მუნდურუკუ

მუნდურუკუ — ბრაზილიის მკვიდრი მოსახლეობა, რომელიც ცხოვრობს მდინარე ამაზონის აუზში. 2010 წლის შეფასებით, მათი საერთო რაოდენობა უდრიდა 11,640 კაცს.

მუნდურუკუ
საერთო მოსახლეობა
11,630 (2010)
რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით
ბრაზილია (ამაზონასი, მატუ-გროსუ, პარა)
ენები	მუნდურუკუ, პორტუგალიური ენა

ისტორია

გაურკვეველია, ზუსტად რა ტერიტორიიდან გადმოსახლდნენ თავიდან მუნდურუკუელები, თუმცა ისტორიიდან ვიცით, რომ ისინი იბრძოდნენ იმ ტერიტორიებისთვის, რომლებიც მითოლოგიის მიხედვით თავიანთ დასაბამად მიაჩნდათ და ეს ბრძოლა ტერიტორიებისთვის დაახლოებით 2 ათწლეული გაგრძელდა და საბოლოოდ მშვიდობიანი ურთერთობა დამკვიდრდა თეთრ მოსახლეობასა და მუნდურუკუელებს შორის.

ამ ომების შემდეგ, როცა სიტუაცია დალაგდა, მუნდუურკუს მოსახლეობის დიდი რაოდენობა ჩაერთო მზარდი ქალაქების ეკონომიკურ აქტივობებში და სავაჭრო მისიებში მდინარეების — მადეირასა და ტაპჯოს ქვედა ნაწილებში. 1803 ში სანტა-კრუსის სავაჭრო მიმოცვლაში ჩაებნენ ტაპაჯოს მდინარის დაბლობში და ამით დიდ განვითარებას მიაღწიეს. მუნდურუკუს მოსახლეობის ნაწილი დღესდღეობით ქრისტიანები არიან.

მოსახლეობა, რომელიც შედარებით მაღლა დარჩა, ანუ ზემო ტაპაჯოს მოსახლეობა, არ აწარმოებს ისეთ ინტენსიურ კონტაქტს სხვებთან, ისინი არც სავაჭრო კავშირებით გამოირჩევიან და მხოლოდ რამდნიმე თეთრკანიან მოსახლეობას იცნობენ, რომელიც მათთანაა დასახლებული. ეს ადრე იყო თუმცა, 1850 წლიდან ზედა ტაპაჯოს მოსახლეობაც განვითარდა და ჩაერთო კაუჩუკით ვაჭრობაში და ეფექტურ გაცვლას ახდენდა საკვებსა და კაუჩუკს შორის.

თუმცა მუნდურუკუს მოსახლეობის ეს კავშირიც ბრაზილიელებთან სეზონური ხასიათისაა იმის მხიედვით, თუ რისი შესყდვა სჭირდებათ ადგილობრივებისგან.  1870 წლიდან კაუჩუკის კომერციული მნიშვნელობა სწრაფად გაიზარდა და თეთრი მსაოხლეობას უფრო დიდი ნაწილით ცდილობდა მის მოპოვებას და მუნდურუკუელეიც შესაბამისად უფრო საჭირონი აგხდნენ და უფორ მეტად ჩაბენნ ინდუსტრიაში.

ანუ ვაჭრობის მხრივ მუნდურუკუელებს საკმოდ დიდი ისტორია და წინსვლა აქვთ და თავდაპირველად წამოიშვა პრობლემები იმასთან დაკავშირებთ, რომ ტომი ძალზედ უცბად ცაება დიდი ინდუსტრიაში და არ იცოდნენ სწორი მენჯემეტნიდ აგათვლბი, ამაზე ბევრი სხვადასხვა ხელნაწერიც მოიპოვება და საბოლოოდ ტომის მღვდელმა საკუთარი თავი დადგინა ზედა ტაპაჯოს ნაწილში სავაჭრო ურთიერთობების მეთაურად და 500 მუნდურუკუელს კოსნულატაცია უწევდა, ვინც უკვე ჩაბმული იყო ამ საქმიანობაში. ვაჭრობა ჩვეული ტემპით გრძელდებოდა, თუცმა ადგილობრივები აგროვებდნენ პროდუქტებს, ძირითადად კაუჩუკს, მაგრმა ისინი ამ ყველაფრსი ვაჭრობას მხოლდო მღვდლების საშუალებით ახერხებდნნე, რაზეც შემდგომში პროტესტის გრძნობა გაუჩნდათ და წამოიშვა დაპირისპირება, სადაც ადგილობრივები ამტკიცებდნენ, რომ ხდებოდა მათი ვაჭრობის მონოპოლიზირება და ეს მათ სარგებელს ამცირებდა, რაც საბოლოო მღვდლებმა წააგეს და მათ ეს ვაწრობის საქმიანობა საბოლოოდ მიატოვეს 1876 წელს.

ამ ვაჭრობის საფუძველზ მუნდურუკუს მსოახლეობა თანდატან განვითარდა და უფრო მეტად ამან გამოწივია მათი აქტიური კონტაქტი თეთრკანიან მოსახლეობასთან. ვაჭობის შდეგად ისინი უფრო მეტად სოციალურები ხდებოდნენ და როთა განმავლობაში მოხდა მათი და თეთრკანიანი მსაოხლოების დაახლოება, მათ შორის ქორწინება, ოჯახების შექმნა და ისიც ამან გამოიწვია, რომ მუნდურუკუს უდიდესი ნაწილი ქრისტიანია.

მუნდურუკუმ ძალზედ დიი გზა განვლო თავისი საცხოვრებელი ადგილების შესანარჩუნებალდ, რადგან მათთვის ეს ადგილები არ იყო უბრალოდ ტერიტორია, მათთვის ეს უფრო რელიგიასთან და მრწამსთთან ასოცირდებოდა, რომ ეს სწორედ ის ადგილი იყო, სადაც კაცობრიობამ დასაბამი აიღო და ასევე რაც შეეხება მათ კულტურად, მნიშვენლოვანია ის, რომ მათ მოახერხეს ამდენი ხნის მერეც კი, ტან ასეთი აქტიური კომუნიაკციისა და სოციალურობისა, შეენარჩუნებინათ ის ბაზისი ტრადიციები, რაც მათი ბაზისი იყო. 

ქორწინება და ოჯახი მუნდურუკუს საზოგადოებაში

მონდურუკუს საზოგადოებაში დაყოფილია ორ ეგზოგამიურ ჯგუფად, თეთრებად და წითლებად, ამ სტატუსს ბავშვები მემკვიდრებით იღებენ საკუთარი მშობლებისგან და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ქორწინების საკითხს ეხება, ადამიანები იყოფიან ორ ჯგუფად, წითლებად და თეთრებად. ქალმაც და კაცმაც, თავიანთი მეორე ნახევარი, საპირისპირო, მეორე ტომიდან უნდა აირჩიონ. ასევე  მუნდურუკუს საზოგადოებისთვის ბუნებრივი მოველნაა ქორწინება ბიძაშვილებთან, მამიდაშვილებთან ან დეიდაშვილებთან. ტრადიციის თანახმად, მეორე ნახევრის   ძიების პროცესში მყოფი მამაკაცი, ტოვებს თავის სოფელს, გადადის მუნდურუკუს სხვა სოფელში და აქ აგრძელებს მომავალი საცოლის ძებნას. თუკი მამაკაცი  იპოვის მისთვის შესაფერის საცოლეს, და ისინი გადაწყვეტენ ოჯახის შექმნას, კაცს სიმბოლურად, პატივისცემის არსანიშნავად ქალის ოჯახში მიაქვს თევზი და  მასთან გადადის საცხოვრებლად. ამ შემთხვევაში გამონაკლისს წარმოადგენენ ტომის ბელადის ვაჟიშვილები, რომლებსაც საცოლეები თავიანთ სოფელში გადმოყავთ  საცხოვრებლად.  

აღსანიშნავი ფაქტია, რომ 1979-1981 წლებში, მუნდურუკუს საზოგადოებაში ჩვეულებრივ მოვლენას წარმოადგენდა ის, რომ წყვილებს ჯვარს წერდნენ ფრანცისკანელი ან ბაპტისტი მისიონერები.

მუნდურუკუს საზოგადოებაში, დაშორების საკითხიც საკმაოდ მარტივად რეგულირდება, თუკი ქალი გადაწყვეტს რომ აღარ უნდა ქმართან ცხოვრება იგი  ტოვებს თავის სოფელს და იწყებს ახალი მამაკაცის ძიებას, კაცის შემთხვევაში კი იგი ტოვებს ქალის სოფელს, უბრუნდება თავის ძველ სახლს და თავიდან იწყებს  მეორენახევრის ძიებას. ორივე შემთხვევაში საზოგადოება ჩართულია მათი დაშორების საკითხში. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით შესაძლოა ითქვას, რომ მუნდურუკუს საზოგადოებაში არ არსებობდა რაიმე განსაკუთრებული ქორწინების რიტუალი, ისინი ძირითადად „არშიყობითა“ და ერთმანეთის გაცნობით  შემოიფარგლებოდნენ, რის საფუძველზეც იქმებოდა შემდგომ ოჯახი.

ოჯახური გაერთიანება

დაქორწინებული წყვილი, როგორც წესი, ცხოვრობს ქალის ოჯახში, მის დებთან სიძეებთან, დიშვილებთან და ჯერ კიდევ დაუოჯახებელ ძმებთან. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ოჯახები ქალების მიერაა შეკავშირებული. ქორწინების საწყის ეტაპზე, ანუ მანამ სანამ არ დაიბადება მეორე ბავშვი, მამაკაცს აქვს მოსამზადებელი პერიოდი ანუ იგი ჯერ კიდევ არ არის პასუხისმგებელი სახლის აშენებაზე და ოჯახის რცენაზე, თუმცა მეორე ბავშვის დაბადების შემდეგ მამაკაცის  ვალდებულებები იცვლება და იგი იწყებს სახლის მშენებლობას. ასევე მუნდურუკუს საზოგადოებაში არსებობს „მამაკაცების სახლის“ ცნება, რაც გულისხმობს იმას, რომ ყველა მამრობითი სქესის წარმომადგენელი 13 წელს ქვემოთ სოფელში ცხოვრობს ერთ სახლში, რომელსაც  ეწოდება „ეკსა“. დღესდრეობით მუნდურუკუს  საზოგადოებაში ბუნებრივ მოველნად აღიქმება, თითოეულ ოჯახში, დაახლოებით 20-25 ადამიანის ცხოვრება.

მემკვიდრეობა

ტრადიციის თანახმად გარდაცვალებულის პირადი მოხმარების საგნები იწვება, თუმცა, გამონაკლისია დიდი ან ძვირადღირებული ნივეთები, როგორებიცაა  ნავები, მაგიდები, ღუმელი, შაშხანები, საკერავი მანქანები და სხვა. მსგავსი ნივთები არ ნადგურდება და საკუთრებაში გადაეცემა მთელ ოჯახს და არა ცალკეულ ინდივიდებს.

სოციალიზაცია

გაუთხოვარი გოგოები ძირითადად ოჯახში თავიანთ დედებთან ერთად მუშაობენ, ისინი უვლიან ბაღს, აკეთებენ საჭმელს, რეცხავენ, ალაგებენ, ასევე მუნდურუკუს  კულტურაში ძალიან დიდ მნიშვნელობას ანიჭებენ მცენარე მანიჰოტს (მცენარეთა გვარი რძიანასებრთა ოჯახისა) მოყვანას, რაც ასევე ქალების მოვალეობაა.

მუნდურუკუს ქალები ასევე ცნობილები არიან ორიგინალური საყელოების დამზადებით, რომლებსაც ისინი ზოომორფული ფიგურებისგან ამზადებენ (თევზები, კუები, ნიანგები და ა.შ) ასევე ამ საყელოების დასამზადებლად იყენებენ, მარცვლეულებს სახელწოდებით ინაჯა და ტუკუმა.

აღნიშნულ საზოგადოებაში, ასევე არსებობს თიხაზე მუშაობის საკმაოდ დახვეწილი კულტურა, მიუხედავად იმისა, რომ დღეს ეს კულტურა ისე არაა გავრცელებული მუნდურუკუს ხალხში როგორც მანამდე, არსებობს რამდენიმე სოფელი, კერძოდ კაბურუა და კატო, სადაც ქალები ჯერ კიდევ დიდი სიამოვნებითა და სერიოზულობით ეკიდებიან ამ საქმეს. მუნდურუკუელი ქალები ასევე ფლობენ ქსოვის განსაკუთრებულ ტექნიკას და მათ მიერ დამზადებული ჰამაკები ამის ნათელი მაგალითია.

რაც შეეხება მამაკაცებს, ისინი ძირითადად, მთელი დღის განმავლობაში თავისუფლები არიან, ისინი თამაშობენ ტყეში, ნადირობენ ისრებით ან თევზაობენ. მათ ძალიან ცოტა პასუხისმგებლობა აქვთ, მანამ სანამ ოჯახს შექმნიან. უკვე დაოჯახებული მამაკცების საქმიანობა იცვლება და ერთ-ერთი გამორჩეული, რამ რისი გაკეთებაც მამაკაცებს უწევთ გამხმარი მცენარეებისგან კალათების დაწვნაა. ამ კალათებს, რომლები მუნდურუკუს საზოგადოების გამორჩეული ატრიბუტია და ეწოდება „იკო“.

სოციალურ  პოლიტიკური წყობა

მუნდურუკუს  საზოგადოება დიდწილად   პატრიარქალურია.  ის  თუ   რომელ კლანს, რომელ  ჯგუფს  (  წითლები და თეთრები)  მიეკუთვნება  ბავშვი სწორედ მამის  ხაზიტ  განისაზღვრება  და გარკვეულწილად,  მემკვიდრეობის ნაირსახეობაა,გარდა ამისა  სწორედ მამები გადასცემენ ბავშვებს  სხვადასხვა  შამანურ ცოდნას. თუკი ბავშვს არ ჰყავს მამა, ანუ იგი  უკანონოდ გაჩნდა მაშინ იგი  საზოგადოებისგან გარიყულად მიიჩნევა  და  არცერთ ტომს  არ მიეკუთვნება.ცხადია მამის არ  ყოლაში არ იგულისხმება  კანონიერი მამის გარდაცვალების  შემდეგ ბავშვის ობლად  დარჩენა.

მუნდურუკუს  სოფლები, მიეკუთვნებიან  ავტონომიურ გაერთიანებებს, მათ  ყავთ  ტომის  ბელადები. ბელადის  არჩევა  ხდება მისი პიროვნული თვისებებისა და უნარ-ჩვევების  გათვალისწინებიტ, იგი უნდა გამოირჩეოდეს  სიბრძნით, ტრადიციების კარგი ცოდნით, პასუხისმბენლობის  გრძნობიტა და ლიდერული  უნარ-ჩვევებით. მნიშვნელოვანია ის  ფაქტი,  რომ  ტომის ბელადის  ოჯახი  ცხოვრობს განცალკევებით  და მთელი სოფელი  ორიენტირებულია  მათ  ზრუნვაზე. ასევე სოფელსი განსაკუთრებული უფლებებით  სარგებლობენ  ბელადის ვაჟები  და  სიძეები. თუმცა  ბელადისა და მისი სანატესაოს  ელიტურობა  და პრივილეგიები  მთავრდება იმ სოფლებში,  სადაც ისინი ავტორიტეტულად მიიჩნიეს,  მუნდურუკუს სხვა  სოფლებში ისინი  სხვა  ადამიანებთან გათანაბრებულად  აღიქმებიან.

გარდა  ტომის  ბელადისა,  აგრეთვე საკმაოდ   დაფასებული პიროვნებაა  შამანი თუმცა მისი გათანაბრება  ბელადთან არ ხდება რადგან ბელადი  მიწიერი  სამყაროს ლიდერად  აღიქმება ხოლო შამანი  სულიერ ლიდერად მიიჩნევა.

მნიშვნელოვანი ფაქტია, რომ მუნდურუკუს  სოფლები არ  არიან ერთმანეთისგან მკვეთრად  გამიჯნული და  ისინი  კოოპერირებენ ერთმანეთთან. კოოპერირებაში ძირითადად, ვაჭრობა  იგულისხმება

ის, რომ მუნდურუკუს  სოფლები ერთიანია  და  თითეული ინდივიდის  ცხოვრების სტილი  ყველასთვის მნიშვნელოვანია  ამის  ნათელი მაგალითია  ის  ფაქტი, რომ თუკი  ქალი არ მუშაობს , არ იღებს  პასუხისმგებლობას  ბავშვების აღზრდაზე  და   პატივს  არ  სცემს ქმრის  ავტორიტეტს,  არსებობს რიტუალი, რომლის მიხედვითაც მას სოფლის მამაკაცემი მოიტაცებენ  და მიმართავენ მისი დაგმობის სპეციალურ  რიტუალს.  თუმცა 1979-1980  წლის  შემდეგი მსგავსი პრეცედენტი მუნდურუკუს  არცერთ სოფელში არ  დაფიქსირებულა   და  შეგვიძლია  ეს ტრადიცია მივიწყებულად   მივიჩნიოთ.

თუკი  სოფელში ერთ-ერთი ადამიანი   მძმიედ დაავადდება  სოფელი  იწყებს იმაზე ფიქრს,  რომ სოფლის ერთ-ერთმა  წევრმა მიმართა  ჯადოქრობას   და მსგავსი ადამიანების  ძიებას ისინი იწყებენ  იმპიროვნებებში,  რომლებთანაც რაიმე  სახის  დაპირისპირება ჰქონდა  დაავადებულს. 

საცხოვრებელი ადგილი

მუნდურუკუს ინდიელები არის ტომი, რომელიც შედგება დაახლოებით 11 630 კაცისგან, რომელიც ცხოვრობს პარაში, ბრაზილიაში, მდინარე ტაპაჯოს შემოგარენში. აღსანიშნავია ის, რომ ამ მოსახლეობამ შეინარჩუნა თავისი მშობლიური კულტურის ძალზედ დიდი და მნიშვნელოვანი ნაწილი, მიუხედავად იმისა რომ საუკუნე ნახევარზე მეტხნიანი კონტაქტი აკავშირებთ ბრაზილიურ საზოგადეობასთან.

ენობრივი თვალსაზრისით, მუნდურუკუს ტომი ტუპიურ ენობრივ კულტურსა იზიარებს, თუმცა არა იმ ტუპიურს რომელიც დამახასიათებელი ბრაზილიის სანაპირო ზოლისთვის. მათი ენა უფრო მეტად ერწყმის სხვა ინდიურ ტომებს, შიპაიას, კურუაიას და ჯურუნას ინდიელებს, რომლებიც შინგუს მდინარის მახლობლად სახლობენ.

სხვა კულტურული მახასიათებლები წარმოშობს გარკვეულ განსხვავებეს მუნდურუკუსა და სანაპიროზე მცხოვრები ტუპიურ ენაზე მოლაპარაკე ხალს შორის და ეს მკვეთრად გვიჩვენებს რომ მუნდურუკუს ისტორიას შედარებით დამოუკიდებელი კურსი ჰქონდა არჩეული და ეს განსხვევბები ყველაზე მეტად მითოლოგიასა და რელიგიაში გამოიკვეთება.

მუნდურუკუს საცხოვრებლი ადგილი განსხვავბულია იმსიგან, რასაც შესაძლოა ჩვეულებრვ ამაზონის ხეობისგან ველოდოთ. ტოფოგრაფია დახასიათებულია როგორ დაბალი ადგილებით, ისე ტყეებით, რომლებიც პირდაპირ ჰქვიან კლდეებზეა გაადჭიმული.  ცენტრალური ბრაზილისს მთიანეთის გაგრძელება სწორედაც რომ გადაჰყურებს ამაზონს ტაპაჯოს მდიანარის პირას.

მუნდურუკუსკენ თუ აიღებს ვინმე გზას გზად აუცილებლად მოუწევს სანტარემის მდიანრიდან ტაპაჯოს მდიანრისკენ მიმართულების აღება. ხოლო თუ დიდი და დამღლელი საათობრიივ გზისგან გვსურს თავსი აცილება, მარტივად შესაძელებელია 2 საათიან ფრენით ვისაგრებლოთ და ამ დროს ჩვენ თვალნათლივ გადაგვეშლება მშვიდი ლურჯის  წყლისა და მრავალფერვანო მცენარეული საფარით დაფარულ მთები.

იმ ადგილას სადაც ქვეყნის უფრო ამაღლებულ მხარეებს ვხვდებით და მდინარე საბოლოოდ ერწყმის ვიწრო უფსკრულს, ის ძალზედ მრისხანე და მშფოთვარე ხდება და იმდენად სწრაფი, რომ ადამიანი, რომელიც მდიანრის გავლით მეიმართება მუნდურუკუს ტომსიკენ, ამ ადგილას მისი გავლა შეუძლებელია და აუცილებალდ მოუწევს გზით ან სატვრითო სპეციალური გზით სარგბელოა, რომელიც ისეთ მდგომარეობაშია, რომ თითქმის გამოუსადეგარია, თუმცა მშფოთავრე და გადაუალხავი მდიანრის ალტერნატივაა.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ამ კონრკეუტლ ქალაქში, რომელსაც კონრეკტულად ესაზღვრება ეს მდიანრები, 1 000 კაცზე ნაკლებ მოსახლეა ის მაინც პოპულაურლია იმ მხრივ, რომ გარკვუელწიალდ მეგაპოლისადაც და ვაჭრობის ცენტრად ითვლება ზემო ტაპაჯოს მიდამოებში, რადგან აუხლოეს ადგილას არამცთუ, 1000 კაციან, საერთოდ დასახლებულ პუნქტსაც კი ვერ ვნახავთ, ანუ ის ერთგვარი წერტილია, რომელიც ერთადერთია 1000 მილის რადიუში.

ტაპაჯოს მდინარის სანაპირო ზოლი გაფორმებულია სასიამოვნოდ ქქვიშის პლაჟებითა, რომელიც შემთხვევით სოფლებში იჭრება, ანუ ამ ქვიშ პლაჟებზე ალაგ-ალაგ სოფლებია აგებული, თუმცა ზედა ნაწილი ამ ჯუნგლების მიუვალი, მიუწვდომელი და ველურია. ჯუნგლები გარკვეულწილად აკავებს წყალს და მსი მოპოვება მხოლოდ რამდენიმე ადგილასაა სუფთად შესაძლებელი და ამ რამდენიმე სახლთან ერთვარი სავაჭრო ადგილებივითაა, სადაც მიმფოანტული მსაოხლეობა იკრიბება ხოლმე.

რამდენიმე დღიანი და დაალხლეობით 400 მილიანი მოგზაურობა რომელსაც ამ სავაჭრო პუნქტებამდე მივყავართ და ასევე ღირს იმიტომ, რომ ჩვენ აქ შვეხვდეით მუნდურუკუს მრავალფეროვნა კუტლურად, კრძოდ ამ დასახლებებში და რამნდეიმე სოფლეში, მუნდურკუს ტომის ხალხი გამოირჩევა იმთ, რომ ისინი აკეთბენ სპეციფიურ და განსხვვაბეულ ტატუებს, ასევე ამზადეებნ უჩვეულო და განსხვავბლ ტანსაცმელსა და იარაღს, რასაც ერტვარად ტურისტებსი მისაზიდ საშუალებას შეგვიძლაი ჩავთვალოთ და ექსპორტის გარკვეულ სახედ.

თუ ვინემ სურს რომ მივიდეს სოფელ კაბრუაში, რომელიც ყველაზე მეტადაა მუნდურუკუს ტიპური სოფელი ალბათ, მოუწევს მინიმუმ 5 დღიანი მგზავრობა და თუ წვიმიანი სეზონია უფრო მეტიც კი, რადგნა ეს უკანსკენლი საკამოდ მივალ ადგილას მდეოაბრეობს. კაბრიას მოსახლეობა ძირითადა სეზონზე დაკვებული თევზჭერითა და ემგორვებლობით და სოფელში არის ბილიკი ან ნახევარი დღ გინდა , რომ სეოფელი შმეოაირო, ამ ბილიკს მივყავართ ხეობაში - კაბიტუტუში, სადაც ულამაზესი ადაქანეული ქედია, და მის ძირში მდიანრის მცირე ნაკადი, ამ ნაკდს თუ გავუყვებიტ, ის ტყისკენ აგრძელებს მოძრაობას დატყის შემდეგ გავდივართ სოფლის კუთვნილ საძოვრების ტერიტორიაზე.

მუნდურუკუს უმრავლესობა დღესდღეობით ცხობრობს ისეთ ადგილებში, საიდანაც ადვილად მიწდებათ ხელი სპეციფიურ კაუჩუკის ხეებზე, მხოლოდ 300 ინდიელი ცხოვრობს ანამედროვე სავანას სოფლებში, მაგრამ 700 ცხოვრობს კურურუს მდნარესთან ახლოს, რათა კონტაქტი ჰქონდეთ ბრაზიელ ინდიელბთან და ასევე ისინი აქტიურ კომუნიკაცია აწარმოებენ ადგილობრივ კათოლიკეებთან, რომლებიც ფრანცისტანტელი მღვდლებისგან შედგებიან. კიდევ დაახლოებით 200 ადამიანი, რომლებიც შეგვიძლაი ყველაზე განვითარებულ ნაილად ჩათვალოთ ამ მოსახლეობის, ცხოვრობენ თავდ ბრაზილიებს შორის ტაპაჯოს მდიანესთან, მაგრამ მაინც უდნა აღუნუშნის რომ მუნდურუკუს ძირითად საცხოვრებლად სწორედ ის შერული სავანა და მისი მიმდებარე ტყეების ტერიტორიაა, რომელიც ტაპაჯოს მდინარეს გარშემო აკრავს, ეს იმიტომაა მათი ძირითადი საცხოვრებელი, რომ მიჩნეულია, რომ სწორედ აქ დაიბადა პირველი ადამიანი, ასე სწამთ მუნდურუკელებს მათი მითოლოგიის თანახმად და ან ეს ერთგვარ სიცოცხლის დასაწყისად მიაჩნიათ.

თანამედროვე სავანაში მცხოვრები თემები უფრო მეტად გამოირჩევიან ტრადიციული არქიტექტურით, ვიდრე მდინარის პირას მცხოვრები ჯგუფები. კერძოდ, აქ ყველას თითქმის აქვს 2 დან 5 ახლამდე და ამამკაცის სახლები მდებარეობს ცენტრალური მეოდნის ცენტრებში, და უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ადრე ეს ცენტრალური მოედნები გამოიყენებოდა თავიანთი სპეციალური რიტუალებისტის, საზეიმოდ და საცეკვაოდ და შესაბამსია ეს ერტდერთი ადგილი იყო, რომელიც სარეველებისგან იყო თავისუფალი. ხოლო ახლა ეს კატეგორია ხელშეხებელ მიწებსაა მიკუთვნებული, ნაუ არავის აქვ უფლება მიისაკუთროს ტომიდან. სახლები ზოგადად მცირე ზომისაა, და ზუსატდ ასახავს ტომის მოსახლეობის ეკონომიურ მდგომარეობას ზოგადად.ასევე უნდა აღინიNშო სიიც, რომ ახლა ბვრი სახლი უკევ ტრადიციული მართკუთხა სართულის გგემიტაა აშენებული, მაშნ როცა ადრე ტარადიციულად ელიფსის ფორმებს იყენებდნენ.      

მუნდურუკუს ტომის წევრების სახლები ყველა უყურებს პირდაპირ მდიანრედ, და სხლების აგებულება და ზოგადად წყობა ჰგავს ნეო-ბრაზილიური კულტურისას. ყველაზე ლამაზ არქიტექტურა კი კონრეტულად ტაპაჯოს მდინარის გარშემოა, სადაც ოჯახები ერტმანეტსგნ მკვეთრა იზოლირებუალდ ცხოვრობენ.               

მუნდურუკუს კულტურის გარკვეული კლება შეინიშნება მათ ფიიზკურ გარეგნობასა და ჩაცმულობაშიც. ანუ ადრე მუნდურუკუს თუ ტრადიციული სამოსი ეცვათ, ახლა უბრალოდ ჩეულებრივი ბამბის ქსოვილის მაისურები და შარვლები ან კაბბეი აცვიათ რომლებსაც ვაჭრებისგან იძენენ და ასევე ის ტრადიციული სამოსელი, რაც შმეორჩენილია, უბრალო ატრიბუტების სახიტაა. რაც შეეხება სხეულს, რომელიც ნახევრად მოშიშველბიტა და სახეე ტატუირებით გამოირჩეოდა, ანუეს იყო მუნდუუკუელების დამახასიათებელი ნიაშნა-თვიბებეი, კაცისთისაც და ქალისთვისაც, ახლა უკვე მხოლდო ანილორბვი თუ ვხვდებით ამას, ანუ ეს ტარდიცია გარკვეულაიწლად თანამედორვეობასტნ ერთად უკუგდებულია.

თუმცა სულაც არ არის გასაკვირი  მუნდურუკუს ტომის ეს გარკვეული უკუღმა განვითარება, ანუ ტავიანთი კულტურის გარკვეულწილად უარყოფა. პირიქით, შესანიშნავია ის, რომ მუნდუურკუს ტომმა ამდნეი ხნსი განმავლობაში შეძლო ტავიანთი ტრადციიები შენარჩუნებინა და მას შემდეგ , რაც საუკუნენახევარზე მეტ ხნიანი მუდმივი ურთირთობა აკავშირებთ თეთრ განვითარებულ მოსახლეობასთა, მათ მაინც მაოხერხე თავიანთი ავტონომირობის ნახევრად შენარრჩუნება და გარკვეული ტრადიციების ხელუხლებლად დატოვება.

ბოლოდროინდელი მისიონიზაცია

მუნდურუკუს ხალხის ქრიასტიანობაზე მოქცევის აქტიური მცდელობები წარუმატებელი აღმოჩნდა და ბაკაბალის მისიის მიტოვება გამოიწვია. ეს მცდელობები სანტარემის ეპარქიამ 1911 წელს განაახლა, 1912 წელს კი ფრანცისკოს ორდენის გერმანელმა მღვდლებმა კურურუის მდინარის ტერიტორიაზე ახალი მისია წამოიწყეს, მუნდურუკუს ტერიტორიის სამხრეთ ნაწილზე გამდინარე ტაპაიოს შენაკადზე. სასულიერო პირების უპირველესი ამოცანა მუნდურუკუს საომარი მოქმედებების დასრულება იყო. ვინაიდან რეზინით ვაჭრობა შედარებით რთულდებოდა, ინდიელებს ომებთან დაკავშირებით დათმობაზე წასვლა უწევდათ. მათი ამ მხრივ გამბედაობა იკლებდა და უკვე 1912 წლისთვის მათი ომები რიცხვებში და მასშტაბებში იკლებდა. მისიონერები ცდილობდნენ საკუთარი გავლენის ქვეშ მთლიანად მოექციათ ინდიელები, თუმცა ეს საკმაოდ პრობლემური იყო სანამ ვაჭრობის კლასიკური ფორმა არ დამკვიდრდა. მღვდლები რეზინას ვაჭრებზე უფრო ძვირად ყიდულობდნენ და თავიანთ საქონელს უფრო იაფად ყიდდნენ. ვაჭრობის ამ სტრატეგიამ იმდენად დიდი წარმატება გამოიწვია, რომ გვიანდელ 1920იან წლებში რეზინის ფასების აწევამ სავანას სოფლების მოსახლეობა მიიზიდა და ისინი საცხოვრებლად გადავიდნენ კურურუის მდინარის პირას ტყეებში, სადაც რეზინის წარმოება იყო შესაძლებელი. უკანასკნელი მონაცემებით, მისიის ფარგლებში 200-მდე ინდიელი ბინადრობდა და 300-მდე ინდიელი სასულიერო პირების კლიენტი იყო.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს არ შეისწავლის ქრისტიანობაზე მუნდურუკუელების მოქცევის მცდელობით გამოწვეულ რელიგიურ ცვლილებებს, ეს მონაცემები მაინც აუცილებელია კონკრეტულად ადგილობრივ რწმენა-წარმოდგენებზე მისიის გავლენაზე დაკვირვებისთვის. ქრისტიანობაზე მოქცევის მცდელობები ძირითადად კურურუის მდინარის პირას მცხოვრებ იმ ინდიელებზე ვრცელდებოდა, რომლებთანაც მისიონერებს სავაჭრო ურთიერთობა ჰქონდათ. დანარჩენ მაცხოვრებლებს კი შედარებით იშვიათად ჰქონდათ სასულიერო პირებთან შეხება. ტაპაიოს მდინარის მაცხოვრებლები კი ზედმეტად მიმოფანტულები იყვნენ იმისთვის, რომ მისიონერებს მათთან მჭიდრო კონტაქტი ჰქონოდათ; მათზე ქრისტიანული გავლენა სავაჭრო ტერიტორიაზე გამართული სალოცავი სხდომებითა და რელიგიური დღესასწაულებით ვრცელდებოდა, აგრეთვე მეზობელ ბრაზილიელებთან არაფორმალური ურთიერთობით. სავანას სოფლების მაცხოვრებლები სავაჭრო ურთიერთობას ტაპაიოს მდინარისპირა მოვაჭრეებთან ინარჩუნებდნენ, მაგრამ წელიწადში ერთხელ მათ მღვდელი სტუმრობდათ, რომელიც ნათლობას ატარებდა და ორი-სამი დღით თითოეულ სოფელში რელიგიური დირექტივების მისაცემად რჩებოდა. მისიის პერსონალს გარკვეული ტაქტი და თავშეკავება სჭირდებოდა მუნდურუკუელ მოსახლეობასთან ურთიერთობაში. ყველა მუნდურუკუელი ტექნიკურად მონათლული კათოლიკე იყო, თუმცა მხოლოდ უმცირესობას ჰქონდა მიღებული ყველა ქრისტიანული წეს-ჩვეულება. ბავშვები მისიონერულ სკოლაში ჰყავდათ მიბარებული და რამდენიმე წლის ინტერვალებით მათ სანტარემის ეპარქია სტუმრობდათ, რომ მათთვის, ვინც ამისთვის მზად იყო, მირონცხების რიტუალები ჩაეტარებინათ. იმ სოფლების მაცოვრებელი ინდიელები, რომლებზეც მისიის გავლენა ვრცელდება, რელიგიური ცერემონიით ქორწინდებოდნენ. ქორწინების ცერემონიის დამკვიდრება საკმაოდ რთული აღმოჩნდა, ვინაიდან თავად ინდიელებისთვის საჯაროდ შეუღლება ყველაზე სირცხვილი იყო და მაქსიმალურად ცდილობდნენ ამ რიტუალისთვის თავის არიდებას. საგანგებო ზიარება მხოლოდ მისიის ფარგლებში გარდაცვლილ ადამიანებზე ვრცელდებოდა. სხვა შემთხვევაში, დაკრძალვის რიტუალი ტრადიციულად სრულდებოდა და სხეულს საცხოვრებლის იატაკქვეშ კრძალავდნენ.

ყოველ კვირა დღეს მთელი რიგი მუნდურუკუელებისა მისიის ტერიტორიაზე პირველ რიგში სავაჭროდ, მეორე, საკვირაო შეკრებაზე დასწრების მიზნით მოდიოდა. მათი უმეტესობა ამას ეტიკეტიდან და პატივცემულ მისიონერებთან კარგი ურთიერთობის შენარჩუნების სურვილიდან გამომდინარე აკეთებდა. შეკრებაზე წარმოთქმული ლოცვების უმეტესობა, გარდა პირდაპირ ლათინურიდან ციტირებულისა, ინდიელების ენაზე იყი გადმოცემული. მუნდურუკუელები ეკლესიაში ყოფნისას სქესთა სოციალურ დაყოფასაც ითვალისწინებდნენ. წინა რიგებში მონაზვნები და მისიონერული სკოლის ბავშვები ისხდნენ, დანარჩენ რიგებში კი მამაკაცები. უმეტესობა მთელი დროის განმავლობაში დაჩოქილ მდგომარეობაში იყო, გარდა ერთი ან ორი მოხუცი მამაკაცისა, რომლებიც მონაზვნების სარიტუალო პოზას იმეორებდნენ. ქალები სკამებს შორის იატაკზე ფეხმორთხმულები ისხდნენ. ბევრი მათგანი რიტუალის პროცესში შვილს ძუძუთი კვებავდა. ეკლესიაში რელიგიურ რიტუალებზე დასწრება ყოველთვის სასიხარულო იყო განსაკუთრებულ წმინდა დღესასწაულებზე, როგორებიცაა შობა, აღდგომა, მისიის მფარველი წმ. ფრენსისის დღესასწაული და ა.შ.. მონაზვნები დღესასწაულის მონაწილეებს საუზმით უმასპინძლდებოდნენ, მისიის ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი მუნდურუკუელების სახლებში კი საცეკვაო ზეიმები ტარდებოდა. ასეთი შემთხვევები ასობით ადამიანს აერთიანებდა და საბოლოოდ სოციალურად გაუტოლდა აწ უკვე აღმოფხვრილ ტრადიციულ ცერემონიებს, რომლებიც ცხოველთა სულებს ეძღვნებოდა.

მისიონერების განსაკუთრებული ძალისხმევის შედეგად კურურუის მდინარისპირა სოფლებში მუნდურუკუს ტრადიციული რიტუალების უმეტესობა აღარ ტარდება. შენარჩუნებულია მხოლოდ „მოპარული სულების დაბრუნების“ ცერემონია, რომელშიც მონაწილეობს მხოლოდ სამი ან ოთხი შამანი და ორი მამაკაცი, რომლებმაც სარიტუალო სიმღერები იციან. ეს რიტუალი ავადმყოფთა დახურულ სახლში ტარდება. დიდი რაოდენობით მონაწილეების მომცველი ცერემონიები საერთოდ აღარ ტარდება, სავანას უფრო ტრადიციულ მოსახლეობაშიც კი, რომლების შედარებით ნაკლებად რეაგირებდნენ მისიონერების მითითებებზე. საომარი მოქმედებებიდან გამომდინარე, კულტურული ცვლილებები მისიონერების მხარეს იყო, მიუხედავად იმისა, რომ მათი ძალისხმევა გადამწყვეტი არ იყო მუნდურუკუს კულტურის ზოგიერთი ასპექტის ცვლილებაში. თუმცა, მეორე მხრივ, შედარებით ინდივიდუალური რელიგიური პრაქტიკა ჯერ კიდევ აქტუალურია მუნდურუკუელებში. მღვდლები აცნობიერებდნენ შამანიზმის ფსიქოლოგიურ ღირებულებას და ნაკლებად შეეცადნენ ამ პრაქტიკის შეზღუდვას. მათ გაანალიზებული ჰქონდათ, რამდენად მტკიცე იყო ეს პრაქტიკა არა მარტო ინდიელებში, არამედ ამაზონის მთლიანად ნეო-ბრაზილიურ მოსახლებაში. თუმცა მისიონერების პოზიცია მაინც ორაზროვანი იყო და მათი დამოკიდებულება მტკიცედ უარყოფითი იყო შამანიზმის იმ ტიპთან, რომელიც მჭიდროდაა ჯადოქრობასთან დაკავშირებული. ისინი ჯადოქრობის წინააღმდეგ თავდაუზოგავად ქადაგებდნენ და მოსახლეობას უნერგავდნენ, რომ იგი უარყოფითი შედეგების გამომწვევია, მაგალითად, მძიმე ავადმყოფობის. მღვდლები განსაკუთრებით სასტიკები იყვნენ მრევლის იმ ნაწილისადმი, რომელიც მონაწილეობდა რელიგიურ ნიადაგზე ჩადენილ მკვლელობებში. მისიონერების ძალისხმევამ, აღმოეფხვრათ ჯადოქრობის პრაქტიკა, გარკვეულწილად შედეგი გამოიღო, თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ კულტურულად მისიონერებთან ყველაზე დაახლოვებულ მუნდურუკუელებსაც კი მაინც ღრმად სწამდათ ჯადოქრობის.

თანამედროვე მუნდურუკუს კულტურაში ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო ასპექტი კურურუის მდინარის ტერიტორიაზე ქრისტიანობის მიმართ მოსახლეობის ზოგადი ინდიფერენტულობაა, მიუხედავად იმისა, რომ მათ მიიღეს მისია, როგორც ინსტიტუცია. ვერ უარვყოფთ ფაქტსაც, რომ მუნდურუკუელები დიდ პატივს სცემდნენ მღვდლებს და ისინი დიდი ძალაუფლებითაც სარგებლობდნენ. კურურუის სოფლებში ბელადობის ან უფროსობის საკითხი მისიონრების თანხმობაზე იყო დამოკიდებული, და ამ უფროსების მთავარი ფუნქცია სოფლებსა და მისიონრებს შორის შუამავლობა იყო. მღვდლები, მიუხედავად მშობლების პასიური წინააღმდეგობისა, ბავშვებს მისიონერულ სკოლებში აგზავნიდნენ და თავიანთი ეკონომიკური ძალაუფლებით აიძულებდნენ მოსახლეობას ამ ყველაფერზე თვალი დაეხუჭათ. თუმცა, მისიონრების გავლენისა და ქრისტიანობაზე მოქცევის თავდაუზოგავი ძალისხმევის მიუხედავად, ეს ინდიელები მხოლოდ ფორმალურად იყვნენ ქრისტიანები.

შემდეგი ნაწილი აღწერს გზას, თუ როგორ ინტეგრირდა ქრისტიანობა ინდიელების რწმენის სისტემაში. ეს პროცესი, ეჭვგარეშეა, ზემოთხსენებული მისიის წამოწყებამდე დაიწყო. სავარაუდოა, რომ ქრისტიანული წარმოდგენები მუნდურუკუელებში ბევრად უფრო ადრე გავრცელდა და მათი თავისებურად ინტერპრეტაცია 150 წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში მიმდინარეობდა. რწმენაზე ასეთი წარმოდგენები, ინდიელების აზრით, მუნდურუკუული იდეებია. ისინი აღიარებენ ქრისტიანულ და თავიანთ კონცეფციებს შორის მსგავსებას, და გარკვეულწილად მიიჩნევენ, რომ მისიონრებმა სწორედ მათგან ისწავლეს ეს კონცეფციები, თანაც, საკმაოდ ცუდად. ქრისტიანული სწავლებების უდიდესი ნაწილი, რა თქმა უნდა, არ დამკვიდრებულა მუნდურუკუს კუნტურაში, და ინდიელები უცხო რწმენის ქადაგებებს ექვემდებარებოდნენ, როცა ისინი მისიას სტუმრობდნენ ან მღვდლები ეწვეოდნენ მათ. ამ ქადაგებების ზოგიერთი ნაწილი, მაგალითად, ცოდვისა და წყევლის კონცეფციები, ინდიელებისთვის საკმაოდ ცნობილია, თუმცა მათზე ეს არავითარ ემოციურ გავლენას არ ახდენს. მუნდურუკუს სოციალური კონტროლი არაა დამოკიდებული დანაშაულის გრძნობაზე.

ინდიელები ქრისტიანობის ძირითად იდეას სხვადასხვაგვარად აფასებენ. ზოგი მიიჩნევს, რომ ჯოჯოხეთი „თეთრი ხალხისთვისაა“ განკუთვნილი, დანაჩენები კი საერთოდ არ იწუხებენ თავს ამ საკითხის განხილვით. ეს ყველაფერი მისიონერული სწავლებების მიმართ მუნდურუკუელების შეხედულებებს აჯამებს. მიუხედავად იმისა, რომ ძირითად შემთხვევაში მათ მღვდლების სწამდათ და ბრძენ და გულწრფელ ადამიანებად მიიჩნევდნენ, ინდიელების აზრით მათი სწავლებები მხოლოდ „თეთრი ხალხისთვის“ იყო შექმნილი. მუნდურუკუელების წარმოდგენაში, არ არსებობს უცვლელი სიმართლის აბსოლუტური ფორმა. მათ მითოლოგიაში, მაგალითად, ადამიანის წარმოშობის ორი დამოუკიდებელი საწყისი არსებობს. ეს არ ნიშნავს, რომ ინდიელები ალოგიკურები არიან, უფრო იმას ნიშნავს, რომ პრიმიტიული საზოგადოების უმეტესობის მსგავსად, ისინი თეოლოგიას არ განიხილავენ. ამ მიზეზით, ადგილობრივი და ქრისტიანული რწმენები მარტივად თანაარსებობენ, მაგრამ მუნდურუკუელების უმეტესობა ნაკლებად ინტერესდება უკანასკნელით, თუმცა ისინი არც აქტიურად უარყოფენ მას.

სოციალური და ეკონომიკური ცვლილებები

მიუხედავად იმისა, რომ საეჭვოა, ქრისტიანობაზე მოქცევის მცდელობას მასშტაბურად ჩაენაცვლებინა ადგილობრივი რწმენები, ფაქტია, მუნდურუკუული რელიგიის ზოგიერთი ასპექტი ბოლომდე აღმოიხვრა. ეს არ უნდა გავიგოთ, როგორც რწმენათა შორის კონფლიქტის შედეგი. რელიგია უფრო ისე უნდა გავიგოთ, როგორც საზოგადოების ორგანიზების ერთ-ერთი გზა. თანაც, ძირითადად ორიენტირება არა რწმენაზე, არამედ რიტუალებზე უნდა მოხდეს. სწორედ რიტუალია პირდაპირ დაკავშირებული საზოგადოების ჯგუფებთან.

ამ შეხედულების გათვალისწინებით უნდა ვიმსჯელოთ მუნდურუკუს კულტურაში განვითარებულ ცვლილებებზე ინდიელების თეთრკანიანებთან კონტაქტის შემდეგ. პირველ რიგში, მუნდურუკუელები აშკარად პატრილოკალურები იყვნენ, რაც ნიშნავს რომ შეუღლებული წყვილი ქმრის მშობლების სიახლოვეს ცხოვრობდა. ადრეული მეცხრამეტე საუკუნის შემდეგ კი ეს სტრუქტურა მატრილოკალური გახდა, რაც ნიშნავს, რომ შეუღლებული წყვილი ახლა უკვე ცოლის სანათესაოსთან ერთად ან მათ სიახლოვეს ცხოვრობდა. ასეთი ცვლილება მუნდურუკუს სოციალურ სტრუქტურაში გარდამტეხი აღმოჩნდა. 40-ზე მეტი პატრილინეალური (მამის მხრიდან კავშირი) კლანი მართალია მაინც არსებობდა, თუმცა თვითონ პატრილინეალურობა აღმოიფხვრა. მამაკაცები თავიდან დაბადების ადგილას რჩებოდნენ, თუმცა შემდეგ ქორწინების ახალმა წესმა ეს ტრადიცია ჩაანაცვლა. კლანებმა საგვარტომო დაკარგეს და უფუნქციოდ დარჩნენ. შედეგად კი პატარძლის სახლი მამაკაცის მუდმივი საცხოვრებელი გახდა.

ეს მდგომარეობა ძირითადად სავანას სოფლებში იყო, კურურუის მდინარისპირა დასახლებების სოციალური ორგანიზება კი სავანასთან შედარებით უფრო ფართოდ შეიცვალა. მატრილოკალურობა ბუნდოვნად, თუმცა მაინც მიღებულია, როგორც მამაკაცების იდეალური საცხოვრებელი გარდა ბელადის ვაჟებისა და ეს ჩვეულება უფრო ფარტოდ მკვიდრდება. გარდა ამისა, საოჯახო ცხოვრება და სქესთა სოციალური დაყოფა კურურუის მდინარის ტერიტორიაზე რადიკალურად შეიცვალა. კურურუის დასახლებები ახლოსმდებარე სავანას სოფლებიდან გაფართოებული ოჯახების მიგრაციის შედეგია, და არ გულისხმობს მთლიანი სოფლების ერთდროულად გადასახლებას. კურურუის პირას მამაკაცის სახლი, როგორც ინსტიტუცია, არასდროს იყო დამკვიდრებული და საცხოვრებელი ადგილებიც შედარებით პატარები იყო. თუმცა, კურურუის ტერიტორიაზე სახლებში დაახლოებით ერთიდან სამამდე მონათესავე ოჯახი ცხოვრობდა, სავანას ტერიტორიაზე კი, კლებადი მოსახლეობის მიუხედავად, თითო სახლში საშუალოდ ოთხი ოჯახი ბინადრობდა. კურურუის პირას მამაკაცები იმავე სახლებში ცხოვრობენ, სადაც ცოლები და შვილები, და თითოეული ნუკლეარულიი ოჯახი (ოჯახი, რომელიც მხოლოდ მშობლებისა და მათზე დამოკიდებული შვილებისგან შედგება) დამოუკიდებელ სოციალურ და ეკონომიკურ ერთეულად განიხილება. ამ პირობების გათვალისწინებით, სოფლებში შედარებით ნაკლები ერთობაა. ამ ერთეულებში ქორწინებისა და სისხლის ნათესაობის ინდივიდუალური კავშირები იყო, მაგრამ მისია უზრუნველყოფდა თითქმის ერთადერთ გზას, რომ სხვადასხვა სოფლის მაცხოვრებლებს ეურთიერთათ. სხვა ფაქტორებმა მუნდურუკუს სოციალური სტრუქტურა და რელიგია განაახლეს. მოსახლეობა დაახლოებით ოთხჯერ უფრო მცირეა, ვიდრე ეს 150 წლის წინ იყო. ამან გამოიწვია არა მარტო სოფლებისა და საცხოვრებლების რაოდენობის მკვეთრი შემცირება, არამედ არამედ შამანების რიცხვის შემცირებაც. ასეთი უარყოფითი ცვლილებები სხვა მიზეზებმაც გაამწვავა.

საომარი მოქმედებების დასრულებამ მუნდურუკუს კულტურის სიცოცხლისუნარიანობის შეზღუდვასა და მშობლიური ტრადიციებისადმი გულგრილობის ხელშეწყობაში ძალიან დიდი როლი ითამაშა. ამან ასევე მთელი რიგი ცერემონიები აღმოფხვრა, რომლებიც „თავებზე ნადირობის“ ჩვეულების ნაწილს აყალიბებდა. საბოლოოდ, მუნდურუკუელების საარსებო გარემომ ღრმა ცვლილებები განიცადა, რომლებიც ტაპაიოს და კურურუის მდინარის სანაპიროებზე გადასახლდნენ. სავანას ბინადრებისგან განსხვავებით, რომლებიც ძლიერი მონადირეები არიან, გადასახლებული ინდიელები ძირითადად თევზის პროტეინზე არიან დამოკიდებული. ამ ყველაფერს ცხოველთა სამყაროსა და ნადირობასთან დაკავშირებულ რელიგიური კონცეფციებისა საქმიანობისთვის უდიდესი მნიშვნელობა აქვს.

გმირები და სულები

მუნდურუკუს რელიგია არის ანიმისტიური , მიუხედავად მისი ბუნდოვანებისა და არაპერსონალური ცნებებისა , რომლებიც გაბატონებული რწმენაა მათ სამყაროში.

სულები და ძალები არიან აქტიური „აგენტები“ მუნდურუკუს ცხოვრებაში და მუდმივი მანიპულირება და გულის მოლბობა არის  არსებითი ტომის კეთილდღეობისათვის.

კულტურის გმირები

კულტურის გმირები არიან ხალხი , რომლებსაც აქვთ ზებუნებრივი ძალა და ცხოვრობდნენ მითოლოგიურ დროს და რომლებიც იყვნენ პასუხისმგებელნი ადამიანის შექმაზე და ასევე ბევრი ცხოველის შექმნაზე მსოფლიოს გარშემო. ასევე ითვლება, რომ მუნდურუქუ დაჯილდოებულია გარკვეული საგნებით მათი კულტურისა , მიუხედავად იმისა, რომ წარმოშობის საკითხი არ არის რაციონალიზებული მითოლოგიით. მუნდურუკუს მიერ, კულტურის გმირებად არიან მიჩნეულნი  ის ხალხი , რომლებმაც შორეულ წარსულში მიაღწიეს იმას , რომ შეესრულებინათ შესანიშნავი საქმეები და შემდეგ გამოვიდა კონტაქტზე მსოფლიოს ხალხთან და ბუნებასთან. ისინი არანაირად არ სცემდნენ თაყვანს და არც ზეგავლენის ქვეშ ექცეოდნენ , მათი ეშინოდათ და პატივს სცემდნენ , ან ისინი იყვნენ ობიექტები ინტერესისა და ბევრი ფიქრის , რადგან ამოუცნობი და მისტიური არსებები იყვნენ.

ერთ-ერთი კულტურის გმირი , სწორედ კარუსაკაიბოა , ის არის უზენაესი გმირებისა.  კარუსაკაიბოს დომინანტური პოზიცია მუნდურუკუს მითოლოგიაში უდავოა. ისევე , როგორც სხვა ბევრი კულტურის გმირების წარმოშობა აუხსნელია , ასევეკარუსაკაიბოსიც. ის არსებობდა მითების იმ მე-6 ციკლში , რომლის დროსაც ადამიანი პეკარი და ტაპირი იქმნებოდა და როცა , მთები და ცა ყალიბდებოდა. კარუსაკაიბო , მიუხედავად იმის , რომ არაორდინალური ძალების მქონდე პიროვნება იყო , მიიჩნეობა მუნდურუკუს წარმომადგენლად , რომელიც ცხოვრობდა სოფელში , სახელად უაცუპარი , რომელიც იყო ახლოს საბოლოო მუნდურუკუს სოფელთან. მისი ვაჟს , კორუმტაუს , მის ცოლსა , შიკირიდასა,  და მის დებს უკავიათ ადგილი ასევე ამ თავგადასავლებში.

იდენტიფიკაცია ქრისტიანი ღვთაებისა და ძირითადი მუნდურუკუს კულტურის გმირისა არის უკვე შეცვლილი პოზიცი გარკვეულწილად. ბევრი ინდოელი განსაკუთრებით ისინი , ვინ ახლოს არიან მისიასთან , გვთავაზობენ კარუსაკაიბოს გავლენას , როგორც ახსნა ბევრი მოვლენებისა არა გამიზნულად გათვლილი კარუსაკაიბოს მითებში. 

ყველა საქმიანობაში , კარუსაკაიბოს თან ახლავს მისი მუდმივი კომპანიონი , დაირუ , რომელსაც ეწოდება მატყუარა არმადილო , რომელთა შეთქმულებები არის აუცილებელი თითქმის ყველა კულტურის გმირების მოქმედებისათვის. მიუხედავად იმისა , რომ გმირს დიდი ძალალუფლება აქვს , ის აღმოაჩენს , რომ რთულია აღმოფხვრას არმადილო და გაამართლოს მხოლოდ ბოლო მითი , როდესაც ის გადაიქცევა ხეში , რომელიც წვდება ცას.

მუნდურუკუს სხვა კულტურის გმირები არიან ნაკლებად მნიშვნელოვნები და არ ჩნდებიან ყველა მითში კარუსაკაიბოსთან ერთად. 3 ნაწილიანი საგა არსებობს , რომელშიც  2 ადამიანი სახელად კარიეტაოუიბი და ვაკურამპო „ადიან“ ცაში და ხდებიან მზე , რომელიც შესაძლებელია დაინახო.  მოგვიანებით იყო  განსაკუთრებული ძალაუფლების მქონე შამანი , რომლის ძალაც იმდენად განსაკუთრებული იყო , რომ მას შეეძლო   , მზე გადაექცია სიბნელედ. მორაიჩოკო არის ერთ-ერთო გმირი პატარა ზღაპარისა , რომელშიც ის აკეთებს ნახატებს , რომლებიც ხშირად ასახავენ ტაპაჯოს მდინარეს. უმტესობა ამ ნახატებისა არის მიუწვდომელ კლდეებზე , და მორაიჩოკო არის ცნობილი მუნდურუკუელების მიერ , წარჩინებულ და მრავლისმთქმელ ადამიანად , რომელიც დაჯილდოებულია ზებუნებრივი ძალებით

სხვა 4 მოთხრობების სერიები  ეხება მონაზონს , რომელიც არის ახლა მილკის გზაზე. სხვა მოთხრობებში კი , კაცი სახელად კარუკეჰევე გადაიქცა ხედ და ქალი სახელად კაპირი იყო პასუხისმგებელი ბაღზე. მიუხედავად იმისა , რომ  კარუსაკაიბო არ არის პასუხისმგებელი მუნდურუკუს კულტურის  შექმნაზე ,  მაინც წარმოჩენილია , როგორც ყველაზე მნიშვნელოვან და ძლიერ კულტურის გმირად.

სხვა კლასის კულტურულ გმირებს არ ჰქონდათ არანაირი წვლილი შეტანილი ბუნებისა ან ადამიანის შექმნაზე , მაგრამ მაინც არიან წარმოჩენილნი საგაში.   ასევე არის რამდენიმე პერსონაჟი , რომლებსაც შეიძლება აქვთ ზებუნებრივი ნიჭი ზოგიერთი , თუმცა არც ერთი მათგანი არ არის იმდენად ძლიერი რამდენადაც კარუსაკაიბო და ვაკურუმპო. ამას გარდა , ამბები ამ მისტიური  პერსონაჟების არის მნიშვნელოვანი იმისთვის , რომ უკეთ გავიცნოთ მუნდურუკუს ღირებულებები.

სულების დედა 

ყველაზე მნიშვნელოვანი კლასს ზებუნებრივებისა , რომლებიც არიან ძალიან  აქტიურები მსოფლიოში არიან სწორედ სულების დედები ცხოველების თამაშისა. გვაროვნუკი დედა სულისა ყველა ცხოველური თამაშისა და სხვადასხვა დედები ზოგიერთი ჯიშისა უნდა იყვნენ მუდმივად მობილიზებულნი იმაზე , რომ გაზარდონ საზოგადოების კეთილდღეობა.   მთავარი მუნდურუკუს ცერემონიები ფუნქციონირებდა სწორედ იმიტომ რომ დაეცვა სიკეთე სულების დედებისა.

საზრუნავი ცხოველების სულებზე აისახება რამდენიმე ძირითად ფაქტზე მუნდურუკუს კულტურისა. საზოგადოება არის ორიენტირებული მამაკაცზე , ქალები კი არიან პასიურები და ნაკლებ მნიშვნელოვნები სოციალურ მოწყობაში , ასევე მამაკაცების  ღირებულებები დ აქტივობები მნიშვნელოვან როლს იკავებს კულტურაში. მუნდურუკუს მამაკაცისთვის სავანას სოფლები , და სხვადასხვა აქტივობები ყველაზე მნიშვნელოვანია . მამაკაცის პორტრეტი არის მებრძოლი და მონადირე  , ტყის მმართველი და სხვა , ხოლო თითოეულ ამასთან მუნდურუკუ დაკავშირებულია მჭიდროდ.   ნადირობა არის იმდენად მნიშვნელოვანი რამდენადაც მებაღეობა . თუმცა , არსებობს რამდენიმე შეხედულება , რომ მუნდურუკუელები იყვნენ უფრო სამხრეთიდან წარმომავლობით , რომელიც მოწმობს ჰიპოთეზას , რომ მებაღეობა ნაკლებ მნიშვნელოვანია იყო ამ დასახლებისატვის . თუმცა თუ ეს იქნებოდა სიმართლე , ეს დაგვეხმარებოდა იმის ახსნაში თუ რატომ იყო ნადირობა ასე მკვეთრად გამოყოფილი მუნდურუკუს რელიგიაში.  თამაში დედა , ფუთჩა  , იცავს ცხოველების სასახლეს ადამიანების თავდასხმისაგან. ურთიერთობა ფუთჩასა და ცხოველებს შორის არის როგორც დედისა და შვილის ურთიერთობა. ფუთჩა არის ერთი ძალა , რომელსაც აქვს რამდენიმე მანიფესტაციები.

თამაშების დედა არ არის ადამიანის მსგავსი პერსონაჟი . მას არ აქვს არც ფორმა და არც არსებობს , როგორც არასებული რეალობა.  ზოგადად , ფუთჩა სი არსებობს 2 ფორმაში: ერთ-ერთ ფორმაში იგი არის განსაკუთრებული ქვა რომელსაც ჰქვია ვირაკუდი და მეორე ფორმაში იგი მოგზაურობს სხვადასხვა სხეულებში მიწისა.  მუნდურუკუს ვირაკუას ცნება , როგორც  ბევრს სჯერა , არ არის ღრმად გააზრებულლი ან ხისტად გაფორმებული. ის არის აღიარებული როგორც ძალა და აღწერილია , რომ არის ქვასავით ობიექტი ხილვადი მხოლოდ შამანებისათვის. მიუხედავად ამისა , თამაშების დედა და ვირაკუა არ არიან იდენტურნი , მაგრამ სული გამოაშაკარავებს თვითონ მას მოგვიანებით ხოლმე. ვირაკუა და პუთჩას ადგილსამყოფელი არის ღრმა ჩანჩქერებსა და მთებში მუნდურუკუს ქალაქისა.

მუნდურუკუს შამანებს აქვთ ტექნიკები რის მიხედვითაც მათ შეუძლიათ მოათავსო ფუთჩა სი ჩანჩქერებში მათ სოფლებთან ახლოს. მოთავსებული ფუთჩა სი დარჩება იმავე ადგილზე , მანამ სანამ სხვა სოფლის შამანი არ ეცდება მის მოპარვას. როდესაც ფუთჩა სი გადაინაცვლებს სხვა ადგილას , რადგან სხვა შამანმა მოიპარა , იგი ასხივებს მქურახე ხმაურს , მხოლოდ ეს ხმაური ესმით ცხოველებს და ისინი მიყვებიან მათ ახალ სახლს. მანიფესტაცია თამაშის დედის კოატა მაიმუნში ან მიწის კუში არის ცნობილი მუნდურუკუელებისთვის რაც არის დროებითი და  გარკვეულწილად ეფემერული , სახელმწიფო. ფუთჩა სი ამოცნობის შეიძლება იყოს მხოლოდ შამანების მიერ. ძალიან მნიშვნელოვანიას ის , რომ ისინი შეიძლება იყვნენ ამოცნობილნი როგორც ფუთცა სის მატარებლები , ხოლო თუ უყურადღებო მონადირემოკლვს მათ , იგი არის შურისძიების სულის სუბიექტი. მიწის კუები ეყრდნობიან ფუთჩა სის , რომლებსაც ზოგჯერ შამანები იჭერენ და ინახავენ საიდუმლო ადგილას სოფლების ახლოს , სადაც ისინი ჭამენ ტკბილ მანიოკს.

არსებობს რამდენიმე შამანისტური ტექმნიკა , იმისთვის რომ ასიამოვნონ თამაშის დედები , ასევე მუნდურუკუს ძირითადი ცერემონიალიც ასევე მათ ეძღვნებათ ბოლომდე. თუმცა ფუთჩა სი არის საფრთხე , თავდასხმისა და მუნდურუკუს მონადირემ უნდა დაიცვას მკაცრი ეტიკეტი  თამაშის ცხოველებთან თუ არ უნდა რომ დედის რისვა გამოივიოს. არსებობსრამდენიმე გზა ავიცილოთ თავიდან ფუთჩა სის შურისძიება.

თითოეული ჯიშის თამაშის ცხოველს ჰყავს დედა სული , რომელიც იცავს მის ჯიშებს.  ფუთჩა სისთვის ეს დედები არიან საშუალო მნიშვნელობის. სახეობათა დედებს ეძლევათ შეთავაზება ცერემონიებზე და შამანისტურ წარმოდგენებზე  და მათ შეუძლიათ  მოიძიონ ნებისმიერი დანაშაული რომელიც მოცემულია მათ შვილებზე. თუმცა , მუნდურუკუ საუბრობს „ გამოკვებაზე ფუთჩა სისი“ და „შურისძიებაზე ფუთჩა სისი“ , თუმცა მწირი მითითება აქვთ დედებს ამის შესახებ. ასევე ჯიშების დედები არ არიან ხოლმე მიწის კუებსა და კოატა მაიმუნებში , ასევე არც არავის სჯერრა , რომ ისინი გამოვლინდებიან ვირაკუას ფორმაში. საპირისპიროდ , ჯიშების დედები მხოლოდ მათი შვილებთან არიან განსაზღვრულ  და მათი ყოფნა ცხოველებში მხოლოდ შეიძლება აღმოჩენილი იყოს შამანების მიერ.

სხვა კლასი დედების ასოცირებულია წყლის ცხოვრებასთან და არის ნაკლებ მნიშვნელოვანი ვიდრე ცხოველების დედები. ასიმა სი არის დედა თევზის , მას აქვს ის პოზიცია , რაც ფუთჩა სის ცხოველურ სამყაროში. ასიმა სი მოგზაურობს პატარა ალიგატორებში და ასევე ისიც , შეიძლება იყოს აღმოჩენილი შამანების მიერ ბევრ ადგილას, სადაც ცნობილია , რომ თევზები არიან უხვად. გარდა ამისა , ასიმა სი ასევე მიჩნეული რომ არის დედად ყველა წყლის რეპტილიისა. ,ამფიბიისა და ძუძუმწოვრისა.

ინდივიდუალურ ჯიშებს თევზისა არ ჰყავთ დედები , მაგრამ ტარტარუგას და ტრაჩაჯის ჯიშები, ჯიშებს მდინარის კუებისა ჰყავთ სულიერი დედა. მხოლოდ სხვა წყლის , პეიქსე-ბოის ან მენატეს ჰყავთ დედა. დედა პეიქსე ბოის დედა შეიძლება შეგხვდეს მხოლოდ გარკვეულ ტაპირებშ. არ არსებობს რაიმე სპეციალური ცერემონია ამ სულებისათვის.

მუნდურუკუს რწმენა არ არის აბსოლუტურად ერთიანი და ხისტი , და არსებობს რამდენიმე  შეხედულება ამ თემასთან დაკავშირებით. მაგალითად , არსებობდ გარკვეული უთანხმოება ბუნების ვირაკუაზე , მიუხედავად იმისა ,რომ ყველა ეთანხმებოდა იას , რომ ისინი გავდნენ ქვას , ცოცხლები და ძლიერები იყვნენ. ზოგი ამბობდა , რომ ფუთჩა სი იყო ვირაკუა , მაგრამ სხვები ამბობდნენ , რომ  ეს ასე არ იყო. ასევე არსებობდა უთანხმოება იმის შესაებ , არსებობდა თუ არა მხოლოდ და მხოლოდ ერთი ფუთჩა სი , რადგან იგი შესაძლოა ერთ დროულად აღმოეჩინად სხვადასხვა ადგილას. ასევე , მინიმალური ახსნები იყო მოცემული , რომ არსებობად ერთი ფუთჩა სი , რომელიც დაყოფილი იყო ბევრ ნაწილად. რაც უფრო უღრმავდები საკითხს და კითხვებს სხვამ მით უფრო გესახება სხვადასხვა პასუხები სხვადასხვა ინფორმატორისაგან. რა თქმა უნდა , ყველა კულტურის ასპექტში ჰვხვდება სხვადასხვა რწმენები სხვადასხვა თუ ერთ საკითხებზე. 

სულები

სულები ძირითადად ცხოველთა სამყაროს წარმომადგენლებთან ასოცირდებიან, რომლებიც ბოროტ ძალებს ფლობენ და ზიანის მომტანი არიან. მუნდურუკუს შემთხვევაში ეს ზებუნებრივი არსებები სულაც არ მოიაზრებიან ავსულებად.  ისინი თავს ესხმიან ადამიანებს მხოლოდ უსამართლო პროვოცირების შემთხვევაში და პირიქით, სარგებელი მოაქვთ სათანადო რბილი დამოკიდებულების მქონეთათვის. ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ადამიანებმა შეიმეცნეს წესები, რომელთა საშუალებითაც ისინი მოიპოვებენ სულების კეთილგანწყობას, შესაბამისად სულების მხრიდან შურსიძიება ისევდაისევ ადამიანთა სისუსტით არის მოტივირებული და არა თავიანთი ზებუნებრივი, ბოროტი ძალებით პროვოცირებული ახირებებით.  სულებისადმი დამოკიდებულება გულისხმობს პატივისცემასა და სიფრთხილეს და გამორიცხავს ყოველგვარ შინაგან შიშს. მუნდურუკუ არც სხვა სულების რწმენას გამორიცხავს, რომლებიც ყველა დროის ავსულებად მიიჩნევიან და თავს ესხმიან ადამიანებს ყოველგვარი პროვოცირების გარეშე.  მათ შორის ყველაზე ძლიერია სულების კლასი "იურუპარის" სახელწოდებით, რომელთა რწმენაც საკმაოდ ფართოდ არის გავრცელებული სამხრეთ ამერიკის ხალხში, რომელიც ტუპიანის ენაზე საუბრობს. მუნდურუკუ განასხვავებს "იურუპარის" სამ კატეგორიას: პირველ ჯგუფს მიეკუთვნება იმ ხალხთა სულები, რომლებიც თავად იურუპარის წარმომადგენლების თავდასხმების შედეგად დაიღუპნენ. იურუპარის მომდევნო კატეგორია შეიქმნა  გრძნეულების მიერ, რათა თავიანთ სულებს ყავდეთ ერთგვარი თანამგზავრები ე.წ. მტაცებლურ მოგზაურობაში. ეს ჯგუფი არც ისეთი ფართოდ გავრცელებული და ძლევამოსილია, როგორიც პირველი კატეგორია, თუმცა საკმაოდ საშიშია მორწმუნეთათვის. მესამე ჯგუფს მიეკუთვნებიან მტკნარი წყლის ღორები, რომლებიც სახლობენ ამაზონის ნაპირებში.  სჯერათ, რომ ეს წყლის ღორები მხოლოდ დღისით ცურავენ, ღამით კი გადაიქცევიან ან სიმპათიურ მამაკაცებად ან ლამაზ ქალბატონებად, რომლებიც თეთრებში იმოსებიან და ხმელეთზე მოგზაურობენ.  ისინი იურუპარის წარმომადგენლებს შორის ყველაზე ნაკლებად სახიფათოებად მიიჩნევიან, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ავსულები არ არიან და ადამიანებს არ დაესხმებიან თავს.

მუნდურუკუს შამანები აცხადებენ, რომ იურუპარის მესამე კატეგორიის წარმომადგენლები ხშირად ჩივიან იმის თაობაზე, რომ დანარჩენი იურუპარები ნამდვილი დემონები არიან და ე.წ. წყლის ღორები მათი თავდასხმებისგან იტანჯებიან.  იურუპარის ეს ჯგუფი დანარჩენი ორისგან სხვა მახასიათებლებითაც გამოირჩევა. მხოლოდ მათ შეუძლიათ ხმელეთზე მოგზაურობა, დანარჩენები კი მხოლოდ ჰაერში გადაადგილდებიან. ეს სულები თავიანთი ადამიანური ფორმებით ჩვეულებრივად ხილულია ადამიანის თვალისთვის.  გრძნეულებმა შექმნეს იურუპარი და ისინი, რომელთა ცხოვრება და სულები მიტაცებულ იქნა იურუპარის წარმომადგენლების მიერ.  ეს გრძნეულები ყველასთვის უხილავი არიან, გარდა შამანებისა.  ჰაერში გადაადგილებისას იურუპარები გამოსცემენ წვრილ და სისინა ხმას.  კიდევ ერთი განსხვავება წყლის ღორებსა და იურუპარის დანარჩენ წარმომადგენლებს შორის არის ის, რომ ამ უკანასკნელთ არ გააჩნიათ მუდმივი სამკვიდრო მაშინ, როცა მტკნარი წყლის ღორებს მდინარე ტაპაჯოს ფსკერზე მთელი ქალაქები აქვთ გადაჭიმული. საერთო კი არის ის, რომ იურუპარის ყველა წარმომადგენელი მხოლოდ ღამით მოგზაურობს. ისინი ხშირად სოფლის პერიფერიებში იმალებიან, შესაბამისად, ცოტა თუ რისკავს სიბნელეში სახლიდან გამოსვლას.  იურუპარების მთავარ იარაღს წარმოადგენს მაგიური ქვა, რომელსაც ესვრიან მსხვერპლს, რწმენისამებრ, აღწევს მის სხეულში და იწვევს ცხელებას,  ტკივილს მუცლის არეში და ღებინებას. ქვები ზომებში განსხვავდება, რაც უფრო დიდია, უფრო დიდი ძალის მატარებელია.  მსხვერპლისთვის მიყენებული დაზიანებების რაოდენობა ასევე დამოკიდებულია მანძილზე, საიდანაც ისვრიან მაგიურ ქვას.  იმ შემთხვევაში, თუ სული 15 ნაბიჯის მანძილიდან ისვრის ქვას,  მყისიერი სიკვდილი ელის მსხვერპლს, ხოლო უფრო დიდი მანძილიდან სროლამ მხოლოდ დროებითი დაავადებები შეიძება, გამოიწვიოს.  არ არსებობს რაიმე საშუალება, რომელიც საბოლოოდ აღმოფხვრავს იურუპარების თავდასხმებს, თუმცა მუნდურუკმა შამანებმა შეიმუშავეს ერთგვარი ტაქტიკა ქვების გაუვნებელყოფისთვის, თუმცა აღსანიშნავია, რომ მაგიური ქვები მაინც არ კარგავს ძალას და ინარჩუნებს ავთვისებიანობას. აღსანიშნავია, რომ მხოლოდ პატარა ქვებს შეიძლება შეეხო შიშველი ხელებით და ისიც ძალიან ფრთხილად. რწმენისამებრ, მაგიური ქვის განადგურება შეიძლება ცეცხლით, რომელშიც ქვას მშვილდის მეშვეობით ათავსებენ, ამიტომ ქვები გამოირჩევა შიშით მშვილდის მიმართ.  ძალიან რთულია იურუპარის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება გამომდინარე იქედან, რომ მუნდურუკუს წარმომადგენლები ზოგადად ყოყმანობენ ამ სულებზე საუბართან დაკავშირებით. რომ არაფერი ვთქვათ მათ შესახებ განხილვებსა და დისკუსიებზე, მათი ხსენებაც კი სახიფათოდ ითვლებოდა.  მღვდლები ეშმაკს სწორედ იურუპარის სულებთან აიგივებდნენ. მათი ქადაგებები სავსე იყო ინფორმაციით შეშინებული დემონებისა და იმ "მუქარის" შესახებ, რომელიც ცოდვილის "იურუპარის ცეცხლით", ანუ ეშმაკის ცეცხლით დასჯას გულისხმობს. ამაზონის აუზში იურუპარისთან დაკავშირებული ყველაზე გავრცელებული რწმენა არის ის, რომ მტკნარი წყლის ღორები ღამღამობით ტყის დემონებად გარდაიქმნებიან.  ითვლება, რომ უკვე სახეცვლილი მტკნარი წყლის ღორები მსხვერპლს თავიანთი სექსუალური  პოტენციითა და მიმზიდველობით აბამენ მახეში.  მუნდურუკუს ბრაზილიელ მეზობლებს ასევე სჯერათ მტკნარი წყლის ღორების მაგიური ძალისა. სავსებით შესაძლებელია, რომ  იურუპარული მტკნარი წყლის ღორების ინდური კონცეფცია ცივილური საზოგადოებიდან იყოს ნასესხები.  თუ ეს მართლაც ასეა, ჩვენს წინაშეა აშკარა პარადოქსი, რომლის მიხედვითაც აბორიგენული კულტურის ელემენტები ევროპული კულტურის მქონე ხალხებისგან უნდა წამოსულიყო.  ეს ფენომენი სამხრეთ ამერიკაში სულაც არ არის უჩვეულო. ტენეტეჰარას რწმენა დემონებსა და ე.წ. ზურუპარში ინდოელების მიერ ნასესხები უნდა იყოს ადგილობრივი ბრაზილიელი მოსახლეობისგან.  ანალოგიურად, "ტუპინამბას" კულტურის გმირი ტუპანი ბევრ ბრაზილიურ ტომში გახდა მითოლოგიური ფიგურა იეზუიტთა აქტიური საქმიანობის შედეგად. კიდევ ერთი მაგალითი ასეთი გავრცელებისა და სინკრეტიზმისა შესაძლოა არსებობდეს მუნდურუკუს რწმენაში, რომ იურუპარი იღებს თავის მსხვერპლთა სულებს იმ მიზნით, რომ გადაიბიროს და სეკრიბოს საკუთარ რიგებში.  ეს შეიძლება იყოს აბორიგენული იდეა, მაგრამ არსებობს საეჭვო შესაბამისობა კლასიკურ მისიონარულ სწავლებასთან, რომ ცოდვილთა სულები აღმოჩნდებიან იურუპარის, ან ეშმაკის ხელში.

იურუპარები თავს ესხმიან ყველა ადამიანს განურჩევლად სქესისა და ასაკისა, თუმცა არსებობს "ასიკების" სულთა კატეგორია, რომელიც საშიშია მხოლოდ ჩვილებისთვის. არსებობს მოხეტიალე ასიკთა მთელი ლაშქარი დედამიწაზე და არსებობს რწმენა, რომ ყველა ადამიანის ჩრდილი სიკვდილის შემდეგ სწორედ ამ სახის სულად გადაიქცევა. იურუპარების მსგავსად, ასიკებიც მსხვერპლს მაგიური ქვის სროლით კლავენ. შამანებს შეუძლიათ ასიკების დანახვა, ისინი ჰგვანან დაახლოებით ერთი ფუტის სიმაღლის პატარა ადამიანებს. მათი კანი არც თეთრია, არც შავი, მაგრამ ყოველთვის სილაამზით გამოირჩევა.  ჩვეულებრივი ხალხი, რომელიც არ ფლობს შამანების მსგავს ძალას, ასიკებს ხედავენ, როგორც მკრთალ ჩრდილებს.  შეშფოთებული მუნდურუკუს დედები ხშირად ხედავენ ასიკებს ერთგვარ ბილიკზე სოფელსა და საბანაო ადგილებს შორის.  ეს ბილიკები განსაკუთრებით საშიშად მიიჩნევა, თუმცა ასიკები სოფლებშიც ესხმიან თავს დღისით, როცა უმეტესობა გასულია და სახლში მხოლოდ ქალები და გოგონები რჩებიან ჩვილების მოსავლელად. აქედან გამომდინარე მუნდურუკუს წარმომადგენლები ერიდებიან მარტო ნადირობასა და თევზაობას, ასევე ძაალიან ცოტა ქალი თუ თანხმდება საკუთარი ნებით მარტო წასვლას წყლის მოსაზიდად. ასიკების თავდასხმათა სამკურნალოდ შამანებს ძირითადად შამანებს უხმობენ, მაგრამ არსებობს სხვა საშუალებებიც სულების ამ კათეგორიათა თავდასხმების აღმოსაფხვრელად.  ბავშვები იმუნიტეტს იქმნიან ერთგვარი აბაზანებით, რომელიც კეთდება წყლით, დაუდგენელი ბუჩქის დაქუცმაცებული ფოთლებითა და ჯინჯერის ფესვებით, ასევე მათ შეუძლიათ ატარონ ასიკებისგან დამცავი თასმაც.

არსებობს სულების სხვა კატეგორიაც, რომელიც კოკერივატის სახელით არის ცნობილი და რომლებიც ქვესკნელში ბინადრობენ.  მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ძალიანნ მავნებლები არიან, ადამიანების მიმართ განსაკუთრებული სიავით არ გამოირჩევიან, ამიტომ დიდ საფრთხეს არ წარმოადგენენ მუნდურუკუსთვის. მუნდურუკუს ძველი ომების განმავლობაში კოკერივატი მეომრები ამოდიოდნენ ქვესკნელიდან და  ყველასთვის შეუმჩნევლად მოკავშირეების სახით იბრძოდნენ მუნდურუკუს მეომართა გვერდით.  მიუხედავად კოკერივატების უხილავი მხარდაჭერისა, მუნდურუკუები ყოველთვის სიფრთხილეს იჩენდნენ მათთან მიმართებაში, გამომდინარე იქედან, რომ ისინი შემცნეულები იყვნენ ომის ნადავლის მოპარვაში. კოკერივატებს შეუძიათ ქალები დააორსულონ ისე, რომ მათ ეს არ იცოდნენ. ისინი პატარა ფრინველის სახეს იღებენ და ქალებს ფეხებს შორის უფრინდებიან. დაფიქსირდა შემთხვევები, როცა კოკერივატებმა გაძარცვეს ამ ფარულად შობილი ბავშვების დედები.

ერთ–ერთი ბავშვი სოფელ პარავაროკტიკადან დედამისმა წყლის მოსატანად გაგზავნა. გარკვეული დროის შემდეგ დედამ მრამდენიმე ქალი გაგზავნა გოგონასთან, რათა ეცნობებინათ, რომ შინ დაბრუნების დრო იყო. მდინარესთან მათ ორი ბილიკი იპოვეს, რომელიც ნაპირიდან გადიოდა. მათ სოფლის თავკაცს უხმეს, რომელიც გაუყვებოდა ბილიკს ბორცვამდე, რომელიც მდებარეობდა კოკერივატთა  მიწისქვეშა სამკვიდროსთან ახლოს.  შამანი ხმამაღლა ეძახდა გოგონას და დაბრუნებას სთხოვდა, თუმცა მას ერთ-ერთი კოკერივატი პასუხობდა მხოლოდ შამანისთვის გასაგები ხმით, რომ გოგონას დაბრუნება არ შეეძლო.  შამანმა შიშის გამო აღარაფერი მოიმოქმედა გოგონას დასაბრუნებლად და ის კოკერივატებს დაუტოვა.

ინფორმატორებმა შეძლეს დაესახელებინათ კოკერივატების სამი სხვადასხვა მიწისქვეშა სამკვიდრო. ერთ–ერთი მათგანი, სადაც ბავშვი წაიყვანეს ცნობილია, როგორც პარადუა.  მომდევნო ნაწილი წიოდება ვიკოჭონგპად, რომელიც მდინარე ირირირის აუზს მიეკუთვნება, რომელიც თავისმხრივ წარმოადგენს მდინარე კურურუის შენაკადს.  კოკერივატების მესამე სახლს წარმოადგენს კოკერივატკა, რომელიც ასევე მდინარე კურურუს აუზს მიეკითვნება. ეს ადგილები მიტოვებულ იქნა კოკერივატების მიერ განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ისინი იურუპარების თავდასხმების ქვეშ მოექცნენ. დღეისათვის ისინი ქვესკნელის აღმოსავლეთში ცხოვრობენ და არანაირი კავშირი აღარ აქვთ მუნდურუკუსთან. მუნდურუკუებმა იციან კოკერივატის მიწების შესახებ გამომდინარე იქედან, რომ ძალიანბევრ შამანს უმოგზაურია იქ. ზოგ შამანს იქ ცოლებიც კი ჰყავდა. თავიანთ ქვესკნელში კოკერივატებს ადამიანური სახეები აქვთ, მაგრამ ყველაფერი საპირისპიროა მიწისზედა სამყაროში.  როდესაც ერთ–ერთ მუნდურუკუ მამაკაცს პირველად უნდა ჰქონოდა ურთიერთობა თავის კოკერივატ ცოლთან, მან მეუღლეს სთხოვა ზურგზე დაწოლილიყო ჩვეულებრივ მუნდურუკუსებრ პოზიციაში. მაგრამ კოკერივატებს არ აქვთ სექსუალური ურთიერთობა იმავე პოზიციაში, როგორც მუნდურუკუებს,  ამიტომ ცოლმა მიუგო, რომ თუ მიწაზე დაწვებოდა მას ნაწლავური აშლილობები დაემართებოდა, მათ ეს ფეხზე დამდგარს უნდა გაეკეთებინათ.

მიუხედავად იმისა, რომ მიწისქვეშა სამყაროშიც მზე აღმოსავლეთიდან ამოდის და დასავლეთით ჩადის, დღეღამის მონაცვლეობა ერთმანეთს არ ემთხვევა და როცა მიწისზედა სამყაროში დილაა, მიწის ქვეშ ღამეა. 

რწმენა-წარმოდგენები და შამანები

„მამბატ სი“,ან წვიმის დედები არიან მთელი რიგი სულები,რომლებზეც სჯერათ,რომ პასუხისმგებელნი არიან გარკვეული ტიპის წვიმაზე,ან ქარბუქზე.მუნდურუკუს მაცხოვრებებს სჯერათ,რომ წვიმა არის მათი შვილები და ის ატმოსფერული დარღვევები გამომდინარეობის ამ ბავშვების ქცევებიდან. ინფორმატორები არ იყვნენ დარწმუნებულნი დაზუსტებით რამდენი წვიმის დედა არსებობს,მაგრამ მათ დაგვისახელეს შვიდი მთგანი და აღწერს მათი გარკვეული თვისებები.“მამბატ სი“ იცვლება შავსა და თეთრ ფერს შორის და მათი ნივთები,როგორიცაა:სატარებელი კალათები და პენისის ქარქაშები,შესაბამისად, იყო თეთრი ან შავი. ყველა „მამბატ სი“,ინფორმატორების მიერ აღწერილი იყო მამრობითი სქესის,მაგრამ ამ მამრობით სულებს ჰყავდათ ცოლები,რომლებიც ასევე წვიმის დედებად მოიხსენიებიან.სამი „მამბატ სი“ მოხსენიებულია ერთ-ერთ ლეგენდაში. პირველი-„ტიბტაიბიტუმ“(ქარისა და წვიმის ქარიშხალი). მეორე-„ლანპორუნგრუნგ“(ძლიერი ქუხილი და განათება).მესამე-„კურობირარინუნ“(ნელი წვიმა).“კურობირარინუნ“ასევე მოხსენიებული იყო ინფორმატორების მიერ,როგორც ჯარიმის მომტანი,მთელი დღის განმავლობაში მოთეთრო წვიმის გამომწვევი. ოდნავ უფრო ტონი არის „ჩურარიმუნპო“,რომელიც გვევლინება,იმ დღეებში,როდესაც ცა იღრუბლება და გრუხუნებს.არასდროს წყდება,თუმცაღა,შესაბამისად მზეც ყოველთვის ხელახა ჩნდება.“დაიბიტურები“ იწვევს წვიმას და ქარიანობას,მაგრამ,ასევე ის არ არის ისეთი შავი,როგორიც დაიბიტუწატპო,რომელსაც მოაქვს ქარიშხალი და შავი ღრუბელი. და ბოლო კარუპარაბ,ასევე შავი „მამბატ სი“ მოაქვს ძლიერი ქარიშხალი დაუნდობელი ქუხილითა და განათებით. ქუხილი ითვლებოდა „ფლატუსის“ ხმად,ხოლო ძლიერი განათების სხივები მუნდურუკუელების აზრით,მათი ტანიდან გასროლილი იყო.“კარუპარაბოს“ ძალადობრივი საქციელი გამოწვეული იყო მისი აღშფოთებისგან,როცა გაიგო რომ მის მეღლესა და“ჩურარიმუნპს“ შორის ინტიმური კავშირი არსებობდა.ყველა „მამბატ სი“ ცხოვრობს სახლის სარდაფში და ეს სახლები მიმოფანტულია მთელ მსოფლიოში და მათი ოკუპანტები განსაზღვრავენ საკუთარ ამინდს ამ სახლების შემოგარენში.

ერთ-ერთი სახლის „მამბატ სი“ კაბიტუტუს მდინარეზე,ბორცვებს შიგნით ცხოვრობს და იქ მცხოვრებნი განსაზღვრავენ ამინდს მუნდურუკუს ამ ქალაქიში.მშრალი ზაფხულის განმავლობაში „მამბატ სი“ ხეტიალობს შორს,როგორც ნებისმიერი მუნდრუკუელი და არ ბრუნდებიან,სანამ წვიამიან ამინდები არ დაიწყება. ხალხს შეუძლია განსაზღვროს თუ როდის ბრუნდებიან სულები მათ სახლებში,სექტემბერში პირველი ქუხილიდან გამომდინარე. „მამბატ სი“-ის მოგზაურობა გადაიდო წლების განმავლობაში და მაშასადამე,წვიმამაც გვიან მიაღწია.არ არსებობს ხერხი,რომლითაც ადამიანები შეძლებენ დააჩქარონ მათი დაბრუნება.მისა,მათ არ გააჩნიათ რაიმე ზებუნებრივი ტექნიკა,რომ გამოიწვიონ ან შეწყვიტონ წვიმა,მაგრამ მათ ჰგონიათ,რომ შეუძლიათ შეებრძოლონ წვიმის დედებს თუ დარგავენ მშვილს მიწაში,როცა ძალადობრივი ქარიშხალი ემუქრებათ.აღსანიშნავია,რომ ისინი ზოგადად მიმართავდნენ ასეთ პრევენციულ ზომებს ,წვიმიანი სეზონის დასაწყისში.პერიოდი,როცა წვიმა ხშირად მათ გარკვეულ საფრთხეს უქმნის,მაგრამ იშვიათად აძლევს გაფიცვის მიზეზს. მე არასდროს მინახავს,რომ მათ ეცადათ შემობრძოლება ამ ძლიერ ქარიშხალთან,ან განედევნათ ის,მიუხედავად,იმისა,რომ წვიმის სეზონი სრული ძალით დაბრუნდა.

ძველად,ამბობდნენ,რომ მუნდურუკუს ინფორმატორები ძლიერი შამანები იყვნენ და მათ ჰქონდათ შესაძლებლობა ენახათ „მამბატ სი“,რომლებსაც ყოველთვის ჰქონდათ შავი ირმის ფორმა,როცა ისინი მოგზაურობდნენ. როდესაც შამანი ნახავდა ამ უხილავ ცხოველს,მან იცოდა რომ იმ დღეს აუცილებლად იწვიმებდა და არ ღირდა სანადიროდ წასვლა,რადგან უსარგებლო მცდელობა იქნებოდა.“კაროკო“ არის კომპლექტი,რომელიც შედგება : სამი საყვირისგან,ან უფრო ზუსტად,ხმაურიანი პალატებისგან,რომლებიც ინახება პატარა ღია ოთახშ,თითქმინს ყველა მუნდურუკუელი კაცის სახლში. ეს საყვირები ფუნქციურად ექვივალენტურია „ბულროარერისა“. მათ ტაბუ ედებათ ქალის შეხედვაზე,რომლებსაც,სჯერათ,რომ ერთ დროს ეკუთვნოდნენ და აქედან გამომდინარე იცინი დაჯილდოვებულნი არიან ზებუნებრივი თვისებებით. ეს ზებუნებრივი თვისებები გამოიხატება იმაში,რომ გადმოცემის თანახმად ისინი იფარებენ მრავალ სულს.თითოეული კომპლექტი საყვირებიტ სჯერათ,რომ არის სული,რომელიც ცხოვრობს ინსტუმენტის ფარგლებში.ისევ და ისევ თითოეული კომპლექტი ითვლება ქონებად გარკვეული კლანის და „ტუბოს“ რეზიდენციად,ან ცნობილი წინაპრის,ან კლანის. და ბოლოს,თითოეული კომპლექტს საყვირებით  ჰყავს თანმხლები სულების ჯგუფი.სამივე კატეგორიის სულს,როცა გული მომლბარი აქვთ იცავენ სოფელს,რომელშიც საყვირები არიან დასახლებულნი.ურთიერთკავშირი სხვადასხვა სულებისა,რომლებიც საყვირებს ეკუთვნიან არის სტრუქტურა კლანისა და ამ ერთი წარმოშობის მქონე ნათესაური ჯგუფის გაანალიზება უკვე მომხდარა,მაგრამ პატარა გამეორებებს საჭიროებს,რათა უკეთ და სრულიად დაზუსტებით გავიგოთ მათი აადგილი,როგორც ზებუნებრივი თვისებების მქონეთა,თანამედროვე მუნდურუკუს კულდურაში.როგორც ზემოთ აღინიშნა,მუნდრუკუელებმა ერთ დროს სცადეს,რომ როცა ქალი და მამაკაცი ოჯახდებოდნენ,კაცის სახლში ცხოვრება ეცადათ და მამაკაცის სანათესაო კლანს ჰქონდა საცხოვრებელი საუძველი.გარდა ამისა,მტკიდებულების თანახმად კლანი ერთ დროს იყო ლოკალიზებული და კლანი და სოფელი ექვივალენტური ერთეულები იყვნენ. კლანის წინაპრები ფლობენ საყვირებს და განაგებენ მათ და მათი მეშვეობით კეთილგაანწყობილ გავლენას ფლობენ არა სოფლის ერთეულებში.კლანი,წინაპარი და საყვირი,ყველა წოდებულ იქნა,მას შემდეგ,რაც მისი აღმწერი ზუსტი სახელი შეიქმნა.

მუნდურუკუელებს სჯერათ,რომ ყველა ადამიანს,ცხოველს,თევზს და შინაურ მცენარეს გააჩნია სული,ყველაზე დეტალური და მნიშვნელოვანი ორგანო,რათა შეგეძლოს რამის რწმენა,რომელიც უკავშირდება ადამიანების სულებს.ადამიანს აქვს ორი მხარე,ერთი არის რეალური სული და მეორე მხოლოდ ჩრდილი,რომელიც ინდივიდუალურობას ასახავს.მოგვიანებით თვლიდნენ,რომ,რათა ტრანსფორმირდეს მაგარ სულში ფიზიკური სიკვდილის განმავლობაში ის მატარებელია და ფორმერი ტოვებს სხეულს და გადადის სიკვდილის მერე არსებულ სამყაროში. ნამდვილი „იბიუნბოკი“ ითვლებოდა რომ ჰგავს პატარა,შავ კვერცხისებური ფორმის მქონე კენჭს და ნათქვამია,რომ განლაგებულია ზურგის სვეტში,მხარსა და ქვედა კიდურებს შორუს. მიუხედავად იმისა,რომ აქვს რაღაც სფიზიკური რეალობა,არავინ იცის თუ რა მასალისგან არის ის გაკეთებული. მიუხედავად მათი რწმენისა,რომ სული უკვდავია,მუნდურუკუელები არ ნერვიულობენ მათი სულების ბედზე სიკვდილის შემდეგ, რათა აირიდონ უბედურებები,რომლებმაც შეიძლება ცხოვრების განმავლობაში იქონიონ გავლენა მათ სულებზე.

ცხოვრება სამყაროს ქვეშ გაცლებით უკეთესია,ვიდრე ხმელეთის სფეროში.სულები იღებენ თავიანთ ძველ სხეულებს,მაგრამ არიან მოვლილნი და გაფორმებულნი მუნდურუკუელი კაცების მიერ,სანამ თეთრი კაცები მოვიდოდნენ. ანალოგიურად,სულებმა არ უნდა შეკრიბონ რეზინები,რადგან არ არსებობს მოვაჭრეები ან სავაჭრო საქონელი. მოკლედ,აბორიგენულმა კულტურამ აღადგინა სამყაროსქვეშეთი. საკვები არის კარგი და მუნდრუკუელი მაცხოვრებელი იბრძვის,რათა მიიღოს ალაფი ხელმძღვანელისგან. მაგრამ მუნდრუკუელი მეომრები არასდროს კვდებიან,კვდება მხოლოდ - მტერი. როგორც უკვე აღვნიშნეთ,იმ ადამიანების სულები,რომლებიც „ყურუპარის“შეტაკების დროს დაიღუპნენ  მიდიან „ყურუპარის“ მიწაზე და ტრანფორმირდებიან დემონებად. მუნდრუკუელი მოქალაქე ამ ამბავს უყურებს,როგორც არასასურველ ბედს და ასევე იგი არ მიიჩნევა რაიმე განსაკუთრებულ შიშად. იგივე ნაკლებობა ღრმა შეშფოთებისა სულის,გვხვდება მუნდრუკუელის დამოკიდებულებაში სამყაროს შემდეგ არსებულ ცხოვრებასთან დაკავშრებით გაგებულ ინფორმაციაზე და საყვირება და თამაშებზე. მიუხედავად იმისა,რომ ყველა აღიარებს,რომ ცხოვრება სიკვდილის შემდეგ მართლაც უნდა არსებობდეს,ბოლომდე არავის სწამს,რომ ეს მარტლაც ასეა და და აქტიურად არავინ მოელის სიკვდილის შემდეგ რამის არსებობას.

გარკვეულ ხალხს აქვს შესაძლებლობა,საკუთარი განათლება მიიღონ ოცნებებიდან. ეს ადამიანები, არიან ცნობილნი „ჩესერეტაიბიტცანიენის“ სახელით, რაც ნიშნავს, რომ „ისინი, ვინც იციან, თუ როგორ აღწერონ ოცნებები“. მუნდრუკუელების სულები ევლინებოდნენ ბავშვებს ძილშ და ასწავლიდნენ მათ სხვადასხვა სიმღერებსა და ცეკვებს,რაც შემდგომში ცერემონიებზე ადგებოდათ. აღსანიშნავია,რომ ის სიმღერები, რომლებსაც ამ ბავშვებს ასწავლიდნენ ძილშ არ იყო ახალი ან დავიწყებული ვინმეს მიერ,უფრო მეტიც ეს სწორედ ის სიმღერები იყო,რომელთაც მუნდურუკუელები ყოველდღიურ ცხოვრებაში უსმენდნენ აქტიურად  და იყო ცნობილა ასევე სხვა მეოცნებეებისთვისაც. ყველა ცხოველს აქვს სული,რომელიც სამყაროს შემდეგ, ბრუნდებიან და ტრასნფორმირდებიან ადამიანის სხეულში, ცხოველის სიკვდილის დროს. მიიჩნევა, რომ თევზსაც აქვს სული, მაგრამ მას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მუნდურუკუელების ცხოვრებაში. ძაღლებსაც ასევე აქვთ სული,მაგრამ მათი სხეულის გარდაცვალების შემდეგ,მუნდურუკუელ მცხოვრებებს სჯერათ,რომ მისი სული ძაღლების მიწაზე ბრუნდება. ასევე,ძაღლები არ არიან დედა სულების ზედამხედველობის ქვეშ, ისინი არ იცავენ მათ, არც მათ გააჩნიათ ავთვისებიან ძალა თამაშში. და ბოლოს,მუნდურუკუში ყველა ადამიანური,სულიერი ქმნილება მოიაზრება, როგორც ერთნაირი სულის მქონდე არსება და ყველა ერთმანეთს ჰგავს. თუმცაღა, ინფორმატორებს არ ჰქონდათ წარმოდგენა სად მიდიოდნენ თეთრი ადამიანებისა და სხვა ტომების ინდიელების სულები სიკვდილის შემდეგ, ისინი იგავნებოდნენ მისიონერების სამოთხეში. დანიშნულების ადგილზე ყოფნის დროს,როცა გამოკითხვას ვატარებდი თეთრ ადამიანებზე,ერთმა მუნდურუკუელმა მოქალაქემ მიპასუხა, „ეს შენ უნდა იცოდე და არა მე,პასუხი ამ კითხვაზეო“.

ლიტარატურა

• Donald Horton: The Mundurucu. in: Handbook of South American Indians. Bd 3. Smithsonian Institution Bureau of American Ethnology, Washington DC 1948, Cooper Square Publ., New York 1963, S.271-283 (Repr.).
• R. I. Murphy: Headhunter’s heritage. Social and economic change among the Mundurucu indians. . Berkeley: University of California Press 1960.
• Ilse Bearth-Braun: Mundurukú. Begegnungen im Amazonasgebiet. Hänssler, Neuhausen-Stuttgart 1992. ISBN 3-7751-1727-X
• O.F.M. Johannes Chrysostomus Stroemer: Die Sprache der Munduruku. Wörterbuch, Grammatik u. Texte e. Indianeridioms am Oberen Tapajoz, Amazonasgebiet. Anthropos, Mödling b. Wien 1932.
• Gerhard Strömer: Die Mundurukú am oberen Tapajoz im Amazonasgebiet, Zentralbrasilien. Studien u. Forschung zur Gesch. u. Ethnologie e. südamerikan. Indianervolkes. Diss. Berlin 1942.

რესურსები ინტერნეტში

• "Cognition and arithmetics capability : what the Mundurucus Indians can teach us", CNRS Press release October,2004
• Amazon Children "Spontaneously" Understand Geometry National Geographic News, January 2006
• "Mastering the Geometry of the Jungle", New York Times, June 24, 2006
• "Intuitions of number-space in Amazonian Indigenous groups" დაარქივებული 2013-02-13 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links CEA Press release, June 2008.
• Pica, P & Lecomte, A (2008), "Theoretical implications of the study of Numbers and Numerals in Mundurucu," Philosophical Psychology 21.4
• Pica, P, C Lemer, V Izard & Dehaene, S. (2004), "Exact and approximate arithmetic in an Amazonian Indigene Group" Science, 306, pp. 499–503.