ესპანეთის ნიდერლანდები
ესპანეთის ნიდერლანდები (ესპ. Países Bajos Españoles; ნიდერლ. Spaanse Nederlanden; ფრანგ. Pays-Bas espagnols, გერმ. Spanische Niederlande) — ჰაბსბურგების ნიდერლანდების ერთ-ერთი სახელი, რომელსაც მართავდა ჰაბსბურგების ესპანეთის დინასტია 1556 წლიდან 1714 წლამდე. ეს სახელმწიფოთა გაერთიანება მდებარეობდა რომის წმიდა რომის იმპერიის დაქვემდებარებაში მყოფ დაბალი მიწების ტერიტორიაზე და გაერთიანებული იყო ესპანური გვირგვინის ქვეშ. დღესღეობით, ეს რეგიონი მოიცავს ბელგიისა და ლუქსემბურგის თანამედროვე სახელმწიფოების უმეტეს ნაწილს, ასევე ჩრდილოეთ საფრანგეთის ნაწილებს, სამხრეთ ნიდერლანდებს და დასავლეთ გერმანიას. სახელმწიფოს დედაქალაქი იყო ბრიუსელი.
ყოფილი ბურგუნდიის ნიდერლანდების საიმპერატორო ფეოდები მემკვიდრეობით მიიღო ჰაბსბურგის ავსტრიულმა სახლმა ვალიო-ბურგუნდიის გადაშენებული გვარისგან 1482 წელს, უკანასკნელი წარმომადგენლის — მარია ბურგუნდიელის გარდაცვალების შემდეგ. ჩვიდმეტმა პროვინციამ შექმნა ჰაბსბურგის ბირთვი, რომელიც ესპანელ ჰაბსბურგებს გადაეცათ 1556 წელს იმპერატორ კარლ V-ის გატაცების შემდეგ. როდესაც ნიდერლანდების ნაწილი ჩამოშორდა ამ სახელმწიფოს 1581 წელს ავტონომიური ჰოლანდიის რესპუბლიკის ფორმირებისთვის, ტერიტორიის დარჩენილი ნაწილი ესპანეთის მმართველობაში დარჩა ესპანეთის მემკვიდრეობის ომამდე.
ისტორია რედაქტირება
ფონი რედაქტირება
ნიდერლანდელი ფეოდების საერთო ადმინისტრაცია, რომელიც მოთავსებული იყო ბრაბანტის საჰერცოგოში, მანამდე უკვე არსებობდა და იმყოფებოდა ნურგუნდიის ჰერცოგი ფილიპ III კარგის კონტროლის ქვეშ. ეს მოხერხდა შტატჰალტერის გამოყენებით 1464 წელს.[1] მისმა შვილიშვილმა, მარიამმა დაადასტურა სახელმწიფოებისთვის მრავალი პრივილეგია 1477 წელს „დიდი პრივილეგიის“ დოკუმენტზე ხელის მოწერით. [2] მისი მეუღლის, ერცჰერცოგ — ავსტრიელი მაქსიმილიან I-ის მიერ მთავრობის თავის ქვეშ დაქვემდებარების შემდეგ, სახელმწიფოები დაჟინებით მოითხოვდნენ მათ პრივილეგირებას, რაც გადაიზარდა ჰუკის აჯანყებაში ჰოლანდიაში, რასაც მალევე მოჰყვა ფლამანდიელთა აჯანყებები. მაქსიმილიანმა გადაიტანა ეს აჯანყებები საქსონიის ჰერცოგ ალბერტ III-ის და მისი შვილის ფილიპე კასტილიელის, ჯოანა კასტილიელის ქმრის დახმარებით. ამით შეძლო თავი დაემკვიდრებინა ჰაბსბურგის ნიდერლანდების მმართველად 1493 წელს.
ფილიპემ, ისევე როგორც მისმა ვაჟმა და მემკვიდრემ კარლ V-მ შეინარჩუნეს „ბურგუნდიის ჰერცოგის“ ტიტული, რაც ხაზს უსვამდა მათ ბურგუნდიულ მემკვიდრეობას, განსაკუთრებით ისტორიულ ნიდერლანდებსა და ბურგუნდიის თავისუფალ ოლქზე საღვთო რომის იმპერიაში. 1795 წლამდე, სანამ ავტრიული ნიერლანდები დამარცხდებოდა საფრანგეთის რესპუბლიკასთან, ჰაბსბურგები ხშირად იყენებდნენ ტერმინს ბურგუნდიას თავიანთ სამემკვიდრო მიწებზე საუბრისას (მაგალითად 1512 წელს დაარსებული საიმპერატორო ბურგუნდიული წრის სახელით). ნიდერლანდების გენერალური გუბერნატორი პასუხს აგებდა დაბალ ქვეყნებში ბურგუნდიის მემკვიდრეობის ადმინისტრაციაზე. კარლ V დაიბადა და გაიზარდა ისტორიულ ნიდერლანდებში და ხშირად იმყოფებოდა ბრიუსელის კუდენბერგის სასახლეში.
1549 წლის პრაგმატული სანქციით, კარლ V-მ ჩვიდმეტი პროვინცია გამოაცხადა ჰაბსბურგების ერთიან და განუყოფელ სამფლობელოდ. 1555 და 1556 წლებში ჰაბსბურგის სახლი გაიყო ავსტრო–გერმანულ და ესპანურ ფილიალებად, კარლის მიერ ბრიუსელზე კონტროლის დაკარგვის შედეგად. ნიდერლანდები დარჩა მის ვაჟს — ფილიპე II-ს, ხოლო მისმა ძმამ, ერცჰერცოგმა ფერდინანდ I-მა ჩაანაცვლა იგი საღვთო რომის იმპერატორის ტახტზე. ჩვიდმეტი პროვინცია, დე იურე ჯერ კიდევ საღვთო რომის იმპერიის ფეოდები, იმ დროიდან დე-ფაქტოდ იმართავდა ჰაბსბურგების ესპანური ხაზის მიერ, როგორც ბურგუნდიული მემკვიდრეობის ნაწილი.
ოთხმოცწლიანი ომი რედაქტირება
ფილიპეს მკაცრმა კონტრრეფორმაციულმა ზომებმა გამოიწვია ჰოლანდიის აჯანყება ძირითადად კალვინისტ ჰოლანდიის პროვინციებში, რამაც 1568 წელს გამოიწვია ოთხმოცწლიანი ნიდერლანდების რევოლუცია. 1579 წლის იანვარში ჩრდილოეთის შვიდმა პროვინციამ ჩამოაყალიბა უტრეხტის უნია — პროტესტანტული კავშირი, რომელმაც ჰაბსბურგების ესპანეთის მმართველობისგან დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, როგორც გაერთიანებულმა პროვინციების რესპუბლიკამ, 1581 წლის თავისუფლების აქტით. ჰაბსბურგების ესპანურ ხაზს შეეძლო შეენარჩუნებინა კონტროლი მხოლოდ ნაწილობრივ კათოლიკე სამხრეთ ნიდერლანდებზე, რომელიც დასრულდა ანტვერპენის დაცემის შემდეგ 1585 წელს.
ავერსი: ალბერტის და იზაბელას პორტრეტი.
რევერსი: არწივის იკავებს ბალანსს.
1598 წელს ესპანეთის ნიდერლანდების მმართველობის სადავეები ხელში ფილიპეს ქალიშვილ ისაბელ კლარა ეუხენიას და მის მეუღლეს, ავსტრიის ერცჰერცოგ ალბერტ VII-ს გადაეცათ. წყვილის მმართველობამ საკმაოდ საჭირო მშვიდობას, ეკონომიკურ განვითარებას და სტაბილურობას შეუწყო ხელი, რამაც, თავისმხრივ გამოიწვია ცალკეული სამხრეთ ჰოლანდიური პროვინციების იდენტობის სტიმულაციას და გააძლიერა ჰაბსბურგის სახლის ავტორიტეტი. XVII საუკუნის დასაწყისში ბრიუსელში იყო აყვავებული სასამართლო. „ერცჰერცოგების“ სასამართლოდან წამოვიდნენ არტისტები, მათ შორის, როგორც ცნობილია, პეტერ პაულ რუბენსი. იზაბელასა და ალბერტის მმართველობის პირობებში ესპანეთის ნიდერლანდებს ჰქონდა ფაქტობრივი დამოუკიდებლობა ესპანეთისგან, მაგრამ ყოველთვის არაოფიციალურად რჩებოდა ესპანეთის გავლენის სფეროში. ალბერტის სიკვდილით 1621 წელს ისინი ესპანეთის ოფიციალურ კონტროლს დაუბრუნდნენ, თუმცა უშვილო იზაბელა გუბერნატორად დარჩა 1633 წლამდე.
ომები, რომლებიც მიზნად ისახავდა „ერეტიკული“ ჩრდილოეთ ნიდერლანდების ხელახალ შემოერთებას, წარუმატებლად დასრულდა, რაც ჩრდილოეთის (ჯერ კიდევ ძირითადად კათოლიკური) ტერიტორიების მნიშვნელოვან დაკარგვას ნიშნავდა. ჩრდილოეთმა 1648 წელს კონსოლიდაცია მოახდინა ვესტფალიის ზავით და მიიღო დაქვემდებარებული სტატუსი „ზოგადი მიწების“ სახელით (ერთობლივად მართავდა გაერთიანებული პროვინციების რესპუბლიკა): ზელანდიური ფლანდრია (მდინარე შელდას სამხრეთით), ჰოლანდიის ახლანდელი პროვინცია ნოორდ-ბრაბანტი და მაასტრიხტი (ახლანდელი [[ლიმბურგის პროვინცია (ნიდერლანდები)|ლიმბურგის პროვინცია).
საფრანგეთის დაპყრობები რედაქტირება
XVII საუკუნის ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ჰაბსბურგების ესპანეთის ხაზის ძალაუფლება ჰოლანდიის ტერიტორიაზე ნელ-ნელა იკარგებოდა და ჯერ კიდევ ჰაბსბურგების დაქვემდებარებაში შესულ ნიდერლანდების ტერიტორიაზე რამდენჯერმე შეიჭრა საფრანგეთის არმია და თანმიმდევრული ომების შედეგად ტერიტორიის უფრო და უფრო მეტი ნაწილი დაუქვემდებარა საფრანგეთის კონტროლს. 1659 წლის პირენეს ზავით ფრანგებმა ანექსიით დაიკავეს არტუა და კამბრაი, ხოლო დიუნკერკი ინგლისელებს გადასცეს. საფრანგეთმა „Aix-la-Chapelle“-ის (1668 წელს დევოლუციური ომი დაასრულა) და ნიმვეგენის საზავო ხელშეკრულებებით (1678 წელს ჰოლანდიის ომის დამთავრება გამოიწვია), აწია საზღვარი ამჟამინდელ ფრანკო-ბელგიის საზღვართან, ანუ დაიკავა ვალუუნის ფლანდრია, ჰაინაუთის ნახევარ ტერიტორიასთან ერთად (ვალენსიენესის ჩათვლით). მოგვიანებით, რეუნიონების ომში და ცხრაწლიანი ომის დროს, საფრანგეთმა მოახდინა სხვა რეგიონების ანექსიაც.
ესპანეთის მემკვიდრული ომის დროს, 1706 წელს ჰაბსბურგის ნიდერლანდები ანგლო-ჰოლანდიური კონფლიქტის დარჩენილ ნაწილად იქცა. [3]უტრეხტის და რაშტატის სამშვიდობო ხელშეკრულებებით 1713/14 წლებში დასრულდა ომი, სამხრეთ ჰოლანდია დაბრუნდა ავსტრიის ჰაბსბურგების მონარქიას, რითაც შეიქმნა ავსტრიის ნიდერლანდები.
იხილეთ აგრეთვე რედაქტირება
ლიტერატურა რედაქტირება
- Paul Janssens (red.), België in de 17de eeuw. De Spaanse Nederlanden en het prinsbisdom Luik (1585-1715), 2 dln., 2006, ISBN 978-90-5349-585-8
- Эпоха Реформации. Европа (рус.) / редколл.: Бадак А. Н. и др. (всего 26 чел.). — М.: АСТ, 2002. — С. 624. — ISBN 985-13-0267-8.
- Лаворини М. Эпоха Реформации. Европа = Carlo V. Il Sovrano Di Tre Continenti (рус.). — М.: Ниола-Пресс, 2010. — С. 128. — (Тайны истории). — 5000 экз.
- Чистозвонов А. Н. Нидерландская буржуазная революция XVI в (рус.). — М.: Изд-во Академии Наук СССР, 1958.
- Нидерландская буржуазная революция 16 века // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- P. J. F. Koop. De rechtshistorische betekenis van het Keizerschap van Karel V voor de Nederlandse staatsvorming (датск.). — Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam. Faculteit der Rechtsgeleerdheid, 1998.
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- ნიდერლანდების დემოგრაფია დაარქივებული 2011-12-26 საიტზე Wayback Machine.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ “The States General.” Staten Generaal, www.staten-generaal.nl/begrip/the_states_general.
- ↑ Koenigsberger, H. G. (2001). Monarchies, States Generals and Parliaments: The Netherlands in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge University Press. ISBN 9780521803304.
- ↑ Bromley, J.S. (editor) 1970, The New Cambridge Modern History Volume 6: The Rise of Great Britain and Russia, 1688-1715/25, Cambridge University Press, ISBN 978-0521075244 (p. 428)