ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი

ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი
დუშანბე,  1992 ნაწილი
თარიღი	5 მაისი 1992 - 27 ივნისი 1997 (5 წელი, 1 თვე, 3 კვირა და 1 დღე)
მდებარეობა	ტაჯიკეთი
Casus belli	პოლიტიკური შეტაკება ტაჯიკეთის მმართველ პარტიასა და ოპოზიციას შორის.
შედეგი	სამხედრო ჩიხი
მხარეები
ტაჯიკეთი სახალხო ფრონტი / რუსეთი  უზბეკეთი  ყაზახეთი  ყირგიზეთი გაერთიანებული ტაჯიკეთის ოპოზიცია ტაჯიკეთის ისლამური აღორძინების პარტია დემოკრატი რეფორმატორები მთიანი ბადახშანი ისლამური ჯამაათი ავღანეთის ისლამური სახელმწიფო თალიბანი1 მხარდამჭერი: ალ-კაიდა
მეთაურები
ემომალი რაჰმონი  ისლამ კარიმოვი  ბორის ელცინი ნურსულთან ნაზარბაევი ასკარ აკაევი თარგი:Flagdeco საიდ აბდულოჰ ნური თარგი:Flagdeco მოჰამედ შარიფ ჰიმატზადე (IRP) შადმან იოსოფი (დემოკრატიული პარტია)
ძალები
უცნობია 5000–15,000 სასაზღვრო ჯარი უცნობია დაახლოებით 10,000–20,000
დანაკარგები
უცნობია უცნობია 20,000–60,000 მოკლული 40+ მოკლული ჟურნალისტი 1.2 მილიონი იძულებით გადასახლებული
ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი ვიკისაწყობში

ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი (ტაჯ. Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон, Jangi şahrvandi‘i Tojikiston/Çangi şahrvandiji Toçikiston); აგრეთვე ცნობილი, როგორც ტაჯიკური სამოქალაქო ომი ან ომი ტაჯიკეთში, დაიწყო 1992 წლის მაისში, როდესაც კჰუჯანდის და კულიაბის რეგიონებში მოსახლეობამ დაიწყო იმჟამინდელი მთავრობისა და პრეზიდენტის - რაჰმონ ნაბიევის (დ. 5 ოქტომბერი, 1930 - გ. 11 აპრილი, 1993) წინააღმდეგ მოძრაობა. მოძრაობას სათავეში ედგნენ ლიბერალ დემოკრატები და ისლამისტები, რომლებიც გაერთიანებულად იბრძოდნენ გაერთიანებული ტაჯიკეთის ოპოზიციის სახელით. 

პრეზიდენტმა ემომალი რაჰმოვმა, გაერთიანებული ტაჯიკეთის ოპოზიციის ლიდერმა - საიდ აბდულოჰ ნურიმ და გაეროს გენერალმა გერდ მერემ ხელი მოაწერეს მშვიდობის ხელშეკრულებას და მოსკოვის პროტოკოლს 1997 წლის 27 ივნისს მოსკოვში, რამაც დაასრულა სამოქალაქო ომი. დაღუპულთა რაოდენობა მერყეობს 20 000 დან 60 000 მდე.

ფონი

დაძაბულობა 1992 წლის გაზაფხულზე დაიწყო, მას შემდეგ, რაც ოპოზიციის წევრებმა დემონსტრაციები დაიწყეს, 1991 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების შედეგების წინააღმდეგ.

ბრძოლა გაჩაღდა 1992 წლის მაისში მთავრობის მომხრეებსა და გაერთიანებული ტაჯიკურ ოპოზიციას შორის, რომლებშიც ასევე შედიოდნენ სხვადასხვა ეთნიკური ჯგუფები. 1992 წლის 7 სექტემბერს დემონსტრანტებმა ხელში ჩაიგდეს პრეზიდენტი ნაბიევი და აიძულეს ხელი მოეწერა გადადგომაზე, რამაც ბრძოლის ფრონტი დედაქალაქ დუშანბეში გადაიტანა.

რუსეთის დახმარებით დემონსტრანტებმა გადააყენეს მთავრობა და ახალი მთვრობის მეთაური ემომალი რაჰმონოვი გახდა.

საომარმა მოქმედებებმა პიკს 1992-1993 წლებშ მიაღწია, როდესაც ომში ისლამისტები ჩაებნენ. ამ პერიოდში ათობით ათასი მოქალაქე დაიღუპა ან ავღანეთს შეაფარა თავი.

ოპოზიციის რეორგანიზაცია

ავღანეთში მთავრობა შეიცვალა და მმართველობაში ჯამიათი ისლამის პარტია მოვიდა, აჰმად  შაჰ მასოუდის მეთაურობით. რომელიც მხარს უჭერდა ისლამისტებს, შესაბამისად გაერთიანებული ტაჯიკეთის ოპოზიციას.ირანი მალულად მხარს უჭერდა ისლამისტებს, თუმცა ამას არ აღიარებდა.

გაგრძელება ჩიხი და მშვიდობა

გარე ძალების ომში ჩაბმამ მოწინააღმდეგე მხარეზე გამანადგურებლად იმოქმედა. ვითარების მოსაწესრიგებლად გაეროდან მისია გაიგზავნა, რომელიც, ძირითადად ქვეყნის სამხრეთ ნაწილში იბრძოდა, თუმცა 1966 წელს კონფლიქტი რუსეთის ჯართან დუშანბეში მოხდა. ავღანელმა ისლამისტებმა ასევე დაიწყეს ბრძოლა რუსეთის წინააღმდეგ, თუმცა საბოლოოდ ომი გაეროს მისიამ 1997 წელს დაასრულა. საპრეზიდენტო არჩევნები კი 1999 წლის 6 ნოემბრისთვის გადაიდო.

ომმა ტაჯიკეთზე გამანადგურებლად იმოქმედა. დაღუპულების რაოდენობა 30 000 დან 60 000 მდე მერყეობს.1.2 მილიონი ადამიანი იძულებით გადაადგილდა ქვეყნის შიგნითა და მის გარეთ. ტაჯიკეთის ინფრასტრუქტურა, ეკონომიკა და სამთავრებო სერვისები კატასტროფულად დაზიანდა.

განსაკუთრებულ ძალადობას ჰქონდა ადგილი ჟურნალისტების მიმართ. დაიღუპნენ როგორც ტაჯიკი, ასევე უცხოელი ჟურნალისტები.

სომხების როლი კონფლიქტში

ომის დაწყებისას სომხები ჩაბმული იყვნენ ომში აზერბაიჯანის წინააღმდეგ. აღნიშნულ ომში სომხეთმა გაიმარჯვა. უზბეკეღთი ამ კონფლიქტში იბრძდა სომხების გვერდზე და ამიტომ უზბეკეთს არმიაში იყვნენ დიდი რაოდენობით სომხები, რომლებსაც უზბეკეთი გაერთიანებული ტაჯიკეთს ოპოზიციის წინააღმდეგ ბრძოლაში იყენებდა.

გალერეა

• 
  ტაჯიკეთის ფრაქციები სამოქალაქო ომში: წამყვანი კლანები: ჩრდილოეთ Sughd რეგიონში (წითელი), სამხრეთ Khatlon რეგიონში (ლურჯი), აღმოსავლეთის ისლამური (მწვანე)

რესურსები ინტერნეტში

• (რუსული)/(ინგლისური) ძირითადი ტექსტები და ხელშეკრულებების ტაჯიკეთის სამშვიდობო პროცესის დაარქივებული 2009-07-18 საიტზე Wayback Machine.
• ტაჯიკეთის: ოპოზიცია აკრიტიკებს დუშანბე-ის გეგმა კომისიის
• ტაჯიკეთის: ორი რუსი სამხედრო მოკლეს
• ტაჯიკეთის: საერო -- არ შარიათის -- სამართლის ჭარბობს აღმოსავლეთ მთები
• ტაჯიკეთის სამოქალაქო ომი 1992-1994 დაარქივებული 2010-01-03 საიტზე Wayback Machine.