უნცუკულის ოლქი (ხუნძ. Унсоколо мухъ) — ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული და მუნიციპალიტეტი დაღესტანში. უნცუკულის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრია შამილყალა.[2]

რეგიონი
უნცუკულის ოლქი
Унсоколо мухъ
დროშა გერბი

ქვეყანა რუსეთის დროშა რუსეთი
ადმ. ცენტრი Untsukul[1]
კოორდინატები 43°02′00″ ჩ. გ. 47°05′00″ ა. გ. / 43.03333° ჩ. გ. 47.08333° ა. გ. / 43.03333; 47.08333
დაარსდა 1935
ფართობი 560 კმ2 კმ²
მოსახლეობა 32,144 კაცი (2022)
სიმჭიდროვე 57,41 ადამიანი/კმ² კაცი/კმ²
სასაათო სარტყელი UTC+3
სატელეფონო კოდი 87257
ოფიციალური საიტი uncukul.ru
300
300

გეოგრაფია რედაქტირება

უნცუკულის რაიონი მდებარეობს თანამედროვე დაღესტნის ცენტრალურ ნაწილში, მთიანი დაღესტნის ჩრდილოეთით. რეგიონს დაღესტნის ვაკისგან გიმრის ქედი ყოფს. იგი ესაზღვრება შემდეგ მუნიციპალურ ოლქებს: ჩრდილოეთით და დასავლეთით გუმბეტოვსკის, სამხრეთ-დასავლეთით - ხუნზახსკის, სამხრეთ-აღმოსავლეთით - გერგბილსკის და ლევაშინსკის, აღმოსავლეთით - ბუინაკსკის.

ისტორია რედაქტირება

უნცუკულiს ოლქი დაარსდა 1935 წელს. უნცუკულის რეგიონის, როგორც ერთიანი პოლიტიკური გაერთიანების ისტორია იწყება მე-17 საუკუნეში, როდესაც მდინარე ავარი კოისუს ხეობაში მცხოვრები მოსახლეობა გაერთიანდა ძლიერ პოლიტიკურ გაერთიანებაში - კოისუბულინსკის თავისუფალ საზოგადოებაში, რომელმაც კავკასიის ომამდე გასტანა. XVII-XIX სს-ში რაიონის მოსახლეობა საქართველოსა და კასპიის ზღვის სანაპიროს ხშირად არბევდა. ცნობილია ამ ხალხების მეთაურების მრავალი სახელი. მათ შორისაა დარბიში, გელეგა, ხან მალაჩილავი, კანზა მალაჰუმა, კოჭლი რაჟბადინი და მრავალი სხვა. და ა.შ. ისტორიიდან ასევე ცნობილია, რომ გელეგა ხელმძღვანელობდა მილიციის მთიელთა გაერთიანებულ ძალებს, რომლებმაც მოიგერიეს ირანელების შემოსევა კავკასიაში.

1820-1850-იან წლებში, კავკასიის ომის დროს დაღესტნისა და ჩეჩნეთის მთიელი მოსახლეობა რუსული ცარიზმის წინააღმდეგ იბრძოდა. ამ ბრძოლას ჯერ გაზიმ აგომედი ხელმძღვანელობდა, შემდეგ შამილი. იმამ შამილის საქმიანობა ასევე დაკავშირებულია დაღესტანში პირველი სახელმწიფოს - იმამატის გაჩენასთან, ეს იყო თეოკრატიული სახელმწიფო, რომელიც მოიცავდა დაღესტნის მთიულეთს და ჩეჩნეთს.

ომის შემდეგ კოისუბულინსკის თავისუფალი საზოგადოება კვლავ აღდგა, როგორც ერთგვარი ადმინისტრაციული ერთეული და შედიოდა ავარის ოლქში. ოქტომბრის რევოლუციამ და მე-20 საუკუნის დასაწყისში სამოქალაქო ომმა დიდი გავლენა მოახდინა მთიელთა ცხოვრებაზე და ქცევაზე.

1920-30-იან წლებში უნცუკულის რაიონში დაიწყო სკოლებისა და საავადმყოფოების შენება, შეიქმნა კოლმეურნეობები და სახელმწიფო დაწესებულებები.

1960 წლის 10 აგვისტოს უნცუკულის ოლქი გაუქმდა და მისი ტერიტორია შევიდა გერგბილსკის ოლქში.[3] 1963 წელს რაიონი კვლავ აღდგა. 1980 წელს დაიწყო ირგანაის ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობა. 1998 წელს ამოქმედდა ჰესის პირველი ბლოკი, ხოლო 2001 წელს მეორე ბლოკი.

ადმინისტრაციული და ტერიტორიული სტრუქტურა რედაქტირება

უნცუკულის რაიონი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული სტრუქტურის ფარგლებში მოიცავს ურბანული ტიპის დასახლებებს, სოფლის საბჭოებსა და სოფლებს.[4][5][6]

მუნიციპალური

ერთეული

ადმინისტრაციული

ცენტრი

დასახლებების

რაოდენობა

მოსახლეობა ფართობი,

კმ²

1 შამილყალა შამილყალა 1 4925 0,78
2 სოფლის საბჭო არაკანსკი სოფელი არაკანი 3 1617 60,69
3 სოფელი აშილტა სოფელი აშილტა 1 2127 21,61
4 სოფლის საკრებულო ბალახანი სოფელი ბალახანი 3 2773 34,93
5 სოფელი გიმრი სოფელი გიმრი 1 5224 19,45
6 ირგანაი სოფელი სოფელი ირგანაი 1 2483 37,57
7 იშტიბურინსკის სოფლის საბჭო სოფელი იშტიბური 3 580 8,56
8 სოფლის საბჭო კახაბროსინსკი სოფელი კაჯაბროსო 2 933 9,54
9 მეიდანის სოფლის საბჭო სოფელი მაიდანსკოე 2 3200 10,95
10 სოფლის საბჭო უნცუკული სოფელი უნცუკული 2 6949 69,01
11 სოფელი ჰარაჩი სოფელი ჰარაჩი 1 462 9,06
12 სოფელი ცატანიჰი სოფელი ცატანიჰი 1 871 10,15

განათლება და კულტურა რედაქტირება

უნცუკულის რაიონში ფუნქციონირებს 15 სკოლა, 13 სკოლამდელი დაწესებულება, 2 სამხატვრო სკოლა, 1 ბავშვთა სახლი, 18 კლუბი, 20 ბიბლიოთეკა, 3 მუზეუმი, 1 თეატრი, კულტურული და ისტორიული 12 ძეგლი.

ინფრასტრუქტურა რედაქტირება

რაიონში არსებული საცხოვრებელი ფართის საერთო ფართობია 514,1 ათასი მ². კანალიზაციის საერთო ფართობია - 17,7; ცხელი წყლით მომარაგების საერთო ფართობია - 17,7; გაზის საერთო ფართობია - 50,6; იატაკის ელექტრო ღუმელი მოსახლეობის 67,1% აქვს. რაიონში არის ასევე 1 რაიონთაშორისი საავადმყოფო, 4 რაიონული საავადმყოფო, 1 ამბულატორია შამილყალაში, 1 სამშობიარო, 12 აფთიაქი და 3 ჯანმრთელობის ცენტრი. რაიონში მოქმედებს მობილური საკომუნიკაციო სისტემების 4 ქსელი.

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება