გაზმას მღვიმე
გაზმას მღვიმე (აზერ. Qazma mağarası) — პალეოლითური ეპოქის მნიშვნელოვანი არქეოლოგიური ადგილი, რომელიც მდებარეობს დარალაგიოზის ქედის ტერიტორიაზე, ნახიჩევანის ავტონომიურ რესპუბლიკაში, აზერბაიჯანში[1]. მღვიმე 1983 წელს აღმოაჩინეს, აზერბაიჯანის სსრ მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის ინსტიტუტის ორგანიზებული არქეოლოგიური ექსპედიციის ფარგლებში, რომელიც მიმდინარეობდა ორდუბადისა და შარურის რეგიონებში[2].
2008-2009 წლებში გაზმას მღვიმეში კვლევები განახლდა არქეოლოგ ა.ზეინალოვის ხელმძღვანელობით[3]. ამ გათხრების შედეგად გამოიკვლიეს დაახლოებით 30 კვადრატული მეტრის ფართობი და გაამყარეს მღვიმის კულტურულ-ისტორიული მნიშვნელობა.
მღვიმე 26 მეტრი სიგრძისაა, სიგანე კი 1-დან 6,5 მეტრამდე მერყეობს[4].
კვლევები და აღმოჩენები
რედაქტირებაგაზმას მღვიმის ტერიტორიაზე პირველი არქეოლოგიური გათხრები 1987-1990 წლებში ა.გ. ჯაფაროვის ხელმძღვანელობით ჩატარდა. გათხრების შედეგად დაახლოებით 3 მეტრის სისქის კულტურული ფენა გამოვლინდა, რომელიც ექვს ისტორიულ საფეხურს მოიცავს.
გამოქვაბულში 874 ქვის იარაღია აღმოჩენილია, რომელიც ობსიდიანის, სილიკონისა და ტუფისგანაა დამზადებული[5]. მათი ფორმები ჰგავს იმ იარაღებს, რომლებიც ადრე აზიხისა და თაგლარის მღვიმეებში იპოვეს[6].
მღვიმის სხვადასხვა კულტურული ფენები ისტორიულად განსხვავებულ პერიოდებს ასახავს. ზედა ფენები ეკუთვნის გვიან ჰოლოცენს, ენეოლითსა და შუა საუკუნეებს, ხოლო ქვედა ფენებში აღმოჩენილია პალეოლითის ეპოქის ნიმუშები, მათ შორის მუსტიეს კულტურის წარმომადგენელი ნივთები.
კულტურული ფენები
რედაქტირებაპირველი ფენა გვიან ჰოლოცენის პერიოდი, სადაც აღმოჩენილია ქალკოლითის, ბრინჯაოს ხანისა და შუა საუკუნეების კერამიკული ნაშთები. ფენის საფუძველია შავმიწა ნიადაგი, რომლის ფენა 15-20 სმ სისქისაა.
მეორე ფენა მოიცავს ღია ყვითელი თიხის ნიადაგს, რომლის საერთო სისქეა 20-25 სმ. ამ ფენაში აღმოჩენილია მცირე ფრაგმენტები.
მესამე ფენა შედგება მუქი ყვითელი თიხისგან და შეიცავს ცხოველთა ნაშთებს. ფენის საერთო სისქეა 35-40 სმ.
მეოთხე, მეხუთე და მეექვსე ფენები აღმოჩენილია მუსტიეს კულტურასთან დაკავშირებული არტეფაქტები, მათ შორის ქვისა და ობსიდიანის იარაღები, კერის კვალი და ოსტეოლოგიური მასალები. მეოთხე ფენა: სქელი მოყვითალო თიხის ფენა, 25-30 სმ სისქით, რომელშიც სტალაქტიტებისა და კლდის ფრაგმენტებია ნაპოვნი. მეხუთე ფენა: მუქი ყვითელი და ღია ნაცრისფერი თიხისგან შედგება. ნაპოვნია ობსიდიანისა და სილიკონის 13 იარაღი. მეექვსე ფენა: მუქი ყავისფერი თიხის ფენა, სადაც აღმოჩენილია ობსიდიანის იარაღები, კერის კვალი და გაშავებული ძვლები.
ფაუნა
რედაქტირებამღვიმის სამ მუსტიეს ფენაში ჯამში 353 არტეფაქტია ნაპოვნი, რომელთაგან 54 იარაღია[1]. მღვიმეში ასევე აღმოჩენილია 15 ათასზე მეტი ცხოველის ძვალი, რომლებიც 24 სახეობას განეკუთვნება. მათ შორის არის ირემი, ქურციკი, თხა და პლეისტოცენური ვირი[1].
არქეოლოგიური მასალებიდან და ფაუნის ნაშთებიდან გამომდინარე ასკვნიან, რომ გაზმას მღვიმის მოსახლეობის ძირითადი საქმიანობა ნადირობა იყო.