პალასი

პალასი (უმცროსი პლანეტების განსაზღვრით 2 Pallas) — მეორე აღმოჩენილი ასტეროიდი (ცერერას შემდეგ). ის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ასტეროიდია მზის სისტემაში. მეცნიერთა შეფასებით, მისი მასა ასტეროიდთა სარტყლის მასის 7 %-ს შეადგენს და მისი დიამეტრი 544 კილომეტრს უტოლდება, რომელიც ოდნავ დიდია, ვიდრე 4 ვესტასი. ის ვესტაზე 10-30%-ით ნაკლებია მასით, ანუ სიდიდით მესამე ასტეროიდია. ის ყველაზე დიდი არაწესიერი ფორმის სხეულია მზის სისტემაში (ეს არის უდიდესი სხეული, რომელმაც თავისი გრავიტაციით მრგვალი ფორმა ვერ მიიღო) და ნარჩენი პროტოპლანეტა.

პალასი
აღმოჩენა
აღმომჩენი	ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსი
აღმოჩენის თარიღი	1802 წლის 28 მარტი
ორბიტალური მახასიათებლები
ეპოქა: J2000.0
აფელიუმი	3,412 ა.ე.
პერიჰელიუმი	2,132 ა.ე.
დიდი ნახევარღერძი (a)	2,772 ა.ე.
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e)	0,231
ორბიტალური სიჩქარე (v)	17,65 კმ/წმ
საშუალო ანომალია ($M_{o}$)	96.15°
დახრილობა (i)	34.841° ეკლიპტიკის მიმართ 34.21° მზის ეკვატორის მიმართ
ამომავალი კვანძის გრძედი ($\Omega$)	173.12°
პერიცენტრის არგუმენტი ($\omega$)	310.15°
თანამგზავრები	არ ჰყავს
ფიზიკური მახასიათებლები
ზომები	582 × 556 × 500 ± 18 კმ.
ეკვატორული რადიუსი	2439,7 კმ
მასა (m)	(2.11±0.26)×1020 კგ.
საშუალო სიმკვრივე ($\rho$)	≈ 2.8 გ/სმ3
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g)	≈ 0.18 მ/წმ² / .018g
პირველი კოსმოსური სიჩქარე ($v_{1}$)	0.32 კმ/წმ
ბრუნვის პერიოდი (T)	0.32555 დღე (7.8132 საათი)
ღერძის დახრილობა	78°±13°
ალბედო	0.159 (გეომეტრიული)
ტემპერატურა
ზედაპირზე	164 K (მაქს. ≈ 265K (−8 °C)

როდესაც პალასი ასტრონომმა ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსმა აღმოაჩინა 1802 წლის 28 მარტს, ის პლანეტად ჩათვალეს. უფრო მეტი ასტეროიდის აღმოჩენამ 1845 წლის შემდეგ განაპირობა მათი ხელახალი კლასიფიკაცია.

პალასის ზედაპირი, როგორც ჩანს, სილიკატური მატერიითაა დაფარული. მისი ორბიტა კი, 34.8°-ით, უჩვეულოდაა დახრილი ასტეროიდთა სარტყლის სიბრტყის მიმართ და ორბიტალური ექსცენტრისიტეტი თითქმის პლუტონის ზომისა აქვს, ეს კი პალასს თითქმის მიუღწეველს ხდის კოსმოსური ზონდებისთვის.

სახელწოდება

2 პალასს პალას ათენას სახელი ჰქვია, ქალღმერთ ათენას ალტერნატიული სახელი. ზოგ მითოლოგიაში ათენამ პალასი მოკლა, შემდეგ აიღო თავისი მეგობრის სახელი გლოვიდან (არსებობს ამავე სახელწოდების რამდენიმე მამრი გმირი ბერძნულ მითოლოგიაში, მაგრამ პირველ ასტეროიდებს მდედრების სახელები უცვლელად დაერქვა).

ქვა-რკინის პალაზიტური მეტეორიტები პალასის ასტეროიდთან არაა დაკავშირებული, არამედ გერმანელი ნატურალისტის პეტრე სიმონ პალასის სახელი ჰქვია. ქიმიურ ელემენტ პალადიუმს, მეორე მხრივ, ამ ასტეროიდის პატივსაცემად დაერქვა სახელი, რომელიც ელემენტის აღმოჩენამდე სულ მცირე ხნით ადრე აღმოაჩინეს.

როგორც სხვა ასტეროიდებთან ერთად, პალასის ასტრონომიული სიმბოლო არის დისკო თავისი აღმოჩენის ციფრით, ②. მას ასევე აქვს ხნიერი, უფრო ცნობილი სიმბოლო — ⚴ ().

აღმოჩენის ისტორია

ასტეროიდული სარტყლის 10 ყველაზე მასიური ობიექტისა და მთვარის ზომების შედარება

პალადა (პალასი) აღმოჩენილ იქნა 1802 წლის 28 მარტს, გერმანელი ასტრონომის ჰაინრიხ ვილჰელმ ოლბერსის მიერ და დიდი ხნის განმავლობაში მიიჩნეოდა პლანეტად. ჰენრიხ უილიამ ოლბერსმა შექმნა მათემატიკური მოდელი, რომლის მიხედვითაც გამოთვალა, რომ მზის სისტემაში უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა, რომელსაც უწოდა ფაეტონი. საერთოდაც, XVIII საუკუნის ბოლოს და XIX საუკუნის დასაწყისში მეცნიერებს შორის გავრცელებული იყო მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის უნდა არსებულიყო კიდევ 1 მასიური სხეული, პლანეტა, რომელიც ჯერ კიდევ ელოდა აღმომჩენს. პირველად ეს მოსაზრება 1772 წელს გამოთქვა იოჰან ელერტ ბოდემ. ბოდე ეყრდნობოდა თეორიას — ტაციუსისა და ბოდეს წესი, რომლის მიხედვითაც მზისგან პლანეტების დაშორება ექვემდებარება გარკვეულ კანონზომიერებას. ამ კანონის თანახმად მზიდან 2,8 — 3 ასტრონომიული ერთეულის დაშორებაზე უნდა არსებულიყო კიდევ ერთი პლანეტა. 1800 წელს შეიქმნა ასტრონომთა სპეციალური 24 წევრიანი ჯგუფი, რომელიც ასტრონომიის ისტორიაში „ზეციური დარაჯების“ სახელითაა ცნობილი. ჯგუფის 24 წევრი სხვადასხვა წერტილიდან აკვირდებოდა ზეცის იმ მონაკვეთს, რომელზეც უნდა გამოჩენილიყო მარსისა და იუპიტერის ორბიტებს შორის არსებული პლანეტა. ასტეროიდთა სარტყლის პირველი (ზომითაც და აღმოჩენის რიგის მიხედვით) სხეული - 1 ცერერა (ცერესი) 1801 წლის 1 იანვარს აღმოაჩინა იტალიელმა ასტრონომმა ჯუზეპე პიაციმ, რომელიც აღმოჩენის დროისთვის არ ყოფილა "ზეციური დარაჯების" ჯგუფის წევრი. რიგით მეორე პლანეტა, პალასი 1 წლის შემდეგ აღმოაჩინეს. მალევე, იგივე ოლბერსმა აღმოაჩინა სიდიდით მესამე ასტეროიდი 4 ვესტა. ზეციური დარაჯების ჯგუფის აღმოჩენებმა მალევე ცხადყო, რომ მზის სისტემის იმ ნაწილში, სადაც ბოდე პლანეტის არსებობას ვარაუდობდა გაბნეული იყო ერთის ნაცვლად რამდენიმე მცირე ზომის სხეული. გაჩნდა მოსაზრება, რომ ეს სხეულები ადრე ერთი დიდი პლანეტის ნაწილები იყო, რომელიც რაღაც გლობალური მასშტაბის კატასტროფის შედეგად დაიშალა, თუმცა სადღეისოდ ცნობილია, რომ ასტეროიდების სარტყელში მოთავსებული სხეულების მთლიანი მასა მთვარის მასის 5 %-საც კი არ შეადგენს. შესაბამისად ნაკლებია იმის ალბათობა, რომ ასტეროიდები ერთი პლანეტის ნამსხვრევებს წარმოადგენდნენ. ამის საპირისპიროდ სადღეისოდ ასტრონომიაში დომინირებს მოსაზრება, რომ მზის სისტემის ფორმირებს საწყის ეტაპზევე ასტეროიდთა სარტყელში არ აღმოჩნდა ნივთიერების საკმარისი რაოდენობა სრულფასოვანი პლანეტის წარმოსაქმნელად.

რესურსები ინტერნეტში

• ასტეროიდ "2 პალადას (პალასი)" პროფილი JPL მცირე სხეულების მონაცემთა ბაზაში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

პალასი

• Computer-generated shape დაარქივებული 2012-05-24 საიტზე Wayback Machine. of Pallas (Gable, 2009)
• Mona Gable. Study of first high-resolution images of Pallas confirms asteroid is actually a protoplanet. University of California, Los Angeles (UCLA). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 ოქტომბერი 2009. ციტირების თარიღი: October 20, 2009.
• Jonathan Amos (2009-10-11). „Pallas is 'Peter Pan' space rock“. BBC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-07-19. ციტირების თარიღი: August 19, 2010.
• 2 Pallas. JPL Small-Body Database Browser. ციტირების თარიღი: 2007-03-29.
• Dunn, Tony. (2006)Ceres, Pallas Vesta and Hygeia. GravitySimulator.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-03-13. ციტირების თარიღი: 2007-03-15.
• Hilton, James L.. (April 1, 1999) U.S. Naval Observatory Ephemerides of the Largest Asteroids. U.S. Naval Observatory. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-07-23. ციტირების თარიღი: 2007-03-14.
• Tedesco, Edward F.; Noah, Paul V.; Noah, Meg; Price, Stephan D. (2002). „The Supplemental IRAS Minor Planet Survey“. The Astronomical Journal. 123 (2): 1056–1085. Bibcode:2002AJ....123.1056T. doi:10.1086/338320.CS1-ის მხარდაჭერა: მრავალი სახელი: ავტორების სია (link)
• Yeomans, Donald K.. Horizons system. NASA JPL. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-03-28. ციტირების თარიღი: 2007-03-20.—Horizons can be used to obtain a current ephemeris.