იარდანგი
იარდანგი, იარანგი — წაგრძელებული ვიწრო სერები, წვეტიანი თხემითა და ციცაბო ასიმეტირული კალთებით.[1]
წარმოიქმნება გაბატონებული ძლიერი ქარების მიმართულებით ქვიშიან და თიხიან, ტბიურ, იშვიათად ალუვიურ ნაფენებში, უმეტესწილად, არიდული კლიმატის რაიონებში, ნახევარუდაბნოებსა და უდაბნო ტერიტორიებზე, რომელსაც ქმნის სწორხაზოვნად გამოქარული დერეფნები და მათ შორის არსებული ტიხრები.[1]
უმეტესწილად აგებულია წვრილნატეხოვანი შემჭიდროებული ტბიური და ალუვიური ნალექებით. სიგრძე რამდენიმე ათეული მ-იდან რამდენიმე კმ-მდეა, სიგანე რამდენიმე მ-ს აღწევს, ხოლო სიმაღლე ჩვეულებრივ 5 მ-ს.[1]
წარმოადგენს ვიწრო პარალელურ, ქარის მიმართულებით გადაჭიმულ დეფლაციურ, რელიეფის დადებით ეოლურ ფორმებს. აქვს ასიმეტრიული ციცაბო კალთები, რომელსაც ნაოჭები გასდევს. ძირითადად თიხიან ნიადაგზე ვითარდება.[1]
სიგრძე რამდენიმეჯერ სჭარბობს სიგანეს. სიმაღლე რამდენიმე მეტრს აღწევს. იარდანგი გამოქარვისა და კოროზიის ნაოჭია, რომლის ჩაჭრის სიღრმე რამდენიმე სმ-იდან რამდენიმე მ-მდეა. დამახასიათებელია ძირითადად ცენტრალური აზიის უდაბნოებისათვის.[2] გვხვდება აგრეთვე ტიბესტის პლატოსა და აშშ-ში, არიზონაში, ფინიქსისა და უინდიუ-როკის გასწვრივ.[3]
იარდანგების გავრცელების კლასიკური მაგალითია ლობნორის ტბის ჩრდილოეთი ნაწილის დამშრალი ფსკერი, სადაც დერეფნების სიღრმე 10-12 მ-ია, ტიხრების სიგანე რამდენიმე ათეული მ, ხოლო სიგრძე კი 10 კმ-მდეა.[4]
ტერმინი თურქული წარმოშობისაა (თურქ. Yardang) და იხმარება ცენტრალური აზიის უდაბნოების რელიეფის აღსანიშნავად.[1]
კოსმოსური აპარატის — Mars Global Surveyor-ის მიღებული გამოსახულებების შემდეგ, დადასტურდა მათი არსებობა პლანეტა მარსზეც.[5] განსაკუთრებით ისინი თავმოყრილია მედუზების ღარის ფორმაციაში.[6]
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- იარდანგი — სტატია ენციკლოპედია ბრიტანიკიდან (ინგლისური)
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Ахромеев Л.М. Геоморфологический словарь-справочник. БГУ, Брянск, 2002 г., 320 стр.
- ↑ Ярданги // Геологическая энциклопедия (რუსული)
- ↑ Andrew Goudie, Encyclopedia of Geomorphology: Volume 1: A–I. Routledge, 2004 - 578 pages
- ↑ გეომორფოლოფიური ლექსიკონი, გამომცემლობა ნეკერი, თბილისი, 1996.
- ↑ იარდანგი მარსზე (რუსული)
- ↑ Yardangs on Mars: evidence of recent wind erosion