ციფრები
ციფრები (ძვ. ლათ.-დან cifra არაბ. صفر-დან (ṣifr) „ცარიელი, ნული“) — ნიშნების სისტემა რიცხვების (სიტყვების) ჩასაწერად. სიტყვა „ციფრი“ დაკონკრეტების გარეშე ნიშნავს შემდეგი ათი ნიშნიდან ერთ-ერთს: 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 (ე.წ. „არაბული ციფრები“). ამ ციფრების შეთანხმება ქმნის ორ-(ან მეტ)ნიშნა კოდებსა და რიცხვებს.
ასევე არსებობს მრავალი სხვა ვარიანტი („ალფაბეტი“):
- რომაული ციფრები (I V X L C D M)
- თექვსმეტობითი ციფრები (0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F)
- მაიას ციფრები (0-დან 19-მდე)
- ზოგიერთ ენაში, მაგალითად, ძველ ბერძნულში, ივრითში არსებობს რიცხვების ასოებით ჩაწერის სისტემა და სხვა.
თვითონ სიტყვა ციფრი წარმოდგება არაბულიდან صفر ṣifr „არაფერი, ნული“.
ისტორია რედაქტირება
უძველეს დროში რიცხვები აღინიშნებოდა სწორხაზოვანი ნიშნებით („ჩხირებით“): ერთი ჩხირი გამოსახავდა ერთიანს, ორი ჩხირი — ორიანს და ა.შ. ეს ხერხი დღემდეა შემორჩენილი რომაულ ციფრებში 1, 2, 3 რიცხვების ჩასაწერად. ე.წ. „არაბული ციფრების“ ინდური წარმომავლობა მეცნიერებაში მხოლოდ XIX საუკუნეში აღიარეს. პირველი მეცნიერი, რომელმაც გამოთქვა ეს აზრი, იმ დროისთვის ახალი, იყო რუსი აღმოსავლეთმცოდნე გეორგ კერი (1692-1740). კერი 1731 წლიდან მსახურობდა მოსკოვში უცხოენოვანი საქმეების კოლეგიის თარჯიმნად.
არაბულ-ინდური ათობითი ციფრების ეროვნული ვარიანტები რედაქტირება
A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
0 | ٠ | ۰ | ० | ০ | ੦ | ૦ | ୦ | ௦ | ౦ | ೦ | ൦ | ๐ | ໐ | ༠ | ၀ | ០ | ᠐ | ᥆ | ᧐ | ꧐ |
1 | ١ | ۱ | १ | ১ | ੧ | ૧ | ୧ | ௧ | ౧ | ೧ | ൧ | ๑ | ໑ | ༡ | ၁ | ១ | ᠑ | ᥇ | ᧑ | ꧑ |
2 | ٢ | ۲ | २ | ২ | ੨ | ૨ | ୨ | ௨ | ౨ | ೨ | ൨ | ๒ | ໒ | ༢ | ၂ | ២ | ᠒ | ᥈ | ᧒ | ꧒ |
3 | ٣ | ۳ | ३ | ৩ | ੩ | ૩ | ୩ | ௩ | ౩ | ೩ | ൩ | ๓ | ໓ | ༣ | ၃ | ៣ | ᠓ | ᥉ | ᧓ | ꧓ |
4 | ٤ | ۴ | ४ | ৪ | ੪ | ૪ | ୪ | ௪ | ౪ | ೪ | ൪ | ๔ | ໔ | ༤ | ၄ | ៤ | ᠔ | ᥊ | ᧔ | ꧔ |
5 | ٥ | ۵ | ५ | ৫ | ੫ | ૫ | ୫ | ௫ | ౫ | ೫ | ൫ | ๕ | ໕ | ༥ | ၅ | ៥ | ᠕ | ᥋ | ᧕ | ꧕ |
6 | ٦ | ۶ | ६ | ৬ | ੬ | ૬ | ୬ | ௬ | ౬ | ೬ | ൬ | ๖ | ໖ | ༦ | ၆ | ៦ | ᠖ | ᥌ | ᧖ | ꧖ |
7 | ٧ | ۷ | ७ | ৭ | ੭ | ૭ | ୭ | ௭ | ౭ | ೭ | ൭ | ๗ | ໗ | ༧ | ၇ | ៧ | ᠗ | ᥍ | ᧗ | ꧗ |
8 | ٨ | ۸ | ८ | ৮ | ੮ | ૮ | ୮ | ௮ | ౮ | ೮ | ൮ | ๘ | ໘ | ༨ | ၈ | ៨ | ᠘ | ᥎ | ᧘ | ꧘ |
9 | ٩ | ۹ | ९ | ৯ | ੯ | ૯ | ୯ | ௯ | ౯ | ೯ | ൯ | ๙ | ໙ | ༩ | ၉ | ៩ | ᠙ | ᥏ | ᧙ | ꧙ |
A — სტანდარტული ევროპულები, B — არაბული, C — აღმოსავლეთ-არაბული, D — დევანაგარი, E — ბენგალური, F — გურმუკხი, G — გუჯარათი, H — ორია, I — ტამილური, J — ტელუგუ, K — კანადა, L — მალაიალამი, M — ტაიური, N — ლაოსური, O — ტიბეტური, Р — ბირმანული, Q — კხმერული, R — მონღოლური, S — ლიმბუ, T — ახალი ტაი ლები, U — იავანური
მონეტებზე გამოყენება რედაქტირება
ინდური ციფრები მონეტებზე პირველად გაჩნდა 976 წელს ესპანეთში, სადაც არსებობდა პირდაპირი კავშირები არაბებთან.
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- ტიტლო — ციფრების გადამყვანი (გლაგოლიცა, კირილიცა, რომაული, ჩინური, არაბული, აღმოსავლეთ არაბული, ბენგალური, გუჯარითი, გურმუკხი, დევანაგარი, კანადა, ლაო, მალაიალამი, ორია (უტკალი), საურაშტრა, ტაიური, ტამილური თანამედროვე, ტელუგუ, ტიბეტური, ბირმანული, ლიმბუ (იაკტუმბა), კხმერული, მონღოლური)
- Черникова Н., Числа и цифры, Наука и жизнь, 2010, № 4.