იუგოსლავიის დაშლა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
ხაზი 27:
; [[1991]] წელს [[ევროპის თანამეგობრობა|ევროპის თანამეგობრობის]] მიერ ინიციირებული [[ბადენტერის კომისია|ბადენტერის კომისია]] მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ [[იუგოსლავია]] დაიშალა.
 
== ზოგადი პოლიტიკური მდგომარეობა ==
 
[[სურათი:JosipBrozTito.png|thumb|left|[[იოსიპ ბროზ ტიტო |ტიტო]] 1971]]
{{იუგოსლავიის ომები}}
 
=== იოსიპ ბროზ ტიტოს გარდაცვალება ===
 
[[იოსიპ ბროზ ტიტო]]ს გარდაცვალებისთანავე (1980 წლის 4 მაისი) არაჩვეულებრივი სისწრაფით გაღვივდა ეთნიკური კონფლიქტები, რადგან ტიტოს ბევრისთვის [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] შემაკავშირებელ ფიგურას წარმოადგენდა.
 
1974 წლის [[კონსტიტუცია|კონსტიტუციით]] ტიტოს ფაქტიურადფაქტობრივად მთელი ძალაუფლება ერგო, რომლითაც ის ქვეყანას მართავდა. ბევრის აზრით, ტიტო თავისი ძალაუფლების მეშვეობით ახშობდა ქვეყნის ეთნიკურ უმცირესობათა ეროვნულ მისწრაფებებსაც.
 
სწორედ უმცირესობათა მისწრაფებების დათრგუნვამ გამოიწვია ქვეყანაში [[კონსტიტუციური კრიზისი]]. [[სლოვენები|სლოვენებში]], [[ხორვატები|ხორვატებში]], [[კოსოვოელები|კოსოვარებსა]] და [[სერბები|სერბებში]] ტიტოს გარდაცვალებისთანავე გამძაფრებით იფეთქა დაგროვილმა ეროვნულმა თვითშეგრძნებამ. გადაუწყვეტელ სოციალურ, პოლიტიკურ და სხვა სახის პრობლემებს კი უკმაყოფილება დაემატა სასულიერო, სამხედრო და სამოქალაქო ფენებში და შეიქმნა მდგომარეობა, როცა ყველა მხარემ ლამის ერთდროულად მოისურვა [[ომი]] და შედეგმაც არ დააყოვნა; '''ქვეყანაში გაჩაღდა მრავალეთნიკური და ინტერკონფესიური შეფერილობის [[სამოქალაქო ომი]]'''.
Line 43 ⟶ 44:
1986 წელს სერბიის მეცნიერებათა [[აკადემია]] აცხადებდა, რომ სერბული [[ნაციონალიზმი]] სულ უფროდაუფრო მძლავრობს, რომ [[იუგოსლავია]]ში მრავალი მნიშვნელოვანი პოსტი სერბებს უკავიათ.
 
[[სერბია]]ს, რომელიც ყოფილი [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] ყველაზე დიდ და [[დემოგრაფია|დემოგრაფიულად]] ყველაზე ძლიერ ქვეყანა ს წარმოადგენდა 1974 წლის კონსტიტუციით შეუმცირეს გავლენის სფეროები; [[კოსოვო]]მ და [[ვოივოდინა]]მ შეიძინეს უფრო მეტი უფლებები, ხოლო სერბიის სოციალისტურ რესპუბლიკას მხოლოდ შეზღუდულად შეეძლო ამ რეგიონებზე ზემოქმედება. პროვინციებს წევრი რესპუბლიკების დარად თითო–თითოთითო-თითო ადგილი ჰქონდათ სამთავრობო საბჭოში. სწორედ ამ საბჭომ ითამაშა უხეირო როლი მოგვიანებით, რამაც განაპირობა კიდეც ომების ატყდომა.
 
[[სურათი:Milosevic-1.jpg|thumb|right|[[სლობოდან მილოშევიჩი]]]]
 
მიუხედავად იმისა, რომ [[სლობოდან მილოშევიჩი|სლობოდან მილოშევიჩს]] სერბიის საზღვრებს გარეთ არ გააჩნდა არანაირი კომპეტენცია, მას ჰქონდა ძლიერი გავლენა მთელი ქვეყნის მასშტაბით წამყვან პირებზე.
 
სერბ სოციალისტთა ლიდერს სურდა 1974 წლის მდგომარეობის აღდგენა. სხვა წევრი რესპუბლიკები ([[ხორვატია]] და [[სლოვენია]]) კი მილოშევიჩის ამ განზრახვას [[დიდი სერბია|დიდი სერბიისაკენ]] გადაგმულ ნაბიჯად განიხილავდნენ. მიუხედავად ამისა, სერბთა ლიდერმა მოახერხა ე. წ. [[ანტიბიუროკრატიული რევოლუცია|ანტიბიუროკრატიული რევოლუციის]] ფარგლებში შეეზღუდა პროვინციების თანამონაწილეობის უფლება გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში. ასე დანიშნა მან ორი სერბი პროვინციების წარმომადგენლებად, რითაც გაინაღდა [[არჩევნები|საარჩევნებოდ]] მთელი რიგი ხმები.
 
ამ მოვლენათა შედეგად ეთნიკურმა ალბანელებმა კოსოვოში წამოიწყეს კოსოვოზე სერბთა გავლენის საწინააღმდეგო მოძრაობა. 1980 წელს ალბანელები შეადგენდნენ მოსახლეობის 77&nbsp;%<ref>[http://en.wikipedia.org/wiki/Demographic_history_of_Kosovo#1968-1989:_Autonomy Bevölkerungsentwicklung im Kosovo]</ref>
იქ მცხოვრები სერბების რიცხვი შემცირდა როგორც მეორე მსოფლიო ომის დროს ალბანელთა მიერ სერბების მიმართ განხორციელებული გენოციდის, ასევე მოგვიანებითაც სერბი მოსახლეობის <ref>{{cite book |author=Ruza Petrovic |coauthors=Marina Blagojevic |editor=Milos Macura |title=The Migration of Serbs and Montenegrins from Kosovo and Metohija |origyear=1992 |url=http://www.rastko.org.yu/kosovo/istorija/kosovo_migrations/index.html |accessdate=2007-03-07 |publisher=[[Serbian Academy of Sciences and Arts]] |location=Belgrade |isbn=86-7025-154-X 1}}</ref> ჩაგვრის შედეგად, ისე რომ 1999 წელს სერბების 10  % –ღა-ღა თუ ცხოვრობდა [[კოსოვო]]ში მხოლოდ.
 
ასე გაჩნდა კოსოვოში პროტესტების პირველი დიდი ტალღა, რომელსაც სერბიის საპოლიციო ძალები და '''ინა''' ('''JNA''' = ''Jugoslovenska Narodna Armija'', ანუ ''Југословенска народна армија''. იხ. [[იუგოსლავიის სახალხო არმია]]) ახშობდა.
Line 58 ⟶ 59:
=== იუგოსლავიის სახალხო არმიის როლი ===
 
[[სურათი:Flag of SFR Yugoslavia.svg|thumb|იუგოსლავიის სახალხო არმიის (''სერბულ–ხორვატულისერბულ-ხორვატული [[აბრევიატურა|აბრევიატურით]]'': '''ინა'''ს) ოფიციალური დროშა]]
 
[[სურათი:Jna.png|thumb|left|[[იუგოსლავიის სახალხო არმია]] ([[სერბულ–ხორვატული ენა|''სერბ'']]. '''„სოციალისტური მამულის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის“''') '''ინა'''ს არაოფიციალური დროშა]]
 
[[იუგოსლავიის სახალხო არმია|იუგოსლავიის სახალხო არმიის]] როლი განსაკუთრებით ნათელი გახდა [[სლობოდან მილოშევიჩი]]ს სიტყვასა და საქმეში, რომელიც 1987 წლიდან მართავდა [[იუგოსლავიის კომუნისტური კავშირი|იუგოსლავიის კომუნისტურ პარტიას]].
 
ჯერ კიდევ მილოშევიჩის ხელისუფლებაში მოსვლამდე, პოლიციასა და '''ინა'''ში ('''JNA'''/'''JНA''' — იუგოსლავიის სახალხო არმია) [[სერბები]] დომინირებდნენ. თავის მხრივ კი, [[იდეოლოგია|იდეოლოგიურად]] '''იუგოსლავიის სახალხო არმია''' საკუთარ თავს [[ტიტოს პარტიზანები|ტიტოს კომუნისტურ–პარტიზანულიკომუნისტურ-პარტიზანული ტრადიციის ]] კვალად განიხილავდა, როგორც ევროპულის ისტორიის გარდატეხის ერთ–ერთერთ-ერთ თანამონაწილედა და [[იუგოსლავია|იუგოსლავიის]] ევროპული [[ფაშიზმი|ფაშიზმისაგან]] განმათავისუფლებლად და მხსნელად.
 
მოგვიანებით, ომის დროს დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა საბრძოლო პროპაგანდაში ხორვატების გაიგივებას ისტორიულად ცნობილ ფაშისტურ ორგანიზაცია '''უსტაშა'''სთან, ხოლო სერბებისა პარტიზანებთან. იუგოსლავიის სახალხო არმიას ხორვატები ზიზღნარევი ირონიით '''"იუგოვოისკას"„იუგოვოისკას“''' უწოდებდნენ.
 
1990–იანი[[1990-იანი წლებისწლები]]ს დამდეგს '''ინა''' (იხ. [[იუგოსლავიის სახალხო არმია]]) ნომინალურად სიძლიერით მსოფლიოს მეოთხე არმიად ითვლებოდა.
 
== 1990–იანი წლების კრიზისული დრო ==