ულტრაფუძე ქანები
ულტრაფუძე ქანები, ულტრაბაზიტები, ჰიპერბაზიტები — მაგმური ქანები, რომლებიც უმთავრესად აგებულია რკინამაგნიუმიანი სილიკატების — ოლივინისა და პიროქსენისაგან; მცირე რაოდენობით შეიცავს აგრეთვე ქრომიტს, მაგნეტიტს და სხვა მინერალებს. ულტრაფუძე ქანები სხვა ქანებთან შედარებით ღარიბია SiO2-ით (45%-ზე ნაკლები) და მდიდარია Mg-ით (MgO-ზე გადათვლით 42%-ზე მეტი). არსებობს ულტრაფუძე ქანების მრავალი სახეობა, რომელთაგან აღსანიშნავია დუნიტი, პერიდოტიტი, პიროქსენიტი და პიკრიტი.[1] ულტრაფუძე ქანები იკავებს დედამიწის ზედაპირის დაახლოებით 1%-ს. სიღრმესთან ერთად მათი როლი მკვეთრად იზრდება. იყოფა სამ: ნორმალურ, სუბტუტე და ტუტე ჯგუფებად.[2]
| ულტრაფუძე ქანები | |
|---|---|
| |
| დუნიტი | |
| ცნობები | |
| ტიპი | მაგმური |
| შედგენილობა | დუნიტი პერიდოტიტი პიროქსენიტი პიკრიტი |
| შეფერილობა | სხვადასხვა |
ულტრაფუძე ქანები ფართოდაა გავრცელებული მასივების სახით მაგმური ქანების განვითარების ყველა მხარეში. ისინი გვხვდება აგრეთვე შუაოკეანური ქედების მხარეებშიც. ულტრაფუძე ქანები ხშირად ასოცირდება გაბროსთან, ტუტე ქანებთან და კარბონატიტებთან. 1970-იანი წლების დასაწყისში ავსტრალიაში შეისწავლეს ულტრაფუძე ქანების ლავური ნაკადები. ეფუზიური ულტრაფუძე ქანები აღმოჩენილია ციმბირსა (მეიმეჩიტები) და კამჩატკაზე.[1]
დედამიწის ზედა მანტიის ქანები უმთავრესად წარმოდგენილია პერიდოტიტებით, ხოლო 600-700 კმ და უფრო მეტ სიღრმეზე სხვა ულტრაფუძე ქანებით (ცნობები მათ შესახებ მეტად არასრულია). აქვთ საყურადღებო მეტალოგენიური მნიშვნელობა. ულტრაფუძე ქანებთან დაკავშირებულია ქრომიტის, პლატინის, სულფიდური სპილენძ-ნიკელის და სილიკატური ნიკელის, რკინის მადნების და იშვიათი ლითონების, ქარსის, ასბესტის, ნეფრიტის, ალმასისა და სხვათა საბადოები.[3]