წითელი საჩეჩელა

წითელი საჩეჩელა
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
რიგი:	ძარღვასოკოსნაირნი
ოჯახი:	ძარღვასოკოსებრნი
გვარი:	რამარია
სახეობა:	წითელი საჩეჩელა
ლათინური სახელი
	Ramaria botrytis (Pers.) Ricken (1918)
NCBI	113081
EOL	195408
MB	356843

წითელი საჩეჩელა (ლათ. Ramaria botrytis) — სოკოს სახეობა რამარიას გვარისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს აზიას, ევროპას, ჩრდილოეთ ამერიკას, ჩრდილოეთ აფრიკასა და ავსტრალიას.

საკვებად რეკომენდირებულია მხოლოდ ახალი, ნორჩი ეგზემპლარები. მიკორიზას წარმოქმნის ფართოფოთლოვან ხეებთან, უპირატესად წიფელთან. იზრდება ერთეულებად ან მცირე ჯგუფებად ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

სოკო პირველად აღწერა გერმანელმა მიკოლოგმა კრისტიან ჰენდრიკ პერსონმა 1797 წელს როგორც Clavaria botrytis.^[1] მიმდინარე ბინომიალური სახელწოდება მიანიჭა გერმანელმა მიკოლოგმა ადალბერტ რიკენმა 1918 წელს.^[2]

სამეცნიერო სინონიმები:

Clavaria botrytis Pers. (1797)
Corallium botrytis (Pers.) G.Hahn (1883)
Clavaria botrytis var. alba A.Pearson (1946)
Ramaria botrytis var. aurantiiramosa Marr & D. E. Stuntz (1974)
Ramaria inquinata E. Schild (1992)

აღწერა რედაქტირება

ნაყოფსხეულის სიმაღლე —6-20 სმ-მდე, დიამეტრი — 6-30 სმ,^[3]^[4] ხორციანი, ბუჩქისებრია, ტოტები ერთმანეთის მიმართ მჭიდროდაა განწყობილი,^[5] მოკლე და სქელია, თავდაპირველად მოთეთრო, ასაკთან ერთად მოყვითალო-ყავისფერი, ბოლოებში ახასიათებს ვარდისფერი ან წითელი ფერის წვეროები.

რბილობი — ჭუჭყისფერ-თეთრი, ტოტებში მოყვითალო, რამდენადმე წყალწყალა, მყიფე. ხილის სუნითა და სასიამოვნო მოტკბო გემოთი.^[6] ^[7]

ფეხი — მოკლე და სქელი, დიამეტრი — 4-6 (8) სმ, ძირისკენ შევიწროებული, თავდაპირველად თეთრი, მოგვიანებით მკრთალ-ყვითელი ან მოყვითალო-ყავისფერი.

სპორების ფხვნილი — მოყვითალო-ჟანგმიწისფერი, სპორები — 12-18х4-6 მკმ, ცილინდრული ან სიგმოიდური. ბაზიდიუმი — ოთხსპორიანი (ზოგჯერ ორსპორიანი), 59-82x8-11 მკმ.

გავრცელება და ეკოლოგია რედაქტირება

უპირატესობას ანიჭებს კირქვიან ნიადაგს. იზრდება თბილ ფოთლოვან და შერეულ ტყეებში ერთეულებად ან მცირე ჯგუფებად. მიკორიზას წარმოქმნის ფართოფოთლოვან ხეებთან, უპირატესად წიფელთან. ზოგკერ ქმნის „ქაჯის წრეს“.^[8]

გავრცელების არეალი მოიცავს აფრიკას (ტუნისი),,^[9] ავსტრალიას,^[10] აზიასა (ინდოეთის, ნეპალის, იაპონიის, კორეის, პაკისტანის, რუსეთის შორეული აღმოსავლეთისა და თურქეთის ჩათვლით), ევროპას (ნიდერლანდების, საფრანგეთის, პორტუგალიის, იტალიის, ბულგარეთის, ესპანეთისა და საქართველოს ჩათვლით). აგრეთვე გვხვდება მექსიკასა და გვატემალაში. ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ამერიკაში.^[11]

სეზონი — ზაფხულიდან შემოდგომამდე.

მსგავსი სახეობები რედაქტირება

კვებითი ღირებულება რედაქტირება

საჭმელი სოკოა. საკვებად რეკომენდირებულია მხოლოდ ნორჩი ეგზემპლარები. გამოიყენება ახალი, შემწვარი, გამხმარი და ცხიმში ან ძმარში დამარინადებული.^[12] ახასიათებს ხილის სასიამოვნო გემო.^[13] სიბერეში მჟავე გემოს იძენს.

ყოვლად დაუშვებელია მისი შეგროვება დაბინძურებულ რაიონებში, რადგანაც იგი ადვილად შეიწოვს დარიშხანს.^[14] ზოგიერთი სახელმძღვანელო გამოუცდელ მესოკოვეებს ურჩევს თავი შეიკავონ მისი შეგროვებისაგან, რადგანაც იგი მეტად წააგავს მისივე გვარის შხამიან სახეობას მოვარდისფრო საჩეჩელას.^[11]

გალერეა რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „წითელი საჩეჩელა“ ვიკისაწყობში.
წითელი საჩეჩელა Index Fungorum-ზე (ინგლისური)
წითელი საჩეჩელა MycoBank-ზე (ინგლისური)

სქოლიო რედაქტირება

↑ Persoon CH (1797). Commentatio de Fungis Clavaeformibus (la). Leipzig, Germany: Petrum Phillippum Wolf, გვ. 42.
↑ Ricken A. (1918). Vademecum für Pilzfreunde (de). Leipzig, Germany: Quelle & Meyer, გვ. 253.
↑ Corner EJH (1950). A Monograph of Clavaria and Allied Genera, Annals of Botany Memoirs. Cambridge, UK: Cambridge University Press, გვ. 560–1.
↑ Davis, R. Michael; Sommer, Robert; Menge, John A. (2012) Field Guide to Mushrooms of Western North America. Berkeley: University of California Press, გვ. 295–296. ISBN 978-0-520-95360-4. OCLC 797915861.
↑ ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 52, ISBN 99940-856-1-1.
↑ Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 2, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1980, p. 612-613, ISBN 3-405-12081-0
↑ Linus Zeitlmayr: „Knaurs Pilzbuch”, Editura Droemer Knaur, München-Zürich 1976, p. 215, 217, ISBN 3-426-00312-0
↑ (1982) VNR Color Dictionary of Mushrooms. New York, New York: Van Nostrand Reinhold, გვ. 51. ISBN 978-0-442-21998-7.
↑ (2009) „Contribution to the Sylvester mushroom inventory and estimation of the production on permanent plots in Kroumirie, Tunisia“, Modelling, valuing and managing Mediterranean forest ecosystems for non-timber goods and services, Palencia, Spain, 26–27 October 2007, EFI Proceedings, გვ. 119–25. ISBN 978-952-5453-27-0.
↑ (2008) Fungi of Australia. Melbourne, Australia: CSIRO Publishing, გვ. 65. ISBN 978-0-643-06907-7.
↑ ^11.0 ^11.1 (1987) A Field Guide to Mushrooms, North America. Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin, გვ. 75. ISBN 978-0-395-91090-0.
↑ Renate & Wilhelm Volk: „ „Pilze sicher bestimmen und delikat zubreiten“, Editura Ulmer, Stuttgart 1999, p. 180, ISBN 3-8001-3656-2
↑ Jordan M. (2004). The Encyclopedia of Fungi of Britain and Europe. London, UK: Frances Lincoln, გვ. 86. ISBN 978-0-7112-2378-3.
↑ Slekovec M, Irgolic KJ (1996). „Uptake of arsenic by mushrooms from soil“ (PDF). Chemical Speciation and Bioavailability. 8 (3–4): 67–73. doi:10.1080/09542299.1996.11083271. ISSN 0954-2299.

[Persoon_1797-1] Persoon CH (1797). Commentatio de Fungis Clavaeformibus (la). Leipzig, Germany: Petrum Phillippum Wolf, გვ. 42.

[Ricken_1918-2] Ricken A. (1918). Vademecum für Pilzfreunde (de). Leipzig, Germany: Quelle & Meyer, გვ. 253.

[Corner_1950-3] Corner EJH (1950). A Monograph of Clavaria and Allied Genera, Annals of Botany Memoirs. Cambridge, UK: Cambridge University Press, გვ. 560–1.

[davis”-4] Davis, R. Michael; Sommer, Robert; Menge, John A. (2012) Field Guide to Mushrooms of Western North America. Berkeley: University of California Press, გვ. 295–296. ISBN 978-0-520-95360-4. OCLC 797915861.

[5] ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 52, ISBN 99940-856-1-1.

[Bryno_Cetto-6] Bruno Cetto: „Der große Pilzführer”, vol. 2, Editura BLV Verlagsgesellschaft, München, Berna, Viena 1980, p. 612-613, ISBN 3-405-12081-0

[Linus_Zeitlmayr-7] Linus Zeitlmayr: „Knaurs Pilzbuch”, Editura Droemer Knaur, München-Zürich 1976, p. 215, 217, ISBN 3-426-00312-0

[Dickinson_1982-8] (1982) VNR Color Dictionary of Mushrooms. New York, New York: Van Nostrand Reinhold, გვ. 51. ISBN 978-0-442-21998-7.

[Saldi_2009-9] (2009) „Contribution to the Sylvester mushroom inventory and estimation of the production on permanent plots in Kroumirie, Tunisia“, Modelling, valuing and managing Mediterranean forest ecosystems for non-timber goods and services, Palencia, Spain, 26–27 October 2007, EFI Proceedings, გვ. 119–25. ISBN 978-952-5453-27-0.

[May_2003-10] (2008) Fungi of Australia. Melbourne, Australia: CSIRO Publishing, გვ. 65. ISBN 978-0-643-06907-7.

[McKnight_1987-11] 11.0 ^11.1 (1987) A Field Guide to Mushrooms, North America. Boston, Massachusetts: Houghton Mifflin, გვ. 75. ISBN 978-0-395-91090-0.

[Renate_&_Wilhelm_Volk-12] Renate & Wilhelm Volk: „ „Pilze sicher bestimmen und delikat zubreiten“, Editura Ulmer, Stuttgart 1999, p. 180, ISBN 3-8001-3656-2

[Jordan_2004-13] Jordan M. (2004). The Encyclopedia of Fungi of Britain and Europe. London, UK: Frances Lincoln, გვ. 86. ISBN 978-0-7112-2378-3.

[Slekovec_1996-14] Slekovec M, Irgolic KJ (1996). „Uptake of arsenic by mushrooms from soil“ (PDF). Chemical Speciation and Bioavailability. 8 (3–4): 67–73. doi:10.1080/09542299.1996.11083271. ISSN 0954-2299.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]