სოციოლინგვისტიკა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
ხაზი 1:
'''სოციოლინგვისტიკა''' - [[ენათმეცნიერება|ენათმეცნიერების]] ნაწილი, რომელიც სწავლობს საზოგადოების ერთი რომელიმე ან ზოგადად ყველა ასპექტის გავლენას [[მეტყველება|მეტყველების]] გამოყენებაზე. ამ მხრივ სოციოლინგვისტიკას ბევრი საერთო აზქვს [[პრაგმატიკა]]სთან.
 
სოციოლინგვისტიკის შესწავლის საგანს წარმოადგენს ის, თუ როგორ იცვლება მეტყველება გარკვეული სოციალური ცვლადების - მაგ. [[ეთნიკურობა]], [[რელიგია]], [[სტატუსი]], [[სქესი]], განათლების დონე და ა.შ. - მიხედვით განსხვავებულ ჯგუფებს შორის. მეტყველება იცვლება როგორც ადგილის ([[დიალექტი]]) ასევე [[სოციალური კლასი|სოციალური კლასების]] მიხედვით. სწორედ ამ [[სოციოლექტი|სოციოლექტებს]] სწავლობს სოციოლინგვისტიკა.
 
მეტყველების სოციალური ასპექტი თანამედროვე გაგებით პირველად შესწავლილ იქნა [[1930]]-იან წლებში [[ინოეთი|ინდოელი]] და [[იაპონია|იაპონელი]] ენათმეცნიერების მიერ. დასავლეთში კი სოციოლინგვისტიკა პირველად [[1960]]-იან წლებში გაჩნდა. მის ფუძემდებლებად ითვლებიან [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკელი]] ენათმეცნიერი [[უილიამ ლაბოვი]] და [[ბრიტანეთი|ბრიტანელი]] სოციოლოგი [[ბაზილ ბერნშტეინიბერნსტაინი]].
 
==სოციოლინგვისტიკის გამოყენება==
ხაზი 13:
სოციოლინგვისტური კვლევების ფუძემდებლად უილიამ ლაბოვი ითვლება. მისი დამსახურება მეტყველების ვარიაციის რაოდენობრივი შესწავლის შემოტანა და [[მეტყველების სოციოლოგია|მეტყველების სოციოლოგიის]] მეცნიერულ დისციპლინად გარდაქმნა.
 
მეტყველების სოციოლოგია განსხვავდება სოციოლინგვისტიკისგან იმით, რომ ეს უკანასკნელი შეისწავლის საზოგადოების გავლენას მეტყველებაზე, მეორე კი - პირიქით, იკვლევს მეტყველების გავლენას საზოგადოებაზე.
 
==სოციოლინგვისტური ცვლადები==
ხაზი 42:
==კლასთან დაკავშირებული განსხვავებები==
სოციოლინგვისტიკა, როგორც [[დიალექტოლოგია|დიალექტოლოგიისგან]] განსხვავებული სფერო, პირველი იწყებს ურბანულ სივრცეში ენობრივი ვარიაციის კვლევას. მაშინ, როცა დიალექტოლოგია სწავლობს ლინგვისტური ცვლილებების გეოგრაფიულ გადანაწილებას, სოციოლინგვისტიკა კონცენტრირდება ვარიაციის სხვა წყაროებზე, მათ შორის კლასზე. სოციალური კლასი და პროფესია საზოგადოებაში აღმოჩენილ ყველაზე მნიშვნელოვან ლინგვისტურ მარკერებს განეკუთვნება. სოციოლინგვისტიკის ერთ-ერთი ფუნდამეტური აღმოჩენა, რომლის უარყოფაც შეუძლებელია, არის ის, რომ კლასი და ენობივი ცვლილება ურთიერთდაკავშირებულია. დაბალი ფენების მეტყველება ნაკლებ სტანდარტულია ვიდრე შედარებით მაღალი ფენებისა, თუმცა შეიძლება შედარებით დაბლა მდგომი კლასის წარმომადგენლები მეტად სტანდარტულ მეტყველებას იყენებდნენ. ეს ყველაფერი იქიდან გამომდინარეობს, რომ მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ სოციალური კლასი, არამედ კლასის მისწრაფებები.
 
===კლასის მისწრაფებები===
1960-იან წლებში ისეთმა კვლევებმა, როგორიც იყო [[უილიამ ლაბოვი]]ს ნაშრომები, აჩვენა, რომ სოციალური მისწრაფებები გავლენას ახდენს ენობრივ მახასიათებლებზე. გარკვეულ კლასთან (ძირითადად უფრო მაღალ კლასებთან )ასოცირების სურვილის მქონე ადამიანები სოციო-ეკონომიურ წინსვლასთან ერთად ცდილობენ თავიანთი მეტყველება მაღალი კლასებისთვის დამახასიათებელ მეტყველებას დაუახლოვონ. თუმცა, იმის გამო, რომ მაღალ კლასს დაბადებიდანვე არ მიეკუთვნებიან, ისინი ახდენენ ენის ერთგვარ ჰიპერკორექტირებას და, საბოლოო ჯამში, იმაზე მეტად სტანდარტული ენით საუბარს იწყებენ, ვიდრე ეს ბუნებრივად მაღალი კლასის წარმომადგენლებს სჩვევიათ. იგივე პრინციპი მოქმედებს სოციო-ეკოომიურად დაბლა მიმავალი ადამიანებისთვისაც.
Line 49 ⟶ 50:
 
====შეზღუდული კოდი====
ბერნშტეინის თეორიაში შეზღუდული კოდი ეწოდა იმ სამეტყველო მახასიათებლებს, რომლებსაც იყენებს მუშა კლასი. ამგვარი ტიპის კოდი ჯგუფის შიგნით ძლერ შეზღუდვებს აწესებს, რაც მოქმედებს ისეთი განსხვავებების საფუძველზე, როგორიცაა "ქალი"„ქალი“, "კაცი"„კაცი“, "უფროსი"„უფროსი“, "უმცროსი"„უმცროსი“. ამ სოციალური ჯგუფის მიერ მეტყველების გამოყენების გზა კრავს ჯგუფს, მის წევრებს ხირად აღარც სჭირდებათ აზრის ექსპლიციტური გამოხატვა რადგან მათი საერთო ცოდნა აახლოებს მათ, უადვილებთ ერთმანეთის გაგებას და განასხვავებს სხვა სოციალური ჯგუფებისგან. შეზღუდული კოდის ერთ-ერთი მახასიათებელია "ჩვენ"„ჩვენ“-ზე, როგორც სოციალურ ჯგუფზე, სოლიდარობაზე აქცენტირება.
 
====დახვეწილი კოდი====
დახვეწილი კოდის შესახებ ბერნშტეინი აცხადებდა, რომ ამ ტიპის მეტყვეებას საშუალო და შედარებით მაღალი კლასები იყენებენ განათლების მიღებისა და პროფესიული კარიერის განვთარების მიზნით. ამ სოციალური ჯგუფის შიგნით საზღვრები არ არის ძლიერად გამოკვეთილი, რაგან მისი წევრები თავიანთ სოციალურ იდენტობას ინდივიდუალური განწყობისა და ტემპერამენტის საფუძვეზე ამტკიცებენ. არ არის მკაცრი დაყოფა სქესისა და ასაკის მიხედვით მოვალეობებს შორის, წევრები სოციალური განათლების მიხედვით ირჩევენ და ასრულებენ თავიანთ როლს. სოლიდარობის ნაკლებობის გამო დახვეწილი მეტყველება ექსპლიციტურობისათვის მოითხოვს ინდივდუალურ ყურადღებას. მუშა კლასისგან განსხვავებით ამ ტიპის მეტყველებაში აქცენტი გაკეთებულია "მე"„მე“-ზე.
 
==ასაკთან დაკავშირებული განსხვავებები==
Line 58 ⟶ 59:
ასაკთან დაკავშირებული ვარიაციების რამდენიმე განსხვავებული ტიპი არსებობს. ესენია: კონკრეტული ქვეჯგუფის მეტყველება, რომელსაც ახასიათებს სპეციფიური ასაკობრივი ვარიაცია და პროგრესული ლინგვისტური ცვლილების ნიშნები.
 
ქვეჯგუფის მეტყველების ერთერთი მაგალითია ქუჩის ახალგაზრდების მეტყველება. ქუჩის ახაგაზრდები არა მხოლოდ უხვევენ "ნორმისგან"„ნორმისგან“, არამედ თავიანთი საკუთარი მეტყველებაც გააჩნიათ. ყოველივე ამის მიზანია:
 
1. #თავიანთი კულტურული იდენტობის გაძლიერების სურვილი;
2. #ერთმანეთისგან იდენტიფიცირება;
 
3. #სხვების გამორიცხვა ჯგუფიდან;
2. ერთმანეთისგან იდენტიფიცირება;
4. #გარშემომყოფებში შიშისა თუ აღტაცების გამოწვევა.
 
3. სხვების გამორიცხვა ჯგუფიდან;
 
4. გარშემომყოფებში შიშისა თუ აღტაცების გამოწვევა.
 
ვიწრო გაგებით ეს არ არის მხოლოდ ასაკობრივი მეტყველება, რადგან მას არ იყენებს ამავე ასაკის ყველა წარმომადგენელი.
 
ასაკობრივი ვარიაცია არის სტაბილური ვარიაცია, რომელიც ასაკის მიხედვით იცვლება. ეს იმას ნიშნავს, რომ გარკვეული ასაკის მოსაუბრენი სპეციფიურ ენობრივ ფორმას იყენებენ რამდენიმე თაობაში, რაც შედარებით იშვიათია.
 
 
==სქესთან დაკავშირებული განსხვავებები==
==ბიბლიოგრაფია==
*თ. ბოლქვაძე, იდეოლოგიზებული ღირებულებები. თბილისი, 2005.
*ზ. კიკვიძე, თავაზიანობის გამოხატვის გრამატიკული საშუალებები. თბილისი, 1999.
 
*ბ. ჯორბენაძე, ენა და კულტურა. თბილისი, 1997.
ზ. კიკვიძე, თავაზიანობის გამოხატვის გრამატიკული საშუალებები. თბილისი, 1999.
 
ბ. ჯორბენაძე, ენა და კულტურა. თბილისი, 1997.
 
==რესურსები ინტერნეტში==
*[http://www.washjeff.edu/capl/ CAPL: The Culturally Authentic Pictorial Lexicon] მეტყველების ვიზუალური ასპექტებივიზუალურიასპექტები კულტურის მიხედვით.]
*[http://dmoz.org/Science/Social_Sciences/Linguistics/Applied_Linguistics/ გამოყენებითი ლინგვისტიკის რესურსები]
* [http://manefon.org/show.php?t=9&txt=7 შვეიცერი ა.დ. სოციოლინგვისტიკა.]
 
[[კატეგორია:სოციოლინგვისტიკა|*]]
 
 
[[af:Sosiolinguistiek]]