ყირგიზეთის კულტურა

ყირგიზეთის კულტურა — ყირგიზეთში არსებული ეთნიკური ჯგუფებისა და კულტურების ფართო სპექტრი. ზოგადად, ითვლება, რომ არსებობს 40 ყირგიზული საგვარეულო, რომელთა სიმბოლოა დროშის ცენტრში 40 სხივიანი ყვითელი მზე. ამბობენ, რომ მზის შიგნით ხაზები წარმოადგენს იურტას . ყირგიზეთის დომინანტური რელიგია არის სუნიტური ისლამი (91%). ეთნიკურად რუსი მოსახლეობა არის რუსი მართლმადიდებელი .

ენები

ყირგიზეთი ერთადერთი ყოფილი საბჭოთა შუა აზიის რესპუბლიკაა, სადაც ორი ენა ფუნქციონირებს, რუსული და ყირგიზული. აგრესიული პოსტ-საბჭოთა კამპანიის ძალისხმევით აქტიური კამპანია ჩატარდა ყირგიზული ენის დასანერგად კომერციული და სახელმწიფო მიზნებისათვის 1997 წელს. რუსული კვლავ ინტენსიურად გამოიყენება და არაყირგიზული მოსახლეობა, უმეტესობა არაყირგიზულად მოსაუბრე, მტრულად არის განწყობილი ყირგიზების მიმართ.

ყირგიზეთში წიგნიერების მაღალი მაჩვენებელია (99%) და ყველა მოქალაქის განათლების ძლიერი ტრადიციაა. ამასთან, ამბიციური პროგრამა საბჭოთა საგანმანათლებლო სისტემის რესტრუქტურიზაციისთვის არასაკმარისი რესურსების გამო ვერ ხორციელდება. სკოლაში დასწრება სავალდებულოა ცხრა კლასის ჩათვლით. ყირგიზული სულ უფრო ხშირად გამოიყენება სწავლებისთვის. რუსულიდან ყირგიზულ ენაზე გადასვლას ხელი შეუშალა სახელმძღვანელოების ნაკლებობამ. დარჩა გასარკვევი, გაგრძელდება თუ არა რუსული, როგორც არჩევითი მეორე ენა, ან შეცვლის თუ არა მას ინგლისური, როგორც ლინგუა ფრანკა.

დემოგრაფია

1992 წელს ყირგიზეთის მოსახლეობაში 53%-ს წარმოადგენდა ეთნიკური ყირგიზები, 22% - რუსები, 14.5% - უზბეკები , 1.9% - თათრები, 0,5% - უკრაინელი, მოსახლეობაში ასევე ცნობიალი ჩინელი მუსლიმები, როგორც დუნგანი (1%) და გერმანელების მცირე თემი. პოტენციური პოლიტიკური მნიშვნელობისაა უიღურები.

ლიტერატურული ნაწარმოებები

მანასი არის ზეპირად გადმოცემული ეპიკური პოემა, რომელსაც მოგვითხრობს მანასკისი. პოემა, რომელიც ნახევარ მილიონ სტრიქონს მოიცავს, ოცჯერ აღემატება ჰომეროსის ოდისეას და ერთ-ერთი ყველაზე გრძელი ეპოსია მსოფლიოში. ეს არის პატრიოტული ნაწარმოები, რომელშიც მოთხრობილია მანასის და მისი შთამომავლების და მიმდევრების ექსპლოატაციის შესახებ, რომლებიც, ტრადიციის თანახმად, IX საუკუნეში ებრძოდნენ ჩინელებს და ქალმიკებს ყირგიზეთის დამოუკიდებლობის შესანარჩუნებლად.

კინეშ ჯუსუპოვი, ცნობილი ყირგიზი მწერალი, თავის მშობლიურ სოფელ ეჩკი-ბაშიში, სოფელ ონ-არჩას მიდამოებში. ნარინის რაიონი, ნარინის რეგიონი, ყირგიზეთი. 2012 წლის 4 ოქტომბერი.

ჩინგიზ აითმათოვს ხშირად უწოდებენ ყირგიზეთის ეროვნულ მწერალს. კინეშ ჯუსუპოვი ასევე ცნობილი ყირგიზი მწერალია.

ტექსტილი

ყირგიზების ხალიჩები

ყირგიზი ქალებს აწარმოებენ ქსოვილების ფართო სპექტრს, ძირითადად ადგილობრივი ცხვრის მატყლისგან დამზადებული თექისგან . დღესდღეობით უძველესი ნიმუშები ადაპტირებულია ტურისტულ და საექსპორტო ბაზარზე, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ ცოცხალი ტრადიციაა, რადგან ყველა იურტა და უმეტესი სახლი შეიცავს ხელნაკეთ ხალიჩებს ან თექის ხალიჩებს, რომლებსაც შირდაკები ეწოდება.

თუშ ქიზი არის დიდი, დახვეწილი ნაქარგი კედელზე ჩამოსაკიდები, ტრადიციულად, ყირგიზეთსა და ყაზახეთში, უფროსი ქალების მიერ ვაჟისა და ქალიშვილის ქორწინების აღსანიშნავად შექმნილი.

ქალფაქები არის ყირგიზეთის ეროვნული ქუდი, რომელიც თითქმის ყოველთვის თექისგან მზადდება.

ფერები და დიზაინები შეირჩევა ყირგიზეთის ტრადიციებისა და სოფლის ცხოვრების სიმბოლოებთან თანხმობაში. ყვავილები, მცენარეები, ცხოველები, რქები, ეროვნული ნიმუშები და ყირგიზეთის ცხოვრების ემბლემები ხშირად გვხვდება ამ მორთულ და ფერად ნაქარგებში. დიზაინს ზოგჯერ ათარიღებს და ხელს აწერს მხატვარი სამუშაოს დასრულების შემდეგ, რომლის დასრულებასაც შეიძლება წლები დასჭირდეს. თუშ ქიზი ჩამოკიდებულია იურტაში, წყვილის საქორწინო საწოლის თავზე და მათი სიამაყეა ყირგიზული ტრადიციით.

სამზარეულო

ყირგიზეთის სამზარეულო მრავალი თვალსაზრისით მისი მეზობლების მსგავსია. ყირგიზეთის ტრადიციული საკვები შედგება ცხვრისა და ცხენის ხორცისგან, ასევე სხვადასხვა რძის პროდუქტებისგან. სამზარეულოს ტექნიკასა და ძირითად ინგრედიენტებზე გავლენას ახდენს ერის მომთაბარე ცხოვრების წესი. ამრიგად, სამზარეულოს ტექნიკის უმეტესობა ხელს უწყობს საკვების გრძელვადიან შენარჩუნებას. ცხვრის ხორცი საყვარელი საჭმელია, თუმცა ბევრ ყირგიზს არ შეუძლია მისი რეგულარული შეძენა.

ყირგიზეთში ცხოვრობს მრავალი სხვადასხვა ეროვნება და მათ აქვთ განსხვავებული სამზარეულო. უფრო დიდ ქალაქებში, როგორიცაა ბიშკეკი, ოში, ჯალალ-აბადი და კარაკოლი, სხვადასხვა ეროვნული და საერთაშორისო სამზარეულოს ნახვაა შესაძლებელი. გზაზე და სოფლებში, სამზარეულო ჩვეულებრივ ყირგიზული კერძებით გამოირჩევა, ნორმალურად არომატიზებული ზეთით ან ცხვრის ცხიმით, რომლებიც ადგილობრივი მოსახლეობისთვის როგორც გემრიელი, ისე ჯანსაღია.

ფლავი (paloo) ეროვნული კერძია ყირგიზეთში. მწვანე ჩაი ითვლება ეროვნულ სასმელად.

ტრადიციები

უკანონო, მაგრამ მაინც პრაქტიკულია, პატარძლის მოტაცების ტრადიცია.

ლიტერატურა

• Handrahan, Lori. 2004. "Hunting for Women: Bride-Kidnapping in Kyrgyzstan." International Feminist Journal of Politics, 6:2 (June), 207–233.
• Kleinbach, Russell. "Frequency of non-consensual bride kidnapping in the Kyrgyz Republic." International Journal of Central Asian Studies. Vol 8, No 1, 2003, pp 108–128.
• ——, Mehrigiul Ablezova and Medina Aitieva. "Kidnapping for marriage (ala kachuu) in a Kyrgyz village." Central Asian Survey. (June 2005) 24(2), 191–202.

რესურსები ინტერნეტში

This article contains some text originally adapted from the public domain Library of Congress Country Study for Kyrgyzstan at http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/kgtoc.html