ირინა ვილდე

ირინა ვილდე (ნამდვილი სახელი — დარინა პოლოტნიუკი; დ. 5 მაისი, 1907, ჩერნივცი — გ. 30 ოქტომბერი, 1982, ლვივი) — უკრაინელი მწერალი და საზოგადო მოღვაწე. დაიბადა მასწავლებლისა და მწერლის ოჯახში. 1918 წელს ბუკოვინა რუმინეთმა დაიპყრო, უკრაინული ენა და კულტურა იდევნებოდა, 1922 წელს ოჯახი ქალაქ სტანისლავში (ახლანდ. ივანო-ფრანკივსკი) გადავიდა. საშუალო განათლება მიიღო უკრაინის პედაგოგიური საზოგადოების გიმნაზიაში (ლვივი), 1925–1933 წლებში სწავლობდა ლვივის უნივერსიტეტში. აქტიურად იყო ჩართული უკრაინისტების უნივერსიტეტგარე წრეში, რომლის წევრებიც გამოსცემდნენ მოხსენებებს ენათმეცნიერებისა და ლიტერატურათმცოდნეობის თემებზე, კითხულობდნენ და განიხილავდნენ საკუთარ ნაწარმოებებს, ზოგიერთი მათგანი პერიოდიკაში ქვეყნდებოდა. მატერიალური პირობების გაუარესების გამო 1933 წელს სწავლა მიატოვა და დასაქმდა სახალხო მასწავლებლად, 1933–1939 წლებში მუშაობდა ჟურნალ „ჟინოჩა დოლიას“ რედაქციაში (ქ. კოლიმია), სადაც იყო დამატება „სვიტ მოლოდის“ პასუხისმგებელი რედაქტორი, რომელშიც იბეჭდებოდა მრავალი მასალა ლიტერატურასა და ხელოვნებაზე. ამავე დროს თავის ნაწარმოებებს აქვეყნებდა გაზეთში „დილო“, ჟურნალებში „ნაზუსტრიჩ“, „ნოვი ჩას“.

ირინა ვილდე
უკრ. Дарина Дмитрівна Полотнюк
დაბადების თარიღი	5 მაისი, 1907(1907-05-05)
დაბადების ადგილი	ჩერნივცი, ბუკოვინის საჰერცოგო, ავსტრია-უნგრეთის იმპერია
გარდაცვალების თარიღი	30 ოქტომბერი, 1982(1982-10-30) (75 წლის)
გარდაცვალების ადგილი	ლვივი, უკრაინის სსრ, სსრკ
დასაფლავებულია	ლიჩაკივის სასაფლაო
საქმიანობა	მწერალი
ენა	უკრაინული ენა
მოქალაქეობა	ავსტრია-უნგრეთის იმპერია დასავლეთ უკრაინის სახალხო რესპუბლიკა  პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა  სსრკ
ალმა-მატერი	ლვივის უნივერსიტეტი
ჟანრი	მოთხრობა
ჯილდოები	საპატიო ნიშნის ორდენი, შრომის წითელი დროშის ორდენი და ხალხთა მეგობრობის ორდენი
მეუღლე	ევჰენ პოლოტნიუკი
შვილ(ებ)ი	I︠A︡rema I︠E︡vhenovych Polotni︠u︡k
ირინა ვილდე ვიკისაწყობში

1939 წლიდან ცხოვრობდა ლვივში. იყო უკრაინის მწერალთა კავშირის აქტიური წევრი (1940-დან), ომის შემდგომ წლებში მუშაობდა გაზეთ „პრავდა უკრაინის“ სპეცკორესპონდენტად (1945–1949), გარკვეული ხანი ხელმძღვანელობდა მწერალთა კავშირის ლვივის ორგანიზაციას. მისი, როგორც მწერლის, დებიუტი შედგა 1926 წელს პერემიშლის (ფშემიშლის) გაზეთ „უკრაინსკი ჰოლოსში“ ნოველით „მარიჩკა“. 1936 წელს ლვივში გამოვიდა ნოველათა კრებული „თავისებური გული“, მოთხრობები „პეპლები სარჭებზე“, „Б'є восьма“, რომლებმაც მკითხველთა ინტერესი და კრიტიკაში პოლემიკა გამოიწვია. ი. ფრანკოს სახელობის მწერალთა და ჟურნალისტთა საზოგადოების (ლვივი) ჟიურიმ პირველი ორი წიგნისთვის პრემიით დააჯილდოეს, რითაც სრულად ახალგაზრდა მწერლის შემოქმედება ამჯობინეს უკვე ცნობილი ლიტერატორების კატრია ჰრინევიჩევასა და ნატალენა კოროლევას ნაწარმოებებს, რამაც ჟიურის ცალკეული წევრების პროტესტი გამოიწვია (მიკოლა ჰნატიშაკი საერთოდ გავიდა ჟიურიდან).

ადრეული პროზა უპირატესად განვითარდა ლიტერატურაში ნეორომანტიზმისა და სიმბოლიზმის მაშინდელი ტენდენციების კალაპოტში. მასზე გავლენა იქონიეს ოლჰა კობილიანსკამ და მიხაილო იაცკივმა, რომლებთანაც ირინა ვილდე პირად კონტაქტებს ინარჩუნებდა, და პოლონელმა მწერლებმა მ. დომბროვსკამ და ზოფია ნალკოვსკამ. მწერალი იცნობდა საზოგადოებრივ-ევროპული ლიტერატურული პროცესის უახლეს ტენდენციებსაც. ადრეულ ნაწარმოებებში მთავარ ადგილზეა მისი გმირების შინაგანი სამყარო და „სულის პრიზმა“, რომლითაც ის აკვირდება და აფასებს გარშემო სინამდვილის მოვლენებს, ცხოვრებისეულ სიტუაციებს, „თავისებური გულის“ შიშებს („ქურდობა“, „ყველგან ერთნაირად“, „აღმოსავლური მელოდია“, „პიანისტი“ და სხვ.). მწერლის გმირთა შიდა შრეების ფართო დიაპაზონი — შიშები, თანაგრძნობა, მიუწვდომელი სევდა — ერთად შეიძლება გაერთიანდეს ბედნიერებისკენ სწრაფვაში, რომელიც პირველ რიგში ასოცირდება სიყვარულთან. გარეგანი ვითარება, ყოფის ელემენტები, მოვლენათა სიუჟეტები აქ მნიშვნელოვანია, რადგან წარმოადგენენ „აგურებს“, რომლებითაც აგებულია შინაგანი კონფლიქტების, ფსიქოლოგიური დრამების მოდელი.

ნოველისტიკურობა ირინა ვილდეს სტილის დომინანტაა. ასეთ ხასიათს ატარებს მოთხრობა „პეპლები სარჭებზე“, რომელშიც ეპიზოდები არ არის კომპოზიციაში შეერთებული. რომანი „სრულწლოვანი ბავშვები“ (1939) პრობლემურ-თემატიკურ გეგმაში წარმოადგენს წინა ნაწარმოების გაგრძელებას, კერძოდ მასში შენარჩუნებულია ავტობიოგრაფიული საწყისი და გაძლიერებულია ფსიქოლოგიზმი. სულის პრიზმა აშუქებს ბუკოვინის უკრაინული მოსახლეობის ცხოვრების საზოგადოებრივ ატმოსფეროს რუმინეთის ხელისუფლების კონტროლის ქვეშ, რაც ასევე გაგრძელებაა ადრეული ნოველებისა. რომანის უფრო გვიანი, ვულგარულ-სოციოლოგიური კრიტიკის საამებლად გადამუშავებული ვერსია „არასრულწლოვანი ბავშვების“ სამყაროს ფსიქოლოგიურ უტყუარობას აღძრავს, ამ „ბავშვებს“ ჰყოფს „კლასობრივი ბარიკადების“ სხვადასხვა მხარედ: ერთი არიან სოვეტოფილები, მეორენი — „უკრაინელი ბურჟუაზიული ნაციონალისტები“. სოცრეალისტური ესთეტიკის ხარკი გასცა ნაწარმოებებში, რომლებიც შეკრებილია წიგნებად: „ვაშლები აყვავდნენ მეორედ“ (1949), „ახალი ლუკავიცა“ (1953), „ცხოვრება ახლა იწყება“ (1961), „ადამიანური სითბო“ (1964; ყველა — ლვივი) და სხვ., სადაც დაკვირვებათა და ფსიქოლოგიურ დახასიათებათა სიზუსტე ზუსტად ერწყმის სიუჟეტურ გადაწყვეტათა სქემატურობასთან და სახეთა სწორხაზოვნებასთან.

შემოქმედების მწვერვალი გახდა რომანი „დები რიჩინსკები“ (წგნ. 1, ლვივი, 1958; წგნ. 2, ლვივი, 1965; წგნ. 1–2, კიევი, 1964), რომელმაც 1965 წელს ტარას შევჩენკოს სახელობის უკრაინის სახელმწიფო პრემია მიიღო. ჟანრობრივად ოჯახური რომან-ქრონიკაა ძლიერ დრამატული სიუჟეტით, სადაც ასახულია XX საუკუნის 1-ელი ნახევრის გალიჩის ცხოვრების პანორამა. რომანი მიუთითებს იმაზე, რომ მწერალმა მაქსიმალურად მოახერხა საბჭოთა რეჟიმის ლიბერალიზაციის (ე. წ. „ხრუშჩოვის დათბობის“ პერიოდი) პირობების გამოყენება და თავის ნაწარმოებებში მძლავრი ეროვნული ნაკადი. ეს შესამჩნევია რომანის 1958 და 1964 წლების გამოცემათა შედარებისას. პირველში იდეოლოგიური მითითება განსაზღვრავს სიუჟეტურ გადაწყვეტათა ხასიათს და პერსონაჟთა განლაგებას, სწორხაზოვანი პუბლიცისტური მახასიათებლები ავტორისა და პერსონაჟთა სახელით საგაზეთო შტამპების სტილშია, მეორეში ჭარბობს ფსიქოლოგიური ანალიზის სიღრმე, დიალოგების ატმოსფეროს ინტელექტი, ავტორის ჩანაფიქრთა ფილოსოფიური ხასიათი.

მწერლის მანერის ერთ-ერთი თავისებურება მჟღავნდება იმაში, რომ „უარყოფითი“ პერსონაჟები გამოდიან ავტორის მიერ გაყოფილი იდეების გამომხატველებად. ორი მხარის — მხატვარ-ანალიტიკოსის, რომელიც მიისწრაფვის ადამიანით ეპოქის ხასიათის წარმოჩენისკენ, და გაბატონებული იდეოლოგიის გამომხატველის — პოზიციებს შორის კომპრომისი იმდენად არ ადაბლებს ნაწარმოების ღირებულებას, რამდენადაც ახასიათებს ეპოქის, მხატვრისა და ხელოვნების დრამებს. იმ დროს, როდესაც კომუნისტური ეპოქის კლასიკოსები ჩამოდიან თავიანთი სიმაღლეებიდან, ირინა ვილდეს შემოქმედება კლასიკა ხდება. ნაწარმოებები თარგმნილია პოლონურ, გერმანულ, რუსულ, რუმინულ, უნგრულ და სხვა ენებზე. გამოცემულია შემოქმედების 5-ტომეული (კიევი,. 1967–1968).

ლიტერატურა

• Вальо М. А. Ірина Вільде: Літ.-крит. нарис. К., 1962;
• Вальо М. А., Лазеба Е. М. Ірина Вільде: Бібліогр. покажч. Л., 1972;
• Денисюк І. Сад Ірини Вільде // Жовтень. 1978. № 8;
• Кодак М. П. Психологізм сучасної прози. К., 1980;
• Вальо М. А. Забутий світ Ірини Вільде // Вільде І. Незбагненне серце. Л., 1990;
• Качкан В. Ірина Вільде: Нарис життя і творчості. К., 1991;
• Мафтин М. Мала проза Ірини Вільде: Неповторність індивід. голосу. Ів.-Ф., 1998;
• Андрусів С. Ірина Вільде // Історія укр. літ-ри ХХ ст. Кн. 2. К., 1998;
• Горак Р. Кинути каменем // Дзвін. 2004. № 2, 3.