ვიკიპედია

ინდოეთის ენები

ინდოეთის ენები — ინდოეთში გავრცელებული ენები რამდენიმე ენათა ოჯახს მიეკუთვნება. მათგან უმსხვილესებია — ინდოარიული, რომელზეც ინდოელების 78,05% ლაპარაკობს და დრავიდული, რომელზეც 19,64% ლაპარაკობს.[4][5] მოსახლეობის დანარჩენი 2.31%-ის სააუბრო ენა მიეკუთვნება: ავსტროაზიულ, ჩინურ-ტიბეტურ, კრა–დაის და სხვა მცირე ენათა ოჯახებს ან იზოლირებულ ენებს.[6] ინდოეთი ენების სიმრავლის მიხედვით (780) მსოფლიოში პაპუა-ახალი გვინეის შემდეგ (839) მეორეა.[7]

სახელმწიფო ენები: ასამური, ბენგალური, ბონდო, დოგრი, ინდური ინგლისური[1], გუჯარათული, ჰინდი[2], კანადა, ქაშმირული, კონკანი, მაიტილი, მალაიალამური, მარათული, მანიპური, ნეპალური, ორია, პენჯაბური, სანსკრიტი, სანტალი, სინდჰი, ტამილური, ტელუგუ, ურდუ, (ჯამში: 23, და დამატებით ინგლისური)
უცხო ენა: ინგლისური – 200 მილიონი ადამიანისთვის Მეორე ენა[3]
ჟესტების ენები: ინდო-პაკისტანური ნიშნების ენა, ალიპურის ნიშნების ენა

ინდოეთის კონსტიტუციის 343-ე მუხლი განსაზღვრავს, რომ კავშირის ოფიციალური ენა ინგლისურის ნაცვლად უნდა გახდეს ჰინდი დევანაგარი დამწერლობით. შემდგომი საკონსტიტუციო ცვლილებით ძალაში შევიდა - 1963 წლის ენის ოფიციალური აქტი რომლის მიხედვითაც ინგლისურის გამოყენება ხდებოდა დასაშვები მანამ კანონმდებლობა მას არ შეცვლიდა. საერთაშორისო მნიშვნელობის დოკუმენტებში ინდური ციფრების ნაცვლად გამოიყენებდნენ ინგლისურ ციფრებს, როგორც ეს დანარჩენ ინგლისურ ენოვან ქვეყნებშია მიღებული.[8] მიუხედავად მცდარი წარმოდგენისა ჰინდი არ არის ინდოეთის სახელმწიფო ენა, ინდოეთის კონსტიტუცია არცერთ ენას არ ანიჭებს სახელმწიფო ენის სტატუსს.[9][10]

ინდოეთის კონსტიტუციის მერვე გრაფაში ჩამოთვლილია 22 ენა,[11] რომლებისთვისაც ოფიციალური ენის სტატუსის მინიჭებაა დაგეგმილი. ამის გარდა ინდოეთის მთავრობამ კლასიკური ენის სტატუსი მიანიჭა შემდეგ ენებს: კანადა, მალაიალამური, ორია, სანსკრიტი, ტამილური და ტელუგუ. კლასიკური ენის სტატუსს ანიჭებენ იმ ენებს, რომლებსაც აქვთ მდიდარი წარსული და დამოუკიდებელი ბუნება.

2001 წლის აღწერის მიხედვით, ინდოეთში 122 მსხვილი და 1599 სხვა ენაა. სხვა წყაროების მიხედვით ციფრები შეიძლება განსხვავდებოდეს, ძირითად სხვაობას ენის და დიალექტის განმარტება იძლევა. 2001 წლის აღწერის მიხედვით 30 ენა წარმოადგენდა მილიონი და მეტი ადამიანისთვის მშობლიურს, ხოლო 122 ათი ათასი და მეტი ადამიანისთვის. ორ ლინგუა ფრანკას ჰქონდა მნიშვნელოვანი როლი ინდოეთის ისტორიაში: სპარსულსა[12] და ინგლისურს. დიდ მოგოლთა იმპერიის პერიოდში სპარსული სასამართლო ენას წარმოადგენდა და ბრიტანეთის კოლონიზაციამდე რამდენიმე საუკუნე ადმინისტრაციული ენა იყო. კოლონიზაციის შემდეგ,[13] დღემდე ინგლისური ინდოეთში მნიშვნელოვან ენას წარმოადგენს, ის გამოიყენება უმაღლეს განათლებაში და ზოგიერთ სამთავრობო სტრუქტურაში. ჰინდი ინდოეთში ყველაზე გავრცელებული ენაა და წარმოადგენს ცენტრალური და ჩრდილოეთი ინდოეთის ლინფგუა ფრანკას. ბენგალური მეორე ყველაზე გავრცელებული ენაა და ამ ენაზე საუბრობს აღმოსავლეთ და ჩრდილო-აღმოსავლეთ ინდოეთის მოსახლეობის უმეტესობა.[14] ჰინდის სამხრეთ შტატებში გავრცელებას გარკვეული წინააღმდეგობა ხვდება, განსაკუთრებით ტამილნადუში და კარნატაკაში.[15]

ისტორია რედაქტირება

სამხრეთი ინდოეთის ენები წარმოშობილია დრავიდული ენებისგან.[16] ინდოეთის სუბკონტინენტისთვის დრავიდული ძირძველი ენებია. პროტო-დრავიდულ ენებზე საუბრობდნენ ინდოეთში ქრისტეშობამდე 4000 წლით ადრე. დაახლოებით ძვ. წ. 3000 წელს დაიწყო სხვადასხვა განშტოებებად დაყოფა.[17] დრავიდული ენები კლასიფიცირდება ოთხ ჯგუფად: ჩრდილოეთი, ცენტრალური (კოლამი–პარჯი), სამხრეთი ცენტრალური (ტელუგუ–კუი) და სამხრეთული (ტამილი-კანადა).[18]

ჩრდილოეთ ინდოეთის ენები მიეკუთვნება ინდოევროპული ენების ინდოარიული ენების შტოს. ინდოარიული ენები სამ ეტაპად განვითარდა: ძველი ინდოარიული (ძვ. წ. 1500 - ძვ. წ. 600), შუა ინდოარიული (ძვ. წ. 600 - 1000), ახალი ინდოარიული (1000 - 1300). თანამედროვე ჩრდილო ინდური ენები წარმოიშვნენ ახალი ინდოარიული ენებიდან.[19]

სპარსული ენა ინდოეთში შემოიტანეს გაზნევიდებმა და სხვა თურქულ-ავღანურმა დინასტიებმა. 500 წლის განმავლობაში სპარსული მმართველობის და კულტურის გავლენამ შეცვალა ინდრი ენები, ძირითადად ლექსიკურად. 1837 წელს ბრიტანელებმა ადმინისტრაციული მიზნებისთვის გამოყენებული სპარსული ინგლისურით ჩაანაცვლეს, ხოლო XIX საუკუნეში გაძლიერებულმა ნაციონალურმა მოძრაობებმა სპარსული დამწერლობა დივანაგარით.[20]

ჩრდილოეთი ინდოეთის ენებმა განიცადეს განსხვავებული გავლენები. მაგალითად ჰინდუსტანმა განიცადა სანსკრიტის, სპარსულის და არაბულის გავლენა რის შედეგადაც ჩამოყალიბდა თანამედროვე სტანდარტული ჰინდუ და სტანდარტული ურდუ.

რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება

სქოლიო რედაქტირება

  1. ↑ Salzmann, Zdenek; Stanlaw, James; Adachi, Nobuko. Language, Culture, and Society: An Introduction to Linguistic Anthropology. Westview Press (8 July 2014).
  2. ↑ Official Language – The Union -Profile – Know India: National Portal of India. ციტირების თარიღი: 28 December 2017.
  3. ↑ India en. ციტირების თარიღი: 12 May 2019.
  4. ↑ Indo-Aryan languages. ციტირების თარიღი: 10 December 2014.
  5. ↑ Hindi languages. ციტირების თარიღი: 10 December 2014.
  6. ↑ Moseley, Christopher (10 March 2008). Encyclopedia of the World's Endangered Languages. Routledge. ISBN 978-1-135-79640-2. 
  7. ↑ Seven decades after Independence, many small languages in India face extinction threat.
  8. ↑ Constitution of India. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2 აპრილი 2012. ციტირების თარიღი: 21 March 2012.
  9. ↑ Khan, Saeed (25 January 2010). „There's no national language in India: Gujarat High Court“. The Times of India. ციტირების თარიღი: 5 May 2014.
  10. ↑ Press Trust of India. (25 January 2010) Hindi, not a national language: Court. ციტირების თარიღი: 23 December 2014.
  11. ↑ Languages Included in the Eighth Schedule of the Indian Constution დაარქივებული 4 June 2016 საიტზე Wayback Machine.
  12. ↑ Abidi, S.A.H.; Gargesh, Ravinder (2008) „4. Persian in South Asia“, რედ. Kachru, Braj B.: Language in South Asia, Kachru, Yamuna & Sridhar, S.N., Cambridge University Press, გვ. 103–120. ISBN 978-0-521-78141-1. 
  13. ↑ Decline of Farsi language – The Times of India. ციტირების თარიღი: 2015-10-26.
  14. ↑ The World Factbook. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-06-11. ციტირების თარიღი: 2015-10-25.
  15. ↑ ნერუ, ჯავაჰარლალ; Gandhi, Mohandas (1937). The question of language: Issue 6 of Congress political and economic studies. K. M. Ashraf. 
  16. ↑ Avari, Burjor (2007-06-11). India: The Ancient Past: A History of the Indian Sub-Continent from C. 7000 BC to AD 1200 (en). Routledge. ISBN 9781134251629. 
  17. ↑ Andronov, Mikhail Sergeevich (2003-01-01). A Comparative Grammar of the Dravidian Languages (en). Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 9783447044554. 
  18. ↑ Krishnamurti, Bhadriraju (2003). The Dravidian Languages. Cambridge University Press. ISBN 0521771110. 
  19. ↑ Kachru, Yamuna (1 January 2006). Hindi, London Oriental and African language library. John Benjamins Publishing, გვ. 1. ISBN 90-272-3812-X. 
  20. ↑ Brass, Paul R. (2005). Language, Religion and Politics in North India. iUniverse, გვ. 129. ISBN 978-0-595-34394-2. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ინდოეთის_ენები&oldid=4297262“-დან