ბაიკალის ნეიტრინოს წყალქვეშა ტელესკოპი
ბაიკალის წყალქვეშა ნეიტრინოს ტელესკოპი (რუს. Байкальский подводный нейтринный телескоп) — ნეიტრინოს ობსერვატორია, მდებარე ბაიკალის ტბის ფსკერზე. ექსპლუატაციაში შეევიდა 2021 წლის 13 მარტს. ბაიკალის ტელესკოპი IceCube-თან, ANTARES-თან და KM3NeT-თან ერთად შედის გლობალური ნეიტრინოს ქსელში (GNN), როგორც ქსელის ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტი დედამიწის ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში.[1]
ობსერვატორიას მართავს კოლაბორაცია „ბაიკალი“, რომელიც მოიცავს რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ბირთვული კვლევების ინსტიტუტს, ბირთვული კვლევების ერთობლივ ინსტიტუტს, ირკუტსკის სახელმწიფო უნივერსიტეტს, მ. ლომონისოვის მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტს, ნიჟნი ნოვგოროდის სახელმწიფო ტექნიკური უნივერსიტეტს, სანქტ-პეტერბურგის სახელმწიფო საზღვაო ტექნიკური უნივერსიტეტს, კომპანია Evologic-ს (გერმანია), პრაღის უნივერსიტეტის ექსპერიმენტული და გამოყენებითი ფიზიკის ინსტიტუტსა და ბრატისლავის უნივერსიტეტს.[2].
ისტორია
რედაქტირებაჩერენკოვის გამოსხივების გამოყენებით ნეიტრინოების აღმოსაჩენად ღრმა ბუნებრივი რეზერვუარების გამოყენების იდეა გამოთქვა მ. მარკოვმა 1960 წელს. 1980 წელს ა. ჩუდაკოვმა შესთავაზა ბაიკალის ტბა, როგორც ასეთი წყალსაცავი. იმავე წლის 1 ოქტომბერს სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის ბირთვული კვლევის ინსტიტუტში დაარსდა მაღალი ენერგიის ნეიტრინოს ასტროფიზიკის ლაბორატორია, რომელსაც ხელმძღვანელობდა გ. დომოგაცკი. ლაბორატორიამ ფუნქციონირება 1981 წელს დაიწყო წყალქვეშა დეტექტორებით. 1984 წელს გამოსცადეს „გირლიანდა-84“ («Гирлянда-84») 12 დეტექტორის ინსტალაცია, რომელიც საფუძვლად დაედო მომავალ ტელესკოპებს.
1993 წელს ჩაიტვირთა მომავალი ბაიკალის ნეიტრინო ტელესკოპის NT-200 პირველი სამი გირლანდა, რომელმაც იმავე წელს აღმოაჩინა პირველი ორი ნეიტრინო. ტელესკოპი დასრულდა 1998 წელს, ჰქონდა მუშა მოცულობა 100 ათასი მ³ და შედგებოდა 192 დეტექტორისა და რვა 72 მეტრიანი გირლანდებისაგან 1 კმ-ზე მეტ სიღრმეზე. იგი ითვლება Baikal-GVD ტელესკოპის პირველ ეტაპად.[3]
2010 წლისთვის დასრულდა ბაიკალის ტელესკოპის მეორე ეტაპის დიზაინი. 2015 წლის აპრილში განლაგდა განახლებული ტელესკოპის პირველი საჩვენებელი კასეტური „დუბნა“, 192 დეტექტორით 8345 მეტრიან გირლანდებზე 1276 მ-მდე სიღრმეზე.[4] 2016-2018 წლებში განლაგდა ტელესკოპის პირველი სამი საბაზისო კლასტერი. 2019 წლის აპრილში დაემატა კიდევ ორი კლასტერი, რითაც საერთო რაოდენობა 5-მდე გაიზარდა.[5] 2020 წლის აპრილში დამონტაჟდა კიდევ ორი კლასტერი, მეექვსე და მეშვიდე.[6] ბოლო, მერვე კასეტური დამონტაჟდა 2021 წელს,[7] ტელესკოპის სამუშაო მოცულობამ მიაღწია 0.4 კმ³-ს. 2030 წლისთვის დაგეგმილია კლასტერების 27-მდე გაზრდა.
ტელესკოპის აღწერა
რედაქტირებაპირობითად „ტელესკოპი“ წარმოადგება ტროსზე დამაგრებული შუქმგრძნობიარე სფეროებისაგან — დეტექტორებისაგან. ისინი, გირლიანდების მსგავსად გაჭიმული არიან ტბის ფსკერსა და ზედაპირს შორის. ზოგ ადგილებში მათი სიგრძე აჭარბებს 1300 მეტრს.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Алексей Понятов. Нейтрино ловят на глубине // Наука и жизнь. — 2021. — № 5. — С. 17—21.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- Видео-портреты участников Байкальской экспедиции в рамках проекта, 2019 год / დაარქივებული იანვარი 18, 2021 საიტზე Wayback Machine
- Хроникибайкальской экспедиции 2018—2020 /დაარქივებული 2021-03-08 საიტზე Wayback Machine.
- Байкальский телескоп получил прорывные результаты в изучении нейтрино (проект 100-миллионник "Нейтрино и астрофизика частиц", стартовал в 2020 году) // РГ, 7 сентября 2022
- BAIKAL-GVD. Охотники за нейтрино
- Байкал. Охотники на нейтрино НЕИЗВЕСТНАЯ РОССИЯ YouTube-ზე
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Нейтринный телескоп Baikal-GVD (2020-04-23). ციტირების თარიღი: 2021-01-26.
- ↑ Первый кластер глубоководного нейтринного телескопа кубокилометрового масштаба Baikal-GVD вступил в строй на оз. Байкал. ციტირების თარიღი: 2021-02-21
- ↑ К. Вохмянина. Байкальский подводный нейтринный телескоп. ციტირების თარიღი: 2015-05-19
- ↑ Первый кластер глубоководного нейтринного телескопа кубокилометрового масштаба Baikal-GVD вступил в строй на оз. Байкал. пресс-центр Института ядерных исследований. ციტირების თარიღი: 2015-05-19
- ↑ На Байкале запущены ещё два кластера глубоководного нейтринного телескопа. ციტირების თარიღი: 2019-04-24
- ↑ Пресс-релиз 2020 проекта Baikal-GVD. ციტირების თარიღი: 2021-02-21
- ↑ На дне Байкала установили два новых кластера нейтринного телескопа Baikal-GVD დაარქივებული 2023-04-24 საიტზე Wayback Machine. // ТАСС, 24 апр 2023