ზუჰრა აკჩურინა

ზუჰრა აკჩურინა ( თათრ. Зөһрә Акчурина , ბიბი-ზუჰრა ასფანდიარ კიზი გასპრალი (გასპრინსკაია)) ( თათრ. Биби-Зөһрә Әсфәндияр кызы Гаспралы (Гаспринская) ; ქალიშვილობის გვარი — აკჩურინა , რუსულენოვან დოკუმენტებში: ზუჰრა (ბიბი-ზეგრა) ასფანდიაროვნა აკჩურინა ( თათრ. Зухра (Биби-Зегра) Асфандияровна Акчурина ); 1862, ზიმბირსკის პროვინცია —1903 წლის 13 აპრილი, ბახჩისარაი ) — პირველი თათარი ჟურნალისტი ქალი, გაზეთ " თერჯიმან-მთარგმნელის " ერთ-ერთი გამომცემელი.

ზუჰრა აკჩურინა
მშობლიური სახელი	თათრ. Зөһрә Акчурина
დაბადების თარიღი	1862 სტაროტიმოშკინო, სენგილეევსკის ოლქი, სიმბირსკის პროვინცია, რუსეთის იმპერია
გარდაცვალების თარიღი	13 აპრილი, 1903 ბახჩისარაი, ყირიმი, ტაურიდას პროვინცია
მოქალაქეობა	რუსეთის იმპერია
საქმიანობა	ჟურნალისტი, გამომცემელი
მეუღლე(ები)	ისმაილ გასპრინსკი
შვილ(ებ)ი	ქალიშვილები — შეფიკა ( 1886-1975), ნიგარი ( 1896- ? ). ვაჟები — რიფატი ( 1884-1925), ჯავად-მანსური (1897-?), ჰეიდარ-ალი (1898-? ).
მშობლები	მამა: ასფანდიარ აკჩურინი დედა: ფატიმა აკჩურინა

გამოჩენილი ყირიმელი თათარი მასწავლებლის ისმაილ გასპინსკის მეუღლე, ჟურნალისტების რიფატ გასპრინსკისა და შეფიკა გასპრინსკაიას დედა, რომლებიც ასევე იყვნენ გაზეთ „თერჯიმან-მთარგმნელის“ გამომცემლები.

ბიოგრაფია

დაიბადა 1862 წელს სიმბირსკის გუბერნიის სენგილეევსკის რაიონის სოფელ სტარაია ტიმოშკინაში, თათარი არისტოკრატების — აკჩურინების ცნობილ ოჯახში. მამა — ასფანდიარ აკჩურინი, დედა — ფატიმა აკჩურინა.

ზუჰრას ბავშვობამ სოფელ კორომისლოვკაში გაიარა. უკვე ბავშვობიდან განსხვავდებოდა თანატოლებისგან: იყო „ლამაზი, მოქნილი, გამოირჩეოდა მისთვის დამახასიათებელი განსაკუთრებული აზროვნებით, იყო კარგი მოსაუბრე“. სწავლობდა სახლში, ჰყავდა რუსი გუვერნანტი, შეისწავლა რუსული ენა, ლიტერატურა, მუსიკა. იმ დროისთვის მიიღო კარგი განათლება მიიღო, აღიზარდა მუსულიმურ ტრადიციებზე.

ისმაილ გასპრინსკის გაცნობა და ქორწინება

მამის ძმა იბრაგიმ კურამშაევიჩ აკჩურინი (1859–?), სიმბირსკის კადეტთა კორპუსის დამთავრების შემდეგ, სამკურნალოდ ყირიმში წავიდა, ზუჰრაც თან წაიყვანა. 1880 წელს ყირიმში აკჩურინები შეხვდნენ ბახჩისარაის მერს ისმაილ გასპრინსკის. მათზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ისმაილის ბროშურამ "რუსეთის მუსლიმები".

სიმბირსკში დაბრუნებულმა ზუჰრამ პირველმა მისწერა წერილი ისმაილ გასპრინსკის. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მიმოწერას აწარმოებდნენ. შემდეგ გადაწყვიტეს ბედი დაეკავშირებინათ ერთმანეთისთვის.1881 წელს მაკარჯინსკაიას ბაზრობაზე გასპრინსკიმ სთხოვა იბრაგიმ აკჩურინს შუამავალი გამხდარიყო მასა და ზუჰრას მამას შორის, მაგრამ უარი მიიღო.

ქმარი ზუხრა აკჩურინა ისმაილ გასპრინსკი

ისმაილმა გადაწყვიტა თავად წასულიყო კორომისლოვკაში. როდესაც გაჩერდა ახლომდებარე რუსულ სოფელში და გაგზავნა წერილი, რომ ზუჰრასთან მიემგზავრებოდა. თუმცა, ასფანდიარ-ეფენდი არ დათანხმდა ქალიშვილი დაექორწინებინა კეთილშობილური ოჯახის წარმომადგენელ, ისმაილ გასპრინსკისზე. მიუხედავად ამისა, ახალგაზრდებმა გადაწყვეტეს ერთად ყოფნა. ღამით აკჩურინსკის ბაღში, ორი მოწმის მონაწილეობით, გაფორმდა იმდროინდელი ერთგვარი საქორწინო კონტრაქტი — ალდიმ-ბირდემი ("აიღო-გასცა"). მომდევნო დილას უკვე ეს ამბავი ასფანდიარათს აცნობეს. გოგონას მამამ ქარხანაში მუშაობის შეჩერება გასცა და მუშებს დაუპატიჟებელი სტუმრის ცემა დაავალა. ამ დროს ზუჰრა აივანზე გავარდა შემდეგი სიტყვებით: „მე შენი ვარ! მე სამუდამოდ შენი ვიქნები! ". გასპრინსკი გადაარჩინა ოქრომკედით მოქარგულმა უნიფორმამ და, შესაბამისად, მუშებმა ვერ გაბედეს ხელის აწევა ასეთ ფორმაში ჩაცმულ ადამიანზე.

ისმაილ გასპრინსკი, მხარდაჭერის იმედით, უფაში გაემგზავრა მუფთი სალიმაგერ ტაფკილევთან. მუფთმა მოწმეების თანდასწრებით გაფორმებული ხელშეკრულება მართებულად მიიჩნია და შესთავაზა კლანის უფროსს, ტიმერბულატ კურამშინოვიჩ აკჩურინს (1826-1906 წწ.) საკითხი მშვიდობიანად გადაეჭრა. ამის შემდეგ აქჩურინებმა საქორწინო დღესასწაულის მოწყობა გადაწყვიტეს.

გაიაზ ისხაკის სტატიამ საქორწინო ცერემონიის შესახებ "ისმაილ-ბეკი, ზუჰრა-ხანუმ გასპრინსკიე", რომელიც გამოქვეყნდა გაზეთ "ილში" ი. გასპრინსკის გარდაცვალების შემდეგ, აკჩურინების ოჯახის უკმაყოფილება გამოიწვია. იბრაგიმ აკჩურინმა და მახბუბზამალ აკჩურინმა დაწერეს საპასუხო სტატიები, სადაც ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ საქორწილო ღონისძიება თავდაპირველად ჩრდილს აყენებდა ორ ოჯახს შორის ურთიერთობას, შემდგომში ისინი დამეგობრდნენ. რიზაიტდინ ფახრედინმა თავის ნაშრომში "ცნობილი ქალბატონები" ზუჰრა აკჩურინას უწოდა "მარგალიტი თათარ ქალებს შორის", თან აღნიშნა, რომ ნათესავების უთანხმოების მიუხედავად, მან დატოვა მშობლიური სიმბირსკის პროვინცია და წავიდა ყირიმში, ბახჩისარაიში .

საგამომცემლო საქმიანობა

32 წლის ი. გასპრინსკიმ 1883 წლის აპრილში მიიღო ნებართვა რუსულად და თათრულ ენებზე გამოეცა გაზეთი „ თერჯიმან-მთარგმნელი “. ქმრის ინიციატივას 21 წლის ზუჰრა აკჩურინამ აქტიურად დაუჭირა მხარი, რომელმაც თავისი მზითვი და სამკაულები გაზეთების გამოსაცემად გამოიყენა. 5-6 წლის განმავლობაში ზუჰრა ასრულებდა ყველა სახის სამუშაოს, რაც ეხებოდა დიზაინს,დოკუმენტაციისა და გაზეთების ახალი გამომწერების მოზიდვას.

როდესაც გაზეთის გამოცემა დაიწყო, მეუღლეები საბეჭდ მანქანას ხელით ატრიალებდნენ, ბეჭდავდნენ, კეცავდნენ, მარკებს აკრავდნენ, ბეჭედს არტყავდნენ და ფოსტას აწოდებდნენ. აბონენტებისთვის გაზეთის მიწოდების შემდეგ იწყებდნენ მუშაობას ახალი გაზეთის გამოცემაზე. ისმაილ გასპრინსკი წერდა სტატიებს გაზეთის რუსული ნაწილისთვის, როგორც წესი, რუსულ ენაზე, ხოლო ზუჰრა აკჩურინა ტექსტებს ასწორებდა, ამარტივებდა და თარგმნიდა თათრულად, რაც მეუღლეზე უკეთ იცოდა. კვირაში გაზეთის 1-2 ნომერი გამოდიოდა, მცირე ფორმატის გაზეთის ერთ მხარეს ტექსტი რუსულ ენაზე იყო , მეორეზე — თათრულად.

გაზეთების ტირაჟი თანდათან გაიზარდა. თუ პირველ წელს (1883) გაზეთს ყავდა 320 გამომწერი, 1884 წელს —406, ხოლო 1885 წელს —1000. გაზეთმა ხარჯების დაფარვა მხოლოდ მე-20 საუკუნის დასაწყისში დაიწყო. 20 წლის განმავლობაში ისმაილ გასპრინსკიმ და ზუჰრა აკჩურინამ შეძლეს მუდმივი მოსწავლეების მომზადება. იმ დროს, როცა ისმაილი სხვა ქალაქებში სამუშაოდ მიემგზავრებოდა, გაზეთის გამოცემა მთლიანად ზუჰრა აკჩურინას კონტროლს ექვემდებარებოდა. მან დაწერა პასუხები წერილებზე, მოამზადა და გამოაქვეყნა სტატიები გაზეთისთვის ვოლგა-ურალის რეგიონისთვის.

როდესაც გაზეთი "ფეხზე დადგა", ზუჰრა აქჩურინამ რედაქციაში თანამშრომლები დაიქირავა და საგაზეთო საქმეში ჩართო თავისი ძმები . როდესაც მოვალეობების ნაწილი თანაშემწეებს გადააბარა, ახალი ბიზნესით დაკავდა, შექმნა სამაგალითო სკოლა გოგონებისთვის.

ბახჩისარაის მერმა მუსტაფა დავიდოვიჩმა ზუჰრა აკჩურინას უწოდა "პირველი ჟურნალისტი რუსეთში მუსლიმ ქალებს შორის " და ყირიმელი თურქების სახელით მას ოქროს გულსაბნევი აჩუქა. ყაზანის წარმომადგენლებმა მას "ერის დედა" შეარქვას.

სკოლა

1893 წელს ზუჰრა აკჩურინამ ბახჩისარაიში საკუთარი ხარჯებით გახსნა გოგონების ახალი მეთოდის დაწყებითი სკოლა და ათი წლის განმავლობაში ხელმძღვანელობდა მას. სკოლის მოდელად აიღო ვაჟთა დაწყებითი სკოლა, რომელიც ფუნქციონირებდა 1883 წლიდან ზინჯირლის მედრესესთან.

გარდაცვალება

1903 წლის 13 აპრილს ზუხრა აქჩურინა მუცლის ტიფური დაავადდა და 41 წლის ასაკში გარდაიცვალა. მისი საფლავი მდებარეობს ყირიმის პირველი ხანების მავზოლეუმის შესასვლელთან. როდესაც ისმაილ გასპრინსკი გარდაიცვალა 1914 წელს, ის დაკრძალეს იმავე სასაფლაოზე ზუჰრა აკჩურინასთან ერთად, ზინჯირლის მედრესეს ტერიტორიაზე.

რიზაიტდინ ფახრედინმა აღნიშნა, რომ ზუჰრა ხანუმის გარდაცვალების შემდეგ სამასამდე სამძიმრის წერილი და დეპეშა მთელი რუსეთიდან მოვიდა ისმაილ გასპრინსკის სახელზე.

ოჯახი

მეუღლე — ისმაილ გასპრინსკი (1851-1914)

• ქალიშვილები — შეფიკა ( 1886-1975), ნიგარი ( 1896- ? ).
• ვაჟები — რიფატი ( 1884-1925), ჯავად-მანსური (1897-?), ჰეიდარ-ალი (1898-? ).

ხსოვნა

2015 წლის აგვისტოში გაიმართა საერთაშორისო კონფერენცია "იუსუფ აკჩურა: მემკვიდრეობა და თანამედროვეობა", სადაც რამდენიმე დღის განმავლობაში — ჯერ ყაზანში, შემდეგ ულიანოვსკში და სტაროტიმოშკინოს საოჯახო მამულში — მეცნიერები რუსეთიდან და თურქეთიდან კითხულობდნენ მოხსენებებს აკჩურინების ოჯახის ისტორიის შესახებ. ამ კონფერენციის ფარგლებში სტაროტიმოშკინოს სოფლის ბიბლიოთეკას ზუჰრა გასპრინსკაია-აკჩურინას სახელი ეწოდა .

ლიტერატურა

• А. Х. Махмутова. Лишь тебе, народ, служенье. Казань: «Мәгариф», 2003.
• А. Х. Махмутова. Пора и нам зажечь огонь свободы. Казань: ТКН, 2006.
• Т. И. Биктимерова. Ступени образования до Сорбонны. Казань, 2011.
• А. Беляев. Историческая генеалогия татарского народа. Казань: ТКН, 2012. ISBN 978-5-298-02215-6.
• Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0.