ანკარა: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ანკარა''' ([[თურქული ენა|თურქ]]. Ankara) — [[თურქეთი]]ს [[დედაქალაქი]] და ქვეყნის სიდიდით მეორე ქალაქი [[სტამბოლი]]ს შემდეგ. ქალაქის მოსახლეობა 4 319 167-ს შეადგენს (პროვინციისა 5 153 000-ს 2005 წლის აღწერით) და მდებარეობს [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 938 მ სიმაღლეზე. ქალაქს უწინ ''ანგორა'' ან ''ენგიურიუ'' ექვა, რომაულ, კლასიკურ და ელინისტურ პერიოდებში კი ''ანკირა'' ( Ἄγκυρα - Áŋkyra). ქალაქი ასევე [[ანკარა (პროვინცია)|ანკარის პროვინციის]] დედაქალაქია.

ანკარას სახელის ორთოგრაფია საუკუნეების განმავლობაში იცვლებოდა. იგი გაიგივებულია ხეთების საკულტო ცენტრთან ანკუვაშთან, [https://web.archive.org/web/20021115072135/http://socialscience.tjc.edu/mkho/fulbright/1998/turkey/turman3.htm] თუმცა ეს ახლაც მსჯელობის საგანია. კლასიკურ ანტიკურ ხანაში და შუასაუკუნეებისშუა საუკუნეების პერიოდში ქალაქი ბერძნულად იყო ცნობილი ანკირა (Ἄγκυρα, სიტყვასიტყვით "ღუზა"„ღუზა“) ლათინურად ანქირა (Ancyra). ქალაქის სახელწოდება კელტურადაც მსგავსი შინაარსის იყო. 1073 წელსთურქ-წელს თურქ-სელჩუკების მიერ მისი ანექსიის შემდეგ ქალაქი ცნობილი გახდა მრავალ ევროპულ ენაზე, როგორც ანგორა; ის ასევე ცნობილი იყო ოსმალურ თურქეთში, როგორც ენგიურიუ (Engürü). თანამედროვე პერიოდში ტერმინი ანგორა სხვადასხვა ტიპის ცხოველებს გამოხატავს. ამ სახელწოდების ადგილები არსებობს [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებული შტატებში]].

[[ფაილი:AlacaStandarte.jpg|მარცხნივ|მინი|მესამეძვ. მილენიუმითწ. III ათასწლეულით დათარიღებული არტეფაქტი. ის დღესაც ქალაქის სიმბოლოდ ითვლება]]

პირველი დასახლებები ქალაქის ცენტრში უნდა ყოფილიყო ხეთების მმართველობის დროს. რომელიც ბრინჯაოს ხანაში იყო და ძველი წელთაღრიცხვით 2000-დან 1700-მდე თარიღდება. ფრიგიელთა დროს ქალაქი მნიშვნელოვნად გაიზარდა ზომითა და მნიშვნელობით, ძვ. წ. 1000-დან დაიწყო ფრიგიელთა დედაქალაქიდან, გორდიონიდან ქალაქისკენ მიგრანტების ნაკადის სვლა, რომელიც მიწისძვრის გამო იყო განპირობებული. ანკირიის დამაარსებლად ტრადიციულად ფრიგიელტა მეფე, მიდასი გახდა. ბერძენი გეოგრაფი, პაუსანიასი ამბობს, რომ ქალაქი მიდასის პერიოდამდე დიდი ხნით ადრე არსებობდა, რასაც არქეოლოგიური აღმოჩენები მოწმობს.[https://en.wikipedia.org/wiki/Pausanias_(geographer)]

ფრიგიულმა მმართვწლობამ ჯერ ლიდიური, შემდეგ კი სპარსული ელემენტები შეიძინა. სპარსეთის უზენაესობა გაგრძელდა მანამ, სანამ სპარსელები ალექსანდრე მაკედონელმა არ დაამარცხა. მან ქალაქი დაიპყრო ძვ. წ. 333 წელს. ალექსანდრე გორდიონიდან ანკარაში ჩავიდა და ქალაქში მცირე ხნით დარჩა. ძვ. წ. 323 წელს ბაბილონში მაკედონელის გარდაცვალების შემდეგ მისი იმპერია დაიყო და ანკარა და მის მიდამოები ანტიგონუსის მმართველობის ქვეშ გადავიდა.

ძველი წელთაღრიცხვით 278 წელს , ცენტრალური ანატოლიის დანარჩენ ნაწილთან ერთად ქალაქი კელტებმა მოიცვეს. ანკარა მათ ტომებრივ ცენტრად აქციეს. სხვა მსგავსი ცენტრი იყო პესინუსი, თანამედროვე ბალიჰიშარი.

ქალაქი შემდგომში რომის იმპერიის კონტროლის ქვეშ გადავიდა. ძვ. წ. 25 წელს იმპერატორმა ავგუსტუსმა იგი რომაული გალატიის პროვინციის დედაქალაქად აქცია.ანკარაში განთქმულია Monumentum Ancyranum (ავგუსტუსისა და რომის ტაძარი), სადაც არის ავგუსტუსის საქმეების ოფიციალური ჩანაწერი, რომელიც ამ ტაძრის კედლებზე მარმარილოშია ჩაჭედილი.

ქალაქი ცნობილია მე-4IV საუკუნის განმავლობაში, როგორც ქრისტიანული საქმიანობის ცენტრი. ამის დასტური იმპერიული ვიზიტები და ლიბანიუსის ჩანაწერებია. 620 წელს ან, სავარაუდოდ, 622 წელს, იგი დაიპყრეს სასანიანმა სპარსელებმა 602–628 წლებში ბიზანტიურ- სასანიდური ომის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ ომის დასრულების შემდეგ ქალაქი ბიზანტიას დაუბრუნდა, სპარსეთის არსებობამ კვალი დატოვა ქალაქის არქეოლოგიაში.

654 წელს ქალაქი პირველად დაიპყრეს რაშიდუნის ხალიფატის არაბებმა. ის ოპსიციური თემის დედაქალაქი გახდა მანამ, სანამ იმპერატორმა კონსტანტინე მე-5V-მ არ დაიხსნა. ამის შემდეგ ის ახალი, [[ბუკელართა თემი|ბუკელართა თემის]] დედაქალაქად ჩამოყალიბდა.

[[პირველი მსოფლიო ომი|პირველ მსოფლიო ომში]] ოსმალთა იმპერიის დამარცხების შემდეგ ოსმალთა დედაქალაქი კონსტანტინეპოლი (თანამედროვე [[სტამბოლი]]) და [[ანატოლია|ანატოლიის]] უდიდესი ნაწილი მოკავშირეთა ხელში გადავიდა. მისი მიწები გაიყფა გადაწყდა [[სომხეთი|სომხეთს]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთს]], [[იტალია|იტალიას]] და [[დიდი ბრიტანეთის სამეფო|დიდი ბრიტანეთის სამეფოს]] შორის. ამის საპასუხოდ, თურქეთის ნაციონალისტური მოძრაობის ლიდერმა, მუსტაფა ქემალ ათათურქმა დაარსა თავისი წინააღმდეგობის მოძრაობის შტაბი ანგორაში 1920 წელს. 1923 წლის 29 ოქტომბერს თურქმა ნაციონალისტებმა შეცვალეს ოსმალეთის იმპერია თურქეთის რესპუბლიკით. რამდენიმე დღით ადრე, ანგორამ ოფიციალურად შეცვალა კონსტანტინოპოლი, როგორც ახალი თურქეთის დედაქალაქი.[https://www.britannica.com/place/Ankara] 1923 წლის 13 ოქტომბერს რესპუბლიკელთა წარმომადგენლებმა განაცხადეს, რომ ქალაქი სახელია ანკარაა და ამის შემდეგ ასე უნდა ყოფილიყო მოხსენიებული. [https://www.nationalgeographic.org/thisday/mar28/istanbul-not-constantinople/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200707175747/https://www.nationalgeographic.org/thisday/mar28/istanbul-not-constantinople/ |date=2020-07-07 }}

ანკარას აქვს ცივი [[ნახევრად უდაბნოს ზონები]]. მისი სიმაღლის და შიდა მდებარეობის გამო, ანკარას აქვს ცივი და თოვლიანი ზამთარი და ცხელი და მშრალი ზაფხული. წვიმა ძირითადად გაზაფხულზე და შემოდგომაზე გვხვდება. საშუალო ნალექი საკმაოდ დაბალია 388 მილიმეტრამდე (15 ინ)მმ-მდე, მიუხედავად ამისა, ნალექი შეიძლება დაფიქსირდეს მთელი წლის განმავლობაში. წლიური ტემპერატურა საშუალოდ 12.02 ° C-ია (53.6 ° F).

აუგუსტეუმი [https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Ancyra]რომელიც ამჟამად ავგუსტუსისა და რომის ტაძარის სახელითაა ცნობილი, აშენდა ძველი წელთაღრიცხვით 25-20 წლებში, რომის იმპერიის მიერ ცენტრალური ანატოლიის დაპყრობის შემდეგ. ანკარას უძველესი აკროპოლისის ტაძარი მე-2II საუკუნეში გააფართოვეს და მე-5V საუკუნეში ეკლესიად აქციეს. ის მდებარეობს ქალაქის ულუსის კვარტალში. შემდგომში იგი განახლდაა მე -16XVI საუკუნეში ავსტრიის ელჩის ოგიე ღისელინ დე ბისბეცკის ძალისხმევით.

ანკარას რომაულ აბანოებს აქვთ კლასიკური რომაული აბანოების კომპლექსის ყველა დამახასიათებელი მახასიათებელი: ფრიგიდარიუმი (ცივი ოთახი), ტერპიარიუმი (თბილი ოთახი) და კალდარიუმი (ცხელი ოთახი). აბანოები აშენდა რომის იმპერატორის [[კარაკალა|კარაკალას]] მეფობის დროს, მე –3III საუკუნის დასაწყისში, [[ასკლეპიოსი|ასკლეპიოსის]], მედიცინის ღმერთის საპატივცემულოდ. დღეს მხოლოდ სარდაფი და პირველი სართულებია შემორჩენილი. ისიც მდებარეობს ულუსის კვარტალში.

ანკარას ან კარდო მაქსიმუსის რომაული გზა 1995 წელს იპოვა თურქმა არქეოლოგმა ჯევდეთ ბაიბურთლუოღლუმ. მისი სიგრძე 216 მეტრია (709 ფუტი), ხოლო სიგანე 6.7 მეტრი (22.0 ფუტი).