გარემოს დაბინძურება
დაბინძურება — დამაბინძურებელი ნივთიერებების მოხვედრა ფიზიკურ გარემოში, რაც იწვევს მის ხარისხობრივ ცვლილებას, ცვლის ფიზიკურ სისტემებს და ზიანს აყენებს ან დისკომფორტს უქმნის ცოცხალ ორგანიზმებს. ადამიანთა საქმიანობა სერიოზულ ზიანს აყენებს გარემოს. გარემოს დაბინძურების ერთ-ერთი წყარო საყოფაცხოვრებო ნარჩენებია; თუმცა გაცილებით სერიოზულ ზიანს სამრეწველო საწარმოთა და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობის, ასევე სატრანსპორტო საშუალებათა ფუნქციონირების შედეგად წარმოქმნილი ნარჩენები იწვევს, რომლებიც ჰაერსაც აბინძურებს, წყალსაც და ნიადაგსაც.
გარემოს დაბინძურება ახალი პრობლემა არაა. ექვსასი წლის წინ ლონდონის თავზე ჰაერი ქვანახშირის წვის პროდუქტით — სქელი კვამლით — იყო სავსე. დროთა განმავლობაში მრავალი კანონი გამოიცა, რათა ზოგიერთი სახის დაბინძურება შეწყვეტილიყო. დღეს ბევრი ქვეყნის მთავრობაში საგანგებო უწყებები არსებობს, რომლებსაც გარემოს დაბინძურების შემცირება ავალიათ.
ჰაერის დაბინძურება რედაქტირება
ფაბრიკა-ქარხნები, ელექტროსადგურები და ავტომანქანები უამრავ ნარჩენ აირს, ჭვარტლსა და მტვერს გამოყოფს ჰაერში. დაბინძურებული ჰაერი ადამიანს და სხვა ცოცხალ არსებას ფილტვებს უზიანებს. ჰაერის ზოგიერთი სახის დაბინძურებამ შეიძლება გონებასაც კი ავნოს. ჰაერში ნარჩენი აირების დაგროვება მჟავურ წვიმებს იწვევს, რომლებიც ხეებს, ტბებს, მდინარეებსა და შენობებსაც კი აზიანებს. ოზონი აირია რომელიც ატმოსფეროს ზედა ფენებში ბუნებრივად წარმოიქმნება ჟანგბადისაგან. ოზონის თხელი ფენა დედამიწას იცავს მზის ულტრაიისფერი მავნე სხივების ზემოქმედებისაგან. ოზონის ფენას სხვადასხვა ოზონდამშლელი ნივთიერებები, მათ შორის ფრეონი ანადგურებს, რომელსაც მაცივრები და აეროზოლები შეიცავს. თუ ოზონის ძირითადი ფენა დაზიანდა, კანის კიბოთი დაავადების შემთხვევები მოიმატებს.
წყლის დაბინძურება რედაქტირება
მჟავური წვიმები ტბებსა და მდინარეებს აბინძურებს, თუმცა წყლის დაბინძურების მიზეზი მხოლოდ ეს არაა. მდინარეებსა და ზღვაში დღესაც ჩაედინება დასახლებების გაუწმენდავი საკანალიზაციო წყალი, ასევე ქარხანა-ფაბრიკების ჩამდინარე წყალი, რომელიც მომწამლავი ქიმიური ნივთიერებები და ნარჩენებითაა დაბინძურებული. ამის შედეგად თევზები იხოცება და წყალმცენარეები ნადგურდება. სოფლის მეურნეობაში ხშირად იყენებენ ქიმიურ (ან ორგანულ) სასუქებსა და პესტიციდებს, რომლებიც ძლიერი წვიმის შედეგად შეიძლება წყლის ობიექტებში ჩაირეცხოს. ზღვას ძლიერ აბინძურებს ტანკერებიდან და ნავთობის კოშკურებიდან ჩაღვრილი ნავთობი.
ნიადაგის დაბინძურება რედაქტირება
ნიადაგის დაბინძურებას დაუფიქრებლად გადაყრილი ნარჩენები იწვევს. ზოგიერთი სახის ნარჩენი სწრაფად ლპება, პლასტმასების უმეტესობა კი — არასოდეს.
უაღრესად სერიოზულ დაბინძურებას იწვევს ატომური ელექტროსადგურების რადიოაქტიური ნარჩენები. ამგვარ ნარჩენებს, ძირითადად, კონტეინერში ათავსებენ და ჰერმეტულად ხუფავენ, თუმცა მათი მცირე რაოდენობა მაინც ხვდება წყალში ან ჰაერში. მეცნიერებს აშფოთებთ ამგვარი დაბინძურების ხანგძლივი ზემოქმედება, რადგან რადიოაქტიური ნარჩენები ათასობით წლის განმავლობაში ინარჩუნებს მავნე გამოსხივების უნარს.
ლიტერატურა რედაქტირება
- ოქსფორდის დიდი საბავშვო ენციკლოპედია, ქართული გამოცემა შევსებული და განახლებული 2011 წელს, ISBN 978-99940-34-47-5
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- OEHHA proposition 65 list
- National Toxicology Program – from US National Institutes of Health. Reports and studies on how pollutants affect people
- TOXNET – NIH databases and reports on toxicology
- TOXMAP დაარქივებული 2019-12-15 საიტზე Wayback Machine. – Geographic Information System (GIS) that uses maps of the United States to help users visually explore data from the United States Environmental Protection Agency (EPA) Toxics Release Inventory and Superfund Basic Research Programs
- EPA.gov – manages Superfund sites and the pollutants in them (CERCLA). Map the EPA Superfund
- Toxic Release Inventory – tracks how much waste US companies release into the water and air. Gives permits for releasing specific quantities of these pollutants each year. Map EPA's Toxic Release Inventory დაარქივებული 2010-10-02 საიტზე Wayback Machine.
- Agency for Toxic Substances and Disease Registry – Top 20 pollutants, how they affect people, what US industries use them and the products in which they are found
- Toxicology Tutorials from the National Library of Medicine დაარქივებული 2016-05-20 საიტზე Wayback Machine. – resources to review human toxicology.
- World's Worst Polluted Places 2007, according to the Blacksmith Institute
- The World's Most Polluted Places დაარქივებული 2013-08-24 საიტზე Wayback Machine. at Time.com (a division of Time Magazine)
- Chelyabinsk: The Most Contaminated Spot on the Planet Documentary Film by Slawomir Grünberg (1996)
- Nieman Reports | Tracking Toxics When the Data Are Polluted
- ენციკლოპედია „ბრიტანიკა“