სამური (მდინარე)
სამური (ლეზ. Самурвацl; რუს. Самур; აზერ. Samurçay) — სიდიდით მეორე მდინარე დაღესტანში (რუსეთი). ნაწილობრივ წარმოადგენს რუსეთის (დაღესტანის) და აზერბაიჯანის საზღვარს.[1]
| სამური | |
|---|---|
 ავარიის ყოისუსა და ანდის ყოისუს შეერთების ადგილი | |
| ქვეყანა |
 რუსეთი,  აზერბაიჯანი |
| ტერიტორიული ერთეულები | დაღესტანი, გუსარის რაიონი. ხაჩმაზის რაიონი |
| ქალაქები | სამურჩაი |
| სათავე |
კავკასიონი 41°36′42″ ჩ. გ. 47°16′56″ ა. გ. / 41.61167° ჩ. გ. 47.28222° ა. გ. |
| სათავის მდებარეობა | დაღესტანი |
| სათავის სიმაღლე | 3648 მ |
| შესართავი |
კასპიის ზღვა 41°54′38″ ჩ. გ. 48°29′01″ ა. გ. / 41.91056° ჩ. გ. 48.48361° ა. გ. |
| შესართავის მდებარეობა | დაღესტანი |
| შესართავის სიმაღლე | −28 მ |
| სიგრძე | 216 კმ |
| აუზის ფართობი | 7330 კმ² |
| წყლის ხარჯი (საშ.) | 75 მ³/წმ |
    — სათავე,  — შესართავი | |
 სამური ვიკისაწყობში | |
დასახელება რედაქტირება
ენათმეცნიერი ოლეგ რუბაჩიოვის მოსაზრებით სამური წარმოსდგება ინდოარიული სიტყვების კომბინაციით: sam — „დან“, var — „წყალი“, ასევე მსგავსი samudrá — „წყალუხვი“.[2] რუსი აღმოსავლეთმცოდნე ვლადიმერ მინორსკი მდინარის სახელს მიაწერს ალანურ ენებს.[2]
ერთი ვერსიით სამურის დასახელება მომდინარეობს რუთულური ენიდან: са — „ერთი“ და мыри — „მდინარე“, ანუ ერთი მდინარე ან მდინარე, რომელიც გაერთიანდა, ერთი გახდა.
ენათმეცნიერ ბუკარ ტალიბოვის მოსაზრებით ჰიდრონიმი სამური გვიანდელი წარმოშობისაა და ის არაიბერიულ-კავკასიური ტომების მიერაა შემოტანილი.[3]
ბევრი მეცნიერი პტოლემესთან და სხვა ანტიკური ხანის მეცნიერებთან ნახსენებ მდინარე ალბანუსს დღევანდელ სამურად მიიჩნევს[4][5]. ცნობილი მუსლიმანი მოგზაური, ისტორიკოსი და გეოგრაფი ალ-ჰამავი იაკუთი წერდა: „ლეზგები არიან ქვეყანა ლაკედან, იქიდან სადაც მიედინება მდინარე ალბანუსი“.
ლეზგები მდინარეს ЧӀвехер вацI-ს უწოდებენ, რაც ითარგმნება როგორც: „ჩვეხერის მდინარე“. აწ უკვე მიტოვებული სოფელ ჩვეხერის სახელს. ასევე Кулан вац - შუა მდინარეს.
გეოგრაფია რედაქტირება
მდინარე სამური სათავეს კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედის ყინულებიდან, მთა გუტოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ფერდობზე, ზღვის დონიდან 3648 მეტრზე იღებს. შუა XX საუკუნის მონაცემებით, სამურის მკვებავი მყინვარის ფართობი იყო 13.1 კმ²-ს, რაც მდინარის მთლიანი ბასეინის 0,3 %-ს შეადგენს.[6] სათავიდან 7 კილომეტრში ქვევით მას უერთდება მდინარე ხალახური, რომელიც თავის მხრივ სათავეს ზღვის დონიდან 3730 მეტრზე იღებს.[7] მდინარის სიგრძეა 216 კილომეტრი, ხოლო ბასეინი 7330 კმ²-ს მოიცავს. ბასეინის 96 % მდებარეობს დაღესტანში ხოლო 4 % — აზერბაიჯანში. მდინარის სათავე და შუა წელი მდებარეობს დაღესტანში, ხოლო მისი ქვედა წელი წარმოადგენს რუსეთ-აზერბაიჯანის საზღვარს. მდინარის ქვედა წელში მდებარეობს სამურის სუბტროპიკული ტყე.
მდინარის წყლის მასა იყოფა შემდეგნაირად: 42 % წვიმის წყალი, 32 % მიწის-ქვეშა წყლები, 22 % თოვლი, 4 % ყინულები. მდინარის წყალი ამარაგებს სამურ-აბშერონის არხის საირეგაციო სისტემას, რომელიც ჯეირანბანის წყალსაცავში ჩაედინება.[8]
შენაკადები რედაქტირება
სამურის ბასეინში 65 10 კილომეტრამდე სიგრძის მდინარეა. მდინარის ქსელის სიმჭიდროვე 1.21 კმ/კმ²-ა. ძირითადი შენაკადებია: ტუხიჩაი, ლიულტიჩაი, ყარა-სამური, შინაზჩაი, ახტიჩაი, უსუხჩაი, ტაირჯალი, გენერჩაი. ხელოვნური შენაკადი - მდინარე გიულგერიჩაი.
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- Восточный Кавказ — путеводители. По Самуру. ციტირების თარიღი: 2019-07-22.
- В Дагестане спорят, сдалась ли Россия Азербайджану. ციტირების თარიღი: 2019-07-22.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ National Geospatial-Intelligence Agency: Samur: Azerbaijan Retrieved on 6 November 2010
- ↑ 2.0 2.1 Трубачёв О. Н. Самур
- ↑ Османов А. И. История Дагестана с древнейших времен до наших дней: История Дагестана с древнейших времен до XX века
- ↑ Греков Б. Д. Исторические записки
- ↑ Аббас-Кули-ага Бакиханов. Гюлистан-и Ирам
- ↑ Соколов А. А. Глава 20. Кавказ, Гидрография СССР
- ↑ Восточный Кавказ - Путеводители По Самуру Retrieved on 6 November 2010
- ↑ Azərbaycan təbiəti haqqında ümumi məlumat Retrieved on 6 November 2010