თეირანის კონფერენცია

თეირანის კონფერენცია, ასევე ეურეკას კონფერენცია ან დიდი სამეულის კონფერენცია — ანტიჰიტლერული კოალიციის ქვეყნების მთავრობათა მეთაურების კონფერენცია ქალაქ თეირანში. მასში მონაწილეობდნენ აშშ-ის პრეზიდენტი ფრანკლინ დელანო რუზველტი, სსრკ-ის სახალხო კომისართა საბჭოს თავმჯდომარე იოსებ სტალინი, დიდი ბრიტანეთის პრემიერ-მინისტრი უინსტონ ჩერჩილი, აგრეთვე სამი ქვეყნის დიპლომატები და სამხედრო შტაბების წარმომადგენლები. მიმდინარეობდა 1943 წლის 28 ნოემბრიდან 1 დეკემბრამდე. თეირანის კონფერენციას წინ უძღოდა ამავე წელსვე გამართული კაიროს კონფერენცია დიდი ბრიტანეთის, აშშ-ისა და კუომინტანგური ჩინეთის მონაწილეობით. თეირანში განხილული მთავარი საკითხები შეეხებოდა გერმანიისა და მისი მოკავშირეების წინააღმდეგ სამხედრო მოქმედებებზე შეთანხმებას. დისკუსიების შედეგად 30 ნოემბერს შეათანხმეს ჰიტლერის კოალიციის გასანადგურებელი სამხედრო ოპერაციების გეგმები და ვადები, გადაწყდა ევროპაში ამერიკელი და ბრიტანელი სამხედროების მიერ 1944 წლის მაისში მეორე ფრონტის გახსნის საკითხი (იხ. ოპერაცია „ოვერლორდი“). საბჭოთა მხარეს მეორე ფრონტის გახსნის მხარდასაჭერად დაევალა თავდასხმითი ოპერაციების წარმოება 1944 წლის ზაფხულში კარელიაში, ბელორუსიაში, დასავლეთ უკრაინასა და მოლდავეთში. საბჭოთა მხარის წარმომადგენლებმა, იაპონიის მხრიდან საბჭოთა-იაპონიის 1941 წლის ნეიტრალიტეტის შეთანხმების არაერთგზის დარღვევის გათვალისწინებით, ხელი გაუმართეს დიდი ბრიტანეთისა და აშშ-ის მოკავშირე მთავრობათა სურვილებს და გამოაცხადეს სსრკ-ის იაპონიასთან ომში ჩართვის შესახებ გერმანიის არმიის საბოლოო განადგურების შემდეგ. მონაწილეები ასევე შეთანხმდნენ ანტიჰიტლერულ კოალიციაში თურქეთის ჩათრევისათვის ღონისძიებების განხორციელების აუცილებლობაზე და იუგოსლავიელი პარტიზანებისათვის დახმარების აღმოჩენაზე. თეირანის კონფერენციაზე უმაღლეს დონეზე პირველად განიხილეს ომის შემდგომი მსოფლიოს მოწყობისა და უსაფრთხოების შესახებ. კონფერენციის მონაწილეებმა წინასწარ თანხმობას მიაღწიეს ომის შემდგომი პოლონეთის საზღვრების შესახებ, რომლებიც უნდა გავლებულიყო აღმოსავლეთით „კერზონის ხაზზე“, ხოლო დასავლეთით — მდინარე ოდერზე, განიხილეს გერმანიისა და დუნაისპირა სახელმწიფოების ტერიტორიული მოწყობის საკითხები, შეთანხმდნენ კენიგსბერგის (ახლანდ. კალინინგრადი) სსრკ-სათვის გადაცემის საკითხზე. 3 სახელმწიფოს ხელმძღვანელებმა გაცვალეს აზრები სამხედრო მოქმედებების დასრულების შემდეგ უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად საერთაშორისო ორგანიზაციის შექმნის შესახებ. ირანის შესახებ დეკლარაციაში დიდმა ბრიტანეთმა, საბჭოთა კავშირმა და შეერთებულმა შტატებმა დაადასტურეს ამ ქვეყნის დამოუკიდებლობის, სუვერენიტეტისა და ტერიტორიული მთლიანობის სურვილი. 12 დეკემბერს მიღებულ შემაჯამებელ დეკლარაციაში აღნიშნულია ამ სამი ქვეყნის სრული თანხმობა „ღერძის“ ქვეყნების წინააღმდეგ კოორდინირებული აქტიური საბრძოლო მოქმედებების განხორციელებაზე. თეირანის კონფერენციამ ხელი შეუწყო ანტიჰიტლერული კოალიციის განმტკიცებას. იგი პირველი ნაბიჯი აღმოჩნდა ომის შემდგომი მოწყობის განხილვისა და რეალიზაციის საქმეში.

თეირანის კონფერენცია
სტალინი, ჩერჩილი და რუზველტი თეირანის კონფერენციაზე.
სხვა სახელები	ეურეკას კონფერენცია, დიდი სამეულის კონფერენცია
მონაწილეები	იოსებ სტალინი ( სსრკ) უინსტონ ჩერჩილი ( დიდი ბრიტანეთი) ფრანკლინ რუზველტი ( აშშ)
მდებარეობა	თეირანი, ირანი
თარიღი	28 ნოემბერი – 1 დეკემბერი, 1943
შედეგი	დასავლეთის ფრონტის გახსნა (1944)

ლიტერატურა

• Churchill, W.: Der Zweite Weltkrieg. Mit einem Epilog über die Nachkriegsjahre. გამომცემლობა Fischer Taschenbuch, 1985
• Marienfeld, W.: Konferenzen über Deutschland. Die alliierte Deutschlandplanung und -politik 1941–1949. გამომცემლობა für Literatur und Zeitgeschehen GmbH, ჰანოვერი, 1963
• Ministerium für Auswärtige Angelegenheiten der UdSSR (Hrsg.): Die Teheraner Konferenz 1943. Teheran, Jalta, Potsdam. Konferenzdokumente der Sowjetunion. Pahl-Rugenstein-Verlag, კელნი, 1986, ნაწილი 1.

რესურსები ინტერნეტში

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „თეირანის კონფერენცია“ ვიკისაწყობში.
• DECLARATION OF THE THREE POWERS (ინგლისური)
• კვებეკის, კაიროსა და თეირანის კონფერენციები (ინგლისური)