ვიკიპედია

მეცნიერება და ტექნოლოგია ისრაელში

მეცნიერება და ტექნოლოგიები ისრაელში—ქვეყნანაში ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ინდუსტრიაა. ისრაელის მოსახლეობის პროცენტული წილი, რომელიც სამეცნიერო და ტექნოლოგიურ საქმიანობას ეწევა, აგრეთვე კვლევებსა და განვითარებაზე გაწეული  ხარჯების ოდენობა, მშპ (მთლიანი შიდა პროდუქტი)-თან მიმართებაში ყველაზე მაღალია მსოფლიოში. (ისრაელში კვლევის ხარჯები მშპ-ს 3% -ს შეადგენს). ისრაელი სამეცნიერო საქმიანობით მსოფლიოში მეოთხე ადგილზეა, რაც იზომება მილიონ მოქალაქეზე გამოქვეყნებული სამეცნიერო ნაშრომების რაოდენობით.[1][2]

მსოფლიოში ყველაზე დიდი მზის პარაბოლური თეფში ბენ-გურიონის მზის ენერგიის ეროვნულ ცენტრში
IAI Harop – ისრაელი, მსოფლიოში დრონების უდიდესი ექსპორტიორია.

ისრაელის მეცნიერებმა დიდი წვლილი შეიტანეს სოფლის მეურნეობის, კომპიუტერული მეცნიერების, ელექტრონიკის, გენეტიკის, მედიცინის, ოპტიკის, მზის ენერგიის და ტექნოლოგიის სხვადასხვა დარგების განვითარებაში. ქვეყნის მოსახლეობა მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ტექნოლოგიურად მცოდნე მოსახლეობად ითვლება. 1998 წელს ჟურნალ Newsweek– მა თელ – ავივი მსოფლიოში ათი ყველაზე ტექნოლოგიურად განვითარებული ქალაქების რიცხვში შეიყვანა.[3] [4][5][6]

უმაღლესი განათლება რედაქტირება

 
ვეიცმანის მეცნიერების ინსტიტუტი რეჰოვოტში

უნივერსიტეტებისა და სხვა სამეცნიერო ინსტიტუტების ჩამოყალიბება დაიწყო სახელმწიფო სუვერენიტეტის გამოცხადებამდე დიდი ხნით ადრე. პირველი სამეცნიერო დაწესებულება, რომელიც ერეც ისრაელში გაიხსნა, იყო უმაღლესი სასოფლო-სამეურნეო სკოლა Mikve Israel, რომელიც დაარსდა 1870 წელს.

1910-იან წლებში დაარსდა ამჟამად მოქმედი ორი უმსხვილესი სამეცნიერო ინსტიტუტი: პოლიტექნიკური ინსტიტუტი ჰაიფაში, ამჟამად ტექნიონი (1912; გაიხსნა 1924 წელს, ამჟამად მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ტექნიკური უნივერსიტეტი) და იერუსალიმის ებრაული უნივერსიტეტი (1918; გაიხსნა 1925 წელს). იერუსალიმის ებრაული უნივერსიტეტი ისრაელის უძველესი უნივერსიტეტია, სადაც მდებარეობს ებრაული ეროვნული და საუნივერსიტეტო ბიბლიოთეკა— წიგნების მსოფლიოში ყველაზე დიდი საცავი ებრაულ თემატიკაზე.[7]

1921 წელს თელ-ავივში დაარსდა სასოფლო-სამეურნეო სადგური, რომელიც მოგვიანებით გადაკეთდა სოფლის მეურნეობის სამეცნიერო ინსტიტუტად. 1920-იან წლებში დაარსდა მრავალი სამეცნიერო საზოგადოება და ასოციაცია.

1949 წლის იანვარში, დამოუკიდებლობის ომის დასრულებისთანავე, ისრაელის პირველმა მთავრობამ შექმნა სამეცნიერო საბჭო.  სამეცნიერო საბჭომ დააარსა გეოლოგიური მმართველობა (1949), ფიზიკის ეროვნული ლაბორატორია (1950), ატომური ენერგიის კომისია (1952), ბოჭკოვანი ინსტიტუტი (1953), ნეგევის ინსტიტუტის მშრალი რეგიონები (1958).

 
WEIZAC – 1954 წელი – პირველი თანამედროვე კომპიუტერი ახლო აღმოსავლეთში

1953 წელს, ქნესეთის მიერ შესაბამისი კანონის მიღების შემდეგ, იერუსალიმის უნივერსიტეტის ბაზაზე, გაიხსნა ებრაული ენის აკადემია, რომელიც ივრითის მარეგულირებელი ორგანოა.  მხოლოდ ებრაულ აკადემიას აქვს უფლება დაადგინოს ებრაული ენის გრამატიკული, ლექსიკური და ტერმინოლოგიური ნორმები, მათ შორის ნეოლოგიზმების შემუშავება და ოფიციალური დამტკიცება. აკადემიის რეგლამენტი ქვეყნდება სახელმწიფო აქტების ოფიციალურ კრებულში (ე.წ. "რეშუმოტი" ებრ.: רשומות), მისი გამოყენება სავალდებულოა სახელმწიფო და ადგილობრივი ხელისუფლების, სახელმწიფო სამეცნიერო და საგანმანათლებლო დაწესებულებების, მაუწყებლობის ადმინისტრაციის მიერ.[8]

1955 წელს გაიხსნა ბარ-ილანის უნივერსიტეტი, 1956 წელს—თელ-ავივის უნივერსიტეტი.

 
ტექნიონის კომპიუტერული მეცნიერების ფაკულტეტი – ისრაელის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი

1960-იან წლებში ისრაელში გაიხსნა კიდევ ორი ​​აკადემიური ინსტიტუტი —ნეგევის დავიდ ბენ-გურიონის უნივერსიტეტები (Beer Sheva, 1965) და ჰაიფას უნივერსიტეტი (1962). 1961 წელს ქნესეთის სპეციალური რეზოლუციით დაარსდა ისრაელის მეცნიერებათა აკადემია. ისრაელის ღია უნივერსიტეტი დაარსდა 1974 წელს.

ისრაელის უნივერსიტეტებს აფინანსებს სახელმწიფო. 1960-იანი წლების ბოლომდე დაარსებული ისრაელის ყველა უნივერსიტეტი დაფუძნებულია  გერმანიის უნივერსიტეტების ე.წ. ჰუმბოლდტისეულ მოდელზე. ისრაელის უმაღლესი განათლების სისტემაში სამი აკადემიური ხარისხია: ბაკალავრის, მაგისტრისა და დოქტორის.

2006 წელს საუკეთესო უნივერსიტეტების მსოფლიო რეიტინგში ებრაული უნივერსიტეტი მე -60 და 119-ე ადგილზე იყო.

ქვეყნის სხვა უნივერსიტეტები:

  • ვეიცმანის ინსტიტუტი
  • არიელის უნივერსიტეტი

ისრაელის მოქალაქეების რაოდენობა, რომლებიც იღებენ უმაღლეს განათლებას, მოსახლეობის 34% -ს შეადგენს (~ 30-ე ადგილი). ისრაელი მსოფლიოში პირველ ადგილზეა ინჟინრების, მეცნიერთა და სამეცნიერო პუბლიკაციების რაოდენობით ერთ სულ მოსახლეზე. ყოფილი სსრკ – დან ემიგრანტების მუდმივი შემოდინება (რომელთა 40% ჰქონდა უნივერსიტეტის დიპლომი) მთელი 1990 – იანი წლების განმავლობაში ხელს უწყობდა ისრაელის მაღალტექნოლოგიური სექტორის განვითარებას. მწირი წყლის რესურსებით, ისრაელს აქვს წყლის დაზოგვის თანამედროვე ტექნოლოგიები, მათ შორის ისრაელში წვეთოვანი მორწყვა. ისრაელი ერთ სულ მოსახლეზე მზის ენერგიის გამოყენებით ერთ-ერთი ლიდერია.

ნობელის პრემიის ლაურეატები რედაქტირება

ისრაელის ოთხმა მოქალაქე გახდა ნობელის  ნობელის პრემიის ლაურეატი სამეცნიერო დისციპლინებში.  ქვეყანა პირველ ადგილზეა მსოფლიოში ერთ სულ მოსახლეზე სამეცნიერო პუბლიკაციების რაოდენობით.

ისრაელს ჰყავს მსოფლიოში ყველაზე მეტი მეცნიერი, აქვს ყველაზე მეტი  სამეცნიერო ნაშრომი და რეგისტრირებული პატენტი ერთ სულ მოსახლეზე.[9][10]

ისრაელის კოსმოსური პროგრამა რედაქტირება

 
სატელიტი Ofek-7-ის გაშვება Shavit-ის აპარატის გამოყენებით

ჯერ კიდევ 1970-იან წლებში ისრაელმა დაიწყო კოსმოსური კვლევისა და განვითარებისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურის მშენებლობა. 1983 წლის აპრილში მაშინდელმა მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის მინისტრმა, პროფესორმა იუვალ ნეიმანმა გამოაცხადა სააგენტოს შექმნის შესახებ, რომელიც კოორდინაციას გაუწევდა და განაგებდა ეროვნული კოსმოსური პროგრამის განხორციელებას. უკვე 1988 წელს ისრაელმა პალმაჩიმის (ებრაულ. פלמחים) კოსმოდრომიდან გაუშვა პირველი Ofeq თანამგზავრი, Ofek-1, რითაც ის გახდა ერთ – ერთი იმ რვა ქვეყანას შორის, რომლებსაც შეუძლიათ დამოუკიდებლად აწარმოონ თანამგზავრები. ისრაელს აქვს საკუთარი შავიტის გამშვები მანქანა. ისრაელის კოსმოსური პროგრამის ბიუჯეტი მხოლოდ 1 მილიონი აშშ დოლარია, ვენერას პროექტში ჩადებული თანხების გამოკლებით (დაახლოებით 7 მილიონი დოლარი) ისრაელის სამხედრო პროგრამისთვის ყოველწლიურად გამოყოფილი 70 მილიონიდან. კომერციული კოსმოსური პროექტები სხვა წყაროებიდან ფინანსდება.[11][12]

2003 წელს ილან რამონი გახდა პირველი ისრაელელი, რომელმაც კოსმოსში იმოგზაურა. იგი გახლდათ ჩამოვარდნილი Shuttle Columbia- ს ეკიპაჟის წევრი.[13]

ისრაელის ბირთვული პროგრამა რედაქტირება

ისრაელის ბირთვული ობიექტების ნაწილი არ ექვემდებარება ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს კონტროლს.

ისრაელი არ შეუერთდა ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულებას.

ისრაელის ბირთვულ პროგრამის საკითხებით  დაკავებულია ისრაელის ატომური ენერგიის კომისია (IAEC), რომელიც შეიქმნა 1952 წელს.[14]

1960-იანი წლების დასაწყისიდან მოქმედებს ნაჰალ სორეკის ბირთვული კვლევის ცენტრი და დიმონას ბირთვული კვლევის ცენტრი.

ზოგიერთი  მონაცემებით, ისრაელს აქვს სრულფასოვანი "ბირთვული ტრიადა" და იგი მეექვსე ბირთვული სახელმწიფოა მსოფლიოში.

2007 წლის 3 აგვისტოს ისრაელის ინფრასტრუქტურის მინისტრმა ბენიამინ ბენ-ელიაზერმა, ჰერცლიაში ინჟინრებთან შეხვედრაზე, განაცხადა: ”ისრაელის მთავრობამ მიიღო ისტორიული გადაწყვეტილება ნეგევში ატომური ელექტროსადგურის მშენებლობის შესახებ” პროექტის დამტკიცების შემთხვევაში, ელექტროსადგურის მშენებლობა 2015 წლისთვის უნდა დასრულებულიყო. ბირთვული ელექტროსადგურის მშენებლობის ადგილი მთავრობამ ჯერ კიდევ 1970-იან წლებში გამოყო. მშენებლობის ღირებულება სპეციალისტებმა 1,5-2 მილიარდ დოლარად შეაფასეს. უხეში შეფასებით, ელექტროსადგური შეძლებს ქვეყნის ელექტროენერგიის მოთხოვნის 6% -მდე უზრუნველყოფას 2020 წლისთვის. 2009 წლის ივლისში ისრაელის მთავრობამ დახმარება ამერიკის შეერთებულ შტატებს სთხოვა სადგურის მშენებლობაში.

ლიტერატურა რედაქტირება

  • Levav, Amos (1998). The Birth of Israel's High-Tech. Zmora Bitan (in Hebrew).
  • Gewirtz, Jason (2016). Israel's Edge: The Story of The IDF's Most Elite Unit - Talpiot. Gefen Publishing House.
  • Siegel, Seth M. (2017) Let There Be Water: Israel's Solution for a Water-Starved World. A Thomas Dunne Book for St. Martin's Griffin.
  • Katz, Yaakov; Bohbot, Amir (2017). The Weapon Wizards: How Israel Became a High-Tech Military Superpower. St. Martin's Press.
  • Kainan, Noga; Reuter, Adam (2018). Israel - Island of Success
  • Hemi, Galit; Shulman, Sophie (2018). The Israeli Mind: the story of the Israeli innovation. Yedioth Books (in Hebrew).
  • Jorisch, Avi (2018). Thou Shalt Innovate: How Israeli Ingenuity Repairs the World. Gefen Publishing House.

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ "Research and development (R&D) - Gross domestic spending on R&D - OECD Data". data.oecd.org. Retrieved 2016-02-10.
  2. ↑ "These Are the World's Most Innovative Countries". Bloomberg.com. 22 January 2019. Retrieved 24 January2019.
  3. ↑ Ilani, Ofri (17 November 2009). "Israel ranks fourth in the world in scientific activity, study finds". Haaretz. Retrieved 14 October 2012.
  4. ↑ "Business Opportunities By Sector". Israeli Embassy. Retrieved 11 November 2014.
  5. ↑ "Israel profile – Media". BBC News. British Broadcasting Corporation. Retrieved 14 October 2012.
  6. ↑ "Israel's military industry". GlobalSecurity.org. Retrieved 16 May 2017.
  7. ↑ "Academic Ranking of World Universities in Natural Sciences and Mathematics". Academic Ranking of World Universities. Shanghai Jiao Tong University. 2012. Retrieved 14 October 2012.
  8. ↑ Yagna, Yanir (20 September 2012). "Kiryat Gat Teen Wins First Prize in International Physics Competition". Haaretz. Retrieved 16 May 2017.
  9. ↑ "The Nobel Prize in Chemistry 2013". Nobelprize.org.
  10. ↑ Lappin, Yaakov (7 October 2009). "Nobel Prize Winner 'Happy, Shocked'". Jerusalem Post. Retrieved 7 October2009.
  11. ↑ "Asher Space Research Institute". დაარქივებული 2015-04-30 საიტზე Wayback Machine. Technion – Israel Institute of Technology. Retrieved 11 October 2012.
  12. ↑ "Top countries in space sciences"[მკვდარი ბმული]. Times Higher Education. Thomson Reuters. 8 October 2009. Retrieved 15 May 2013.
  13. ↑ About ISA – Israel Space Agency Israel Space Agency დაარქივებული 2021-11-06 საიტზე Wayback Machine. , Israel Ministry of Science and Technology, Retrieved 2009-12-15
  14. ↑ Israel «has 150 nuclear weapons». BBC. მიმართვის თარიღი: 30 ივნისი 2008. დაარქივებულია 21 აგვისტო 2011 წ.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=მეცნიერება_და_ტექნოლოგია_ისრაელში&oldid=4561565“-დან