მდელოს ქამა

მდელოს ქამა
	;
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:	სოკოები
განყოფილება:	ბაზიდიუმიანი სოკოები
კლასი:	აგარიკომიცეტები
რიგი:	ფირფიტოვანნი
ოჯახი:	ფირფიტოსანნი
გვარი:	ქამასოკო
სახეობა:	მდელოს ქამა
ლათინური სახელი
	Agaricus campestris L., 1753
დაცვის სტატუსი
	ყველაზე ნაკლები საფრთხის ქვეშ; IUCN 3.1 Least Concern : 122090215
NCBI	56157
EOL	10407419
MB	356498

მდელოს ქამა (ლათ. Agaricus campestris) — სოკოს სახეობა ქამასოკოს გვარისა, რომლის გავრცელების არეალი მოიცავს ევროპას, აზიას, ჩრდილოეთ აფრიკას, ავსტრალიას, ახალ ზელანდიასა და ჩრდილოეთ ამერიკას.

კარგი ხარისხის საჭმელი სოკოა. იჭმება ახალი, უმი, შემწვარი, მოხარშული, დამარინადებული და გამხმარი. იზრდება ერთეულებად ან ჯგუფებად ნიადაგზე, მინდვრებში, საძოვრებზე, პარკებში, ბაღებში და ა.შ., გაზაფხულიდან შემოდგომამდე.

სოკო პირველად აღწერა შვედმა ბუნებისმეტყველმა კარლ ლინემ 1753 წელს როგორც Agaricus campestris.^[1]

სამეცნიერო სინონიმები:

Agaricus campester L., 1753, orth. var.
Pratella campestris (L.) Gray, 1821
Pluteus campestris (L.) Fr., 1836
Psalliota campestris (L.) P.Kumm., 1871
Fungus campestris (L.) Kuntze, 1898 და სხვ.

აღწერა რედაქტირება

ნაყოფსხეული ძალიან სწრაფად იზრდება. ქუდის დიამეტრი — 8-15 სმ, თავიდან ნახევარსფეროსებრი, ღრმად შეკეცილი კიდეებით, შემდგომში ბრტყლად მომრგვალებული და საბოლოოდ გაშლილი. ცენტრში ხშირად ამობურცულია. თეთრია, ზოგჯერ მომურო, მშრალი, აბრეშუმისებრი ან წვრილქერცლიანი.

რბილობი — თეთრი, სქელი, მყარი, ჰაერზე ვარდისფერდება, ასაკთან ერთად რბილდება, მოტკბო გემოთი და სასიამოვნო სოკოს სუნით.

ჰიმენოფორი — ფირფიტებიანი, ფირფიტები თავიდან თეთრია, შემდეგ მოვარდისფრო, სიმწიფეში მუქი-ყავისფერია, იისფერი ელფერით.

ფეხის სიგრძე — 5-9 სმ, სისქე — 1-2 სმ, სწორი, მთლიანი ან ძირში გაფართოებული და გაბერილი. ქუდის ფერია. ახასიათებს თეთრი ფერის ფართო საყელო, რომელიც ხშირად შუაშია განთავსებული.^[2]

სპორები — გლუვი, მუქი-ყავისფერი, ელიფსისებრი,^[3] 6–9×5–6 მკმ. ჰეილოცისტიდების გარეშე.^[4]

მსგავსი სახეობები რედაქტირება

შხამიანი

საკვები

გავრცელება და ეკოლოგია რედაქტირება

გავრცელების არეალი მოიცავს ევროპას, აზიას, ჩრდილოეთ აფრიკას, ავსტრალიას,^[5] ახალ ზელანდიასა და ჩრდილოეთ ამერიკას^[6] (მექსიკის ჩათვლით).^[7]

იზრდება ერთეულებად ან ჯგუფებად ნიადაგზე, მინდვრებში, საძოვრებზე, პარკებში, ბაღებში, სასაფლაოებზე, საცხოვრებელ სახლებთან ახლოს. ხშირად ქმნის „ქაჯის წრეს“.^[8]

სეზონი: — გაზაფხულიდან შემოდგომამდე.

კვებითი ღირებულება რედაქტირება

კარგის ხარისხის საჭმელი სოკოა.^[2] იჭმება ახალი, უმი, შემწვარი, მოხარშული, დამარინადებული, განსაკუთრებით გემრიელია გახმარი. იყენებენ ხორციან სოუზებსა^[9] და სალათებში.

მდელოს ქამა სწრაფად მწიფდება და მალფუჭებადია,^[10] ამიტომაც მისი ხელოვნურად მოშენება წამგებიანია.

გალერეა რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „მდელოს ქამა“ ვიკისაწყობში.
მდელოს ქამა MycoBank-ზე (ინგლისური)
მდელოს ქამა Index Fungorum-ზე (ინგლისური)
მდელოს ქამა — საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია

სქოლიო რედაქტირება

↑ Linnaeus C. (1753). Species Plantarum (Latin). Stockholm: Lars Salvius, გვ. 1173.
↑ ^2.0 ^2.1 М. В. Горленко, М. А. Бондарцева, Л. В. Гарибова, И. И. Сидорова, Т. П. Сизова. Грибы СССР. Москва, изд. Мысль, 1980
↑ Davis, R. Michael; Sommer, Robert; Menge, John A. (2012) Field Guide to Mushrooms of Western North America. Berkeley: University of California Press, გვ. 224–225. ISBN 978-0-520-95360-4. OCLC 797915861.
↑ (2006) North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, Connecticut: Falcon Guides, გვ. 283. ISBN 978-0-7627-3109-1.
↑ J. H. Maiden (1889). The useful native plants of Australia : Including Tasmania. Turner and Henderson, Sydney.
↑ (2011) The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press, გვ. 35. ISBN 978-0-226-72117-0.
↑ Alonso-Aguilar LE, Montoya A, Kong A, Estrada-Torres A, Garibay-Orijel R (2014). „The cultural significance of wild mushrooms in San Mateo Huexoyucan, Tlaxcala, Mexico“. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 10: 27. doi:10.1186/1746-4269-10-27. PMC 3996006. PMID 24597704.
↑ Fox RTV (2006). „Fungal foes in your garden: fairy ring mushrooms“. Mycologist. 20 (1): 36–37. doi:10.1016/j.mycol.2005.11.013.
↑ Aurel Dermek (1981). Grzyby. ISBN 8321723578.
↑ Grigson, Jane (1975). The Mushroom Feast. London: Penguin. ISBN 0-14-046273-2

[Linnaeus_1753-1] Linnaeus C. (1753). Species Plantarum (Latin). Stockholm: Lars Salvius, გვ. 1173.

[sssr-2] 2.0 ^2.1 М. В. Горленко, М. А. Бондарцева, Л. В. Гарибова, И. И. Сидорова, Т. П. Сизова. Грибы СССР. Москва, изд. Мысль, 1980

[:0-3] Davis, R. Michael; Sommer, Robert; Menge, John A. (2012) Field Guide to Mushrooms of Western North America. Berkeley: University of California Press, გვ. 224–225. ISBN 978-0-520-95360-4. OCLC 797915861.

[Miller_2006-4] (2006) North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi. Guilford, Connecticut: Falcon Guides, გვ. 283. ISBN 978-0-7627-3109-1.

[5] J. H. Maiden (1889). The useful native plants of Australia : Including Tasmania. Turner and Henderson, Sydney.

[Roberts_2011-6] (2011) The Book of Fungi. Chicago, Illinois: University of Chicago Press, გვ. 35. ISBN 978-0-226-72117-0.

[Alonso-Aguilar_2014-7] Alonso-Aguilar LE, Montoya A, Kong A, Estrada-Torres A, Garibay-Orijel R (2014). „The cultural significance of wild mushrooms in San Mateo Huexoyucan, Tlaxcala, Mexico“. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine. 10: 27. doi:10.1186/1746-4269-10-27. PMC 3996006. PMID 24597704.

[Fox_2006-8] Fox RTV (2006). „Fungal foes in your garden: fairy ring mushrooms“. Mycologist. 20 (1): 36–37. doi:10.1016/j.mycol.2005.11.013.

[Demek-9] Aurel Dermek (1981). Grzyby. ISBN 8321723578.

[10] Grigson, Jane (1975). The Mushroom Feast. London: Penguin. ISBN 0-14-046273-2

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]