რაჭის საერისთავო: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
რაჭის ერისთავები |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
''' რაჭის საერისთავო''', ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული ერთეული ფეოდალურ საქართველოში. ჩამოყალიბდა X საუკუნის უკანასკნელ მეოთხედში, ერთიანი ქართული მონარქიის შექმნის შემდეგ.
==ისტორია== წერილობითი წყაროების მიხედვით, რაჭის პირველი ერისთავი იყო რატი ბაღვაშთა საგვარეულოდან. რატის შემდეგ რაჭის ერისთავი იყო მისი ძე [[კახაბერისძე, კახაბერ|კახაბერი]]. მისი სახელიდან მოდის გვარსახელი [[კახაბერისძენი|კახაბერისძე]], რომელსაც შუა ფეოდალურ ხანაში ატარებდა X-XIII საუკუნეებში რაჭის ერისთავები მეფის მოხელეებს წარმოადგენდნენ, მათ ევალებოდათ საერისთავოში სამეფო გადასახადების აკრეფა, ლაშქრის გამოყვანა და წინამძღოლობა. ამ პერიოდში რაჭის ერისთავთა მთავარი რეზიდენცია [[მინდაციხე]] იყო. დიდი ციხე-დარბაზი იყო კვარის ციხეც.
Line 9 ⟶ 12:
XIV საუკუნის 30-იან წლებში [[გიორგი V ბრწყინვალე|გიორგი V ბრწყინვალემ]] საქართველოს ერთიანობა არადგინა და რაჭა მის შემადგენლობაში შევიდა. შემდეგში საქართველოს მეფეებმა რაჭის საერისთავო ისევ აღადგინეს. თავდაპირველად რაჭის ერისთავთა ტიტულს ჭარელიძეთა საგვარეულოს წარმომადგენლები ატარებდნენ, ხოლო დაახლოებით 1488-იდან - ჩხეტიძეები. XV საუკუნის II ნახევარში, საქართველო სამეფო-სამთავროებად დაშლის შემდეგ, რაჭის საერისთავო [[იმერეთის სამეფო|იმერეთის სამეფოს]] შემადგენლობაში შევიდა. დაახლოებით ამ პერიოდში რაჭის საერისთავოს შემადგენლობაში შევიდა ძვ. სვანეთის საერისთავის ერთი ნაწილი - "მთიულეთი" (მდ. რიონისა და მდ. ცხენისწყლის სათავეებში). გვიანდელი შუა საუკუნეებში რაჭის საერისთავო ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთით უშუალოდ კავკასიონის მთავარ ქედს ებჯინებოდა. სვანეთიდან მას ლეჩხუმის ქედი მიჯნავდა,ლეჩხუმიდან - მდ. ასკისწყალი, ხოლო მდ. რიონის სამხრეთით - რაჭის წედი, რომელიც რაჭის საერისთავოს იმერეთისგან გამოყოფდა. გვიანდელი შუა საუკუნეებში მდ. ჯეჯორის ხეობაში საკუთრივ რაჭის საზღვრები დარვრილას ქედამდე აღწევდა. ამ მდინარის ზემოთში მდებარე [[კუდარო]] ემორჩილებოდა. თავდაპირველად კუდარო ქართველებით იყო დასახლებული. XV-XVII საუკუნეებში მათი ადგილი დვალეთიდან გადმოსულმა ოსებმა დაიკავეს. XVI საუკუნის 30.იან წლებში იმერეთის მეფემ [[ბაგრატ III, ალექსანდრე II-ის ძე |ბაგრატ III-მ]] რაჭის ერისთავებს მინდაციხე-დარბაზი გადასცა და იმერეთის სამეფოს ახლად შექმნილი სადროშოების მესამე - რაჭის სადროშოს - სარდლობა ჩააბარა. რაჭის ერისთავებს საკუთარი სათავადო ჰწონდათ, რომელიც თავდაპირველად მდ. ლუხუნის ხეობას, სოფ. წესსა და მდ. რიონის ხეობის ერთ ნაწილს მოიცავდა. რაჭის ერისთავთა მთავარი რეზიდენცია გახდა მინდაციხე და სასახლე სოფ. წესში. იქვე იდგა ერისთავთა საგვარეულო ეკლესია-ბარაკონი. XV საუკუნეში რაჭის საერისთავოს აზნაურები იყვნენ ჭარელიძეები, ბაქრაძეები, კოტრიძეები, ჯაფარიძეები, ლაშხიშვილები და გარაყანიძეები. მომდევნო ხანაში ჭარელიძეები, კოტრიძეები გადაშენდნენ. გარაყინიძეებმა და ლაშხიშვილებმა რაჭა დატოვეს. ჯაფარიძეებმა თავიანთი სათავადო ჩამოაყალიბეს. XVI-XVII საუკუნეებში შეიქმნა წულუკიძეების, იაშვილებისა და ყიფიანების სათავადოები.
XV-XVII საუკუნეებში რაჭის საერისთავოში იმერეთის მეფეები ფლობდნენ ყმა-მამულს, მათვე ეკუთვნოდათ ხოტევისა და კვარის ციხეები, სოფ. [[ნიკორწმინდა]]. საზაფხულო რეზიდენცია იყო სოფ. შაორი, სოფ. ამბროლაური. იმერეთის მეფის [[ალექსანდრე III|ალექსანდრე III-ის]] გარდაცვალების შემდეგ, როდესაც სამეფოში ფეოდალური ანარქია სუფევდა, რაჭის ერისთავეები შინაომების აქტიური მონაწილეები და ხშირად ინიციატორებიც იყვნენ. მათ, სურდათ გაეფართოებინათ თავიანთი სათავადოები, თავი დაეღწიათ იმერეთის მეფის მოხელეობისაგან და საერისთავო დამოუკიდებელ სამთავროდ ექციათ. თავდაპირველად ერისთავმა [[შოშიტა II|შოშიტა II-მ]] იმერეთში გაჩაღებულ შინაომში კანონიერ მეფეს [[ბაგრატ IV, ალექსანდრე III-ის ძე|ბაგრატ IV-ს]] დაუჭირა მხარი. 1678 შოშიტა დაეხმარა [[არჩილ II|არჩილ II-ს]] იმერეთის სამეფო ტახტის დაკავებაში. ბაგრატ IV-ს თურქები დაეხმარნენ და არჩილი ტახტიდან გადააყენეს. 1679 თურქები პირველად შეესივნენ რაჭას და სასტიკად ააოხრეს. რაჭის ერისთავებს არჩილის რუსეთში წასვლის შემდეგაც არ შეუწყვეტიათ ბრძოლა იმერეთის ხელისუფლებასთან. ერისთავმა [[შოშიტა III|შოშიტა III-მ]] კარგი ურთიერთობა დაამყარა ქართლის მეფეებთან, განსაკუთრებით [[ვახტანგ VI|ვახტანგ VI-თან]]. თავდაპირველად რაჭის ერისთავები საერისთავოს თავადებს ეყრდნობოდნენ იმერეთის სამეფო ხელისუფლებასთან ბრძოლაში. მოკავშირეებმა პირველ რიგში რაჭის საერისთავოში მეფის კუთვნილი ყმა-მამილი მიითვისეს: იაშვილებმა - კვარის ციხე, წულუკიძეებმა - ხოტევისა. სამეფო ყმა-მამულის დიდი ნაწილი კი რაჭის ერისთავების ხელში გადავიდა. მათვე დაიმორჩილეს რაჭის აზნაურთა დიდი ნაწილი, ზოგიც საერისთავოს ტერიტორიიდან გააძევეს. [[როსტომ რაჭის ერისთავი|როსტომ რაჭის ერისთავის]] დროს რაჭის საერისთავო ფაქტობრივად დამოუკიდებელ სამთავროს წარმოადგენდა, მაგრამ იმერეთის მეფე [[სოლომონ I|სოლომონ I-მა]] 1769 წლის II ნახევარში როსტომი ოჯახიანად შეიპყრო, ხოლო რაჭის საერისთავო გააუქმა. [[1784]] რაჭის საერისთავო იმერეთის მეფემ [[დავით II, გიორგი VII-ის ძე|დავით გიორგის ძემ]] აღადგინა. მეფის გადაწყვეტილების მიღებაში დიდი როლი ითამაშა [[კაცია II დადიანი|კაცია II დადიანმა]]. მეფემ ერისთავობა ერთ-ერთ თავის დისწულს ანტონს უბოძა. ამით უკმაყოფილო წულუკიძეებისა და წერეთლების გამოსვლა მარცხით დამთავრდა. [[1785]] იმერეთის მეფემ რაჭის ერისთავად ანტონის ნაცვლად მისი მამა, გიორგი როსტომის ძე, დასვა. ბერი წულუკიძე და პაპუნა წერეთელი ახალციხეში გაიქცნენ და [[1786]] იანვარში 500 ლეკისა და 1000 თურქისაგან შემდგარი ლაშქრით რაჭაში შეიჭრნენ. იმერეთის მეფემ ოდიშის ლაშქარი მოიშველია და რაჭაში ილაშქრა. გადამწყვეტ ბრძოლაში [[1786]] წლის 26 იანვარს სოფ. სხვავასთან დავით გიორგის ძემ გაიმარჯვა, 1787 წელს [[გიორგი რაჭის ერისთავი]] ბრძოლაში დაიღუპა და მის ადგილას დავით გიორგის ძემ კვლავ ანტონ გიორგის ძე დასვა. [[1789]] იმერეთში გამეფდა [[სოლომონ II]], რომელმაც საბოლოოდ გააუქმა რაჭის საერისთავო.
==რაჭის ერისთავები==
'''
*რატი ბაგრატიონი (ადრ. მე-11 საუკ.)
| |||