წიწმატურა
წიწმატურა[1] (ლათ. Capsella bursa-pastoris) — ერთწლოვანი ბალახოვანი მცენარე კომბოსტოსებრთა ოჯახისა. სიმაღლეში საშუალოდ 20–30 სმ-ია,[2] ზოგადად — 8–60.[3] აქვს მთავარღერძიანი ფესვთა სისტემა და წვრილი თითისტარისებრი ფესვი. ღერო სწორმდგომია, სუსტადაა დატოტვილი, ძირში უბრალოდ შებუსული ან ტოტისებური ბეწვებითაა. ღეროს ქვედა ნაწილში ფოთლები ყუნწიანია, ფრთისებრდანაკვთული, სიგრძით 5–10 სმ, წაწვეტებული, სამკუთხა ან დაკბილულია. ღეროზე მორიგეობითაა განლაგებული მცირე რაოდენობის მოგრძო-ლანცეტისებური, კიდემთლიანი ფოთლები. ზედა ნაწილში ისრისებური ძირის მქონე ხაზური ფოთლებია. მტევნისებურ ყვავილედში შეკრებილია წვრილი, თეთრი ფერის ყვავილები. ნაყოფი სამკუთხოვანი ჭოტაკია, სიგრძეში 5–8 მმ.[2] თესლები ოვალურია. აღმოცენების მინიმალური ტემპერატურაა +1–2 °C. აღმონაცენი ჩნდება მარტ-მაისში, აგვისტო-სექტემბერში, ნაყოფიანობს ივნის-აგვისტოში, ხანდახან სექტემბერშიც. ერთი მცენარე 273 000 თესლს ივითარებს. ცხოველმყოფელობას ინარჩუნებს 35 წლამდე.[4]
| წიწმატურა | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| მეცნიერული კლასიფიკაცია | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| ლათინური სახელი | ||||||||||||||||
| Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
აყვავებას იწყებს აპრილ-მაისში და ყვავილობს ზაფხულის განმავლობაში. ნაყოფი სიმწიფეში შედის მთელი ვეგეტაციის პერიოდის განმავლობაში. სარეველა ბალახია. გავრცელებულია მთელ საქართველოში; გვხვდება გზისპირებზე, მინდვრებზე, დანაგვიანებულ ადგილებში. ერთ ინდივიდს ზაფხულის განმავლობაში 3-5 თაობის მოცემა შეუძლია, რაც განაპირობებს მის ასეთ ფართო გავრცელებას.[2]
შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს, ვაშლისა და ღვინის მჟავებს, ქოლინს, აცეტილქოლინს, ასკორბინის მჟავას და საპონინებს. ყვავილობის დროს, მშრალ ამინდში, დილის ნამშემშრალზე აგროვებენ მის მიწისზედა ნაწილებს (უთესლო ნედლეულს). მცენარეს ჭრიან მაკრატლით ან სეკატორით. აშრობენ ჩრდილში, ფარდულში ან თუნუქის სახურავიან სხვენებზე, კარგი ვენტილაციის პირობებში.[2]
ხალხურ მედიცინაში წიწმატურას იყენებენ სისხლჩაქცევებისა და ფარული სისხლისდენის შესაჩერებლად, აგრეთვე როგორც სისხლაღმდგენ საშუალებად.[2]
ქართლურად ეწოდება ხაჭმაჭიჭა; კახურად – ხეჭეჭორა; ფშავურად, მთიულურად, გარეკახურად, ქიზიყურად – ხაჭიჭორა, ყაჭიჭორა; მოხევურად – წიწმატაი; თუშურად – სანება, ხავარტა; ხევსურულად – შურშენა; ჯავახურად – ჩიტის პური; სომხითურად – ჩიტიპურა, წიწმატა; იმერულად, ლეჩხუმურად, გურულად და აჭარულად – ოდელია, ოდელიე; წალკურად, რაჭულად, ზემოიმერულად – ხარიკბილა, ხარიკრიჭა; მეგრულად – ტყარი წიწმარტე.[1]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ 1.0 1.1 მაყაშვილი ა., წიწმატურა // ბოტანიკური ლექსიკონი, თბ.: „საბჭოთა საქართველო“, 1961.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 წიწმატურა. ოჯახის მკურნალი. mkurnali.ge. ციტირების თარიღი: 29 ივლისი, 2020.
- ↑ წიწმატურა. ბიბლიოვიკი. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა (6 ოქტომბერი, 2017). ციტირების თარიღი: 29 ივლისი, 2020.
- ↑ ხორბლის მავნებლები დაავადებები, სარეველები და მათ წინააღმდეგ ბრძოლა. სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი. centri.gov.ge (2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-07-28. ციტირების თარიღი: 29 ივლისი, 2020.