რუჯერ იოსიპ ბოშკოვიჩი
რუჯერ იოსიპ ბოშკოვიჩი (ხორ. Ruđer Josip Bošković; დ. 18 მაისი, 1711, დუბროვნიკი — გ. 13 თებერვალი, 1787, მილანი) — XVIII საუკუნის ხორვატი მეცნიერი.
| რუჯერ იოსიპ ბოშკოვიჩი | |
|---|---|
|
ხორ. Ruđer Josip Bošković იტალ. Ruggero Giuseppe Boscovich | |
 | |
| დაბ. თარიღი | 18 მაისი, 1711[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] |
| დაბ. ადგილი | დუბროვნიკი, Republic of Ragusa[4] [6] [8] |
| გარდ. თარიღი | 13 თებერვალი, 1787[1] [2] [3] [5] [7] [6] [9] (75 წლის) |
| გარდ. ადგილი | მილანი, ჰაბსბურგთა მონარქია[10] [6] [8] |
| დასაფლავებულია | Santa Maria Podone[8] |
| მოქალაქეობა | Republic of Ragusa |
| საქმიანობა | ფიზიკოსი[8] , ასტრონომი[8] , მათემატიკოსი[8] , ფილოსოფოსი[8] , დიპლომატი[8] , პოეტი[8] , თეოლოგი, უნივერსალური ადამიანი, ისტორიკოსი, გეოგრაფი[8] , უნივერსიტეტის პროფესორი[8] და Catholic vocation[8] |
| მუშაობის ადგილი | Pontifical Gregorian University და პავიის უნივერსიტეტი |
| ალმა-მატერი | Pontifical Gregorian University და Roman College[8] |
| მამა | Nikola Bošković |
| ჯილდოები | სამეფო საზოგადოების წევრი |
|
გავლენა მოახდინეს | |
ბიოგრაფია რედაქტირება
დუბროვნიკში, 1711 წელის 18 მაისს დაიბადა ბავშვი, რომელიც შემდეგ XVIII საუკუნის უნივერსალურ მეცნიერად აღიარეს. ეს იყო რუჯერ ბოშკოვჩი. მისი მშობლიური ენა ხორვატული იყო. რუჯერ ბოშკოვიჩის ცხოვრების პერიოდში დუბროვნიკი სამხრეთსლავური კულტურის ცენტრი იყო, ხალხში შესამჩნევად იზრდებოდა მეცნიერებისაკენ ლტოლვა. რუჯერ ბოშკოვიჩი მიაბარეს დუბროვნიკის კოლეგიუმში, სადაც ლათინურ ენაზე ასწავლიდნენ. ამით აიხსნება ის, რომ ბოშკოვიჩის ყველა შრომა ლათინურ ენაზეა დაწერილი. მიუხედავად ამისა, რომ კოლეგიუმის სწავლა-აღზრდის პრინციპები ძირითადად რელიგიური იყო, ბოშკოვიჩის მსოფლმხედველობა ბუნებისა და სამყაროს აღნაგობის შესახებ მთლიანად განსხვავდება რელიგიური მსოფლმხეველობისაგან. დუბროვნიკში იმხანად შექმნილი იყო ლიტერატურული წრე, რომელსაც 1712 წელს ლათინური ენა უარყო და მშობლიურ ენად ხორვატული აღიარა. 15 წლის რუჯერი მშობლებმა რომში გაგზავნეს, სადაც მან სხვა მეცნიერულ დისციპლინებთან ერთად შეისწავლა მათემატიკა და ფიზიკა. 1735 წლიდან თვითონ გახდა ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი. ამ წელს დაწერა მან თავისი პირველი მეცნიერული შრომა „მზისა და მთვარის დაბნელების შესახებ“.
რუჯერ ბოშკოვიჩის შრომები რედაქტირება
1735 წლიდან იგი სისტემატურად აქვეყნებდა შრომებს მათემატიკაში, მექანიკაში, ასტრონომიასა და მეტეოროლოგიაში . 1743 წლიდან ბოშკოვიჩი შეუდგა გამოყენებითი ხასიათის შრომას. ამ მიმართულებით მის მოღვაწეობას ხელი შეუწყო რომის პაპის ბენედიქტე XIV-ის დაკვეთამ, ორ რომაელ მათემატიკოსთან — ვოვიტელისთან და პოლენისთან — ერთად ბოშკოვიჩმა შეადგინა ტაძრების დაზიანებული გუმბათის აღდგენისა და შემდგომი რღვევისაგან დაცვის გეგმა. ამის შემდეგ მას დაევალა 55კმ2 ჭაობის ამოშრობა, რაც საუკუნეთა მანძილზე სხვამ ვერავინ შეასრულა; საზღვაო პორტების მშენებლობის გეგმების შედგენა და სხვა. აღნიშნული შრომები ეყრდნობა სტევინის, გალილეის, ტორიჩელის, პასკალის, ნიუტონის, ბერნულისა და ეილერის გამოკვლევებს.
ბოშკოვიჩის მოღვაწეობა მალე მთელს ევროპაში გახდა ცნობილი. მას სხვადასხვა სახელმწიფოში იწვევდნენ ანალოგიურ სამუშაოებზე. 1756 წელს ავსტრიის იმპერატორმა მარია ტერეზამ იგი ერთ-ერთ ტაძარზე სამუშაოდ მიიწვია. სწორედ აქ გამოსცა ბოშკოვიჩმა თავისი ძირითადი შრომა „ბუნების ფილოსოფიის თეორია“, რომელიც შემდეგში ვენეციასა და პარიზშიც დაიბეჭდა. ამ შრომაში ავტორმა გააშუქა დინამიკური ატომიზმის ძირითადი პრინციპები. მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ბოშკოვიჩის მოღვაწეობა გეოდეზიაში. 1750 წლიდან იგი შეუდგა რომის ძველი რუკის შესწორებას და რომთან გამავალი მერიდიანის რკალის გაზომვას. უფრო გვიან მან გაზომა გრადუსის შესაბამი რკალები ჩრდილოეთ აფრიკაში, ავსტრიაში, უნგრეთში, სარდინიასა და პენსილვანიაში. ყველა ეს გაზომვა მიზნად ისახავდა დედამიწის ფორმის დაზუსტებას.
1743 წლიდან მოყოლებული იბეჭდებოდა მისი შრომები ფიზიკაში, თეორიულ მექანიკაში, ასტრონომიაში, მატემატიკასა და გეოგრაფიაში, რომლებიც ქვეყნდებოდა ევროპის სხვადასხვა ქვეყანასა და ქალაქში. მრავალმხრივმა სამეცნიერო და პრაქტიკულმა მოღვაწეობამ ბოშკოვიჩს საქვეყნოდ გაუთქვა სახელი. 1782 წელს იგი იტალიაში დაბრუნდა. სადაც ბოშკევიჩი ძლიერ დაავადდა და 1787 წლის 13 თებერვალს გარდაიცვალა მილანში 76 წლის ასაკში.
ლიტერატურა რედაქტირება
- პარკაძე ვ., პარკაძე მ., მსოფლიოს ფიზიკოსები, ტ. II, თბ., 1973, გვ., 99-105.
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- Information on Boscovich's scientific legacy and ethnic affiliation
- Ruggero Giuseppe Boscovich, by University of St. Andrews დაარქივებული 2013-04-14 საიტზე Wayback Machine.
- Ruggiero Giuseppe Boscovich in the Catholic Encyclopedia
- Online guide to the Ruggero Giuseppe Boscovich Papers, 1711–1787, The Bancroft Library
- Latin as a literary language among the Croats by Branko Franolić – contains information on Ruđer Bošković დაარქივებული 2011-05-24 საიტზე Wayback Machine.
- Ruggiero Boscovich on various Croatian Dinar banknotes.
- All Croatian banknotes with Boscovich
- Edizione Nazionale delle Opere di Ruggiero Giuseppe Boscovich (Accademia Nazionale delle Scienze – Hrvatska Akademija Znanosti i Umjetnosti – INAF-Osservatorio Astronomico di Brera – Pontificia Università Gregoriana)
- Stamp of Joseph Boscovich დაარქივებული 2013-06-02 საიტზე Wayback Machine.
- About Ruđer Bošković
- Boscovich's (1748) Dissertationis de lumine დაარქივებული 2017-08-16 საიტზე Wayback Machine. – digital facsimile from the Linda Hall Library
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ 1.0 1.1 MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
- ↑ 2.0 2.1 SNAC — 2010.
- ↑ 3.0 3.1 Structurae — Ratingen: 1998.
- ↑ 4.0 4.1 Dr. Constant v. Wurzbach Boscovich, Roger Joseph // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — ტ. 2. — S. 82.
- ↑ 5.0 5.1 Internet Philosophy Ontology project
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 www.accademiadellescienze.it
- ↑ 7.0 7.1 Annuaire prosopographique : la France savante
- ↑ 8.00 8.01 8.02 8.03 8.04 8.05 8.06 8.07 8.08 8.09 8.10 8.11 8.12 8.13 Hrvatski biografski leksikon — 1983.
- ↑ Hrvatski biografski leksikon — 1983.
- ↑ Бошкович Руджер Иосип // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1969.