთქმულნი არიან თავიანთი სილამაზით. განსაკუთრებით აღსანიშნავია ბადუკის ტბები. ტბების მაქსიმალური სიღრმე 30-50 მეტრია. თითქმის ყველა ტბა მდებარეობს 2000 მეტრზე ზღვის დონიდან. მათი უმრავლესობა მყინვარების დნობის დროს წარმოიშვა. ტბების ასაკი 200-1000 წელია, ქალაქ თებერდას კარაკოლის ტბის გამონაკლისის გარდა, რომელიც წარმოიშვა უძველესი თებერდას მყინვარის უკან დახევების დროს, დაახლოებით 8000-10000 წლის წინ. ნაკრძალის ტერიტორიაზე ყველაზე დიდი მდინარეებია: თებერდა, ამანანუსი, ალიბეკი, დომბეი-იოლგენი (დომბეი-ულგენი), გონაჩხირი, ბადუკი, ულუ-მურუჯა. ნაკრძალში შედის 109 მყინვარი, საერთო ფართობით 74.3 კვადრატული მეტრი.
ნაკრძალის ყველაზე დაბალი წერტილი - მდინარე ჯამაგატის პირია - მდებარეობს 1260 მეტრ სიმაღლეზე ზღვის დონიდან. ყველაზე მაღალი წერტილი მთა დომბეი-ულგენია, რომლის სიმაღლეა 4047 მეტრი ზღვის დონიდან, ხოლო ნაკრძალის 85% მდებარეობს 2000 მეტრზე ზღვის დონიდან.
ფლორა და ფაუნა
რედაქტირებანაკრძალის ტერიტორიაზე იზრდება 1207 სახეობის მცენარე, ხავსიანი 470 სახეობა, ხმელეთის წყალმცენარეების 100-ზე მეტი სახეობა, 500 სახეობის სოკო. მცენარეებიდან 272 ენდემურ ჯიშს მიეკუთვნება. რუსეთის წითელ წიგნში ჩამოთვლილია 26 სახეობა, რომელიც თებერდას ნაკრძალშია დაცული.
თებერდას ნაკრძალში ვხვდებით 46 სახეობის ძუძუმწოვარს, 225 სახეობის ფრინველს, ქვეწარმავლების 10 სახეობას, 7 სახეობის ამფიბიას, 3 სახეობის თევზსა და 3000-ზე მეტი სახეობის მწერს. აქედან ცხოველთა 31 სახეობა შედის რუსეთის წითელ წიგნში.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Малышев А. А. и др. Теберда. Очерки о Тебердинском заповеднике. — Ставрополь: Ставропольское кн. изд-во, 1958.
- Буклет «Тебердинский государственный природный биосферный заповедник», — М:.Известия, 2011 — 52 с.
- Салпагаров А. Д., Текеев Д. К. Тебердинский заповедник как особо охраняемая природная территория и его роль в сохранении природы Северного Кавказа / Материалы международной научно-практической конференции «Проблемы экологической безопасности и сохранение природно-ресурсного потенциала». — Ставрополь, 2009, с. 37–42.
- Салпагаров А. Д., Текеев Д. К., Джандаров И. И. Состояние популяций млекопитающих, внесенных в Красную книгу РФ, на территории Тебердинского биосферного заповедника / Актуальные вопросы в области охраны природной среды (Информационный сборник ФГУ «Всероссийский научно-исследовательский институт охраны природы»). — M.: ФГУ «ВНИИ природы», 2009, с. 102–105.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Тебердинский заповедник в информационно-справочной системе «Особо охраняемые природные территории России» ციტირების თარიღი: 9 ივნისი, 2009
- Официальный сайт