წარმართობა საქართველოში: განსხვავება გადახედვებს შორის

ქრისტიანობა გამუდმებით განიცდიდა პაგანიზაციის, გახალხურების განუწყვეტელ პროცესს. საქართველოს მთის კუთხეებში, როგორც აღმოსავლეთში, ასევე დასავლეთში დაფიქსირებულია გაწარმართებული ქრისტიანობის რელიგიური წარმოდგენები, ტრადიციები და რიტუალები. ასეთი კუთხეებია [[სვანეთი]], [[ფშავი]], [[ხევსურეთი]], [[თუშეთი]], [[მთიულეთი]] და [[გუდამაყარი]]. ამ კუთხეებში არსებულ რელიგიურ სისტემაში გამორიცხულია მღავაღმერთიანობა, არსებობს მხოლოდ ერთი ღმერთი ― მორიგე ღმერთი და მისი შვილები. ასევე გამორიცხულია კერპთაყვანისმცემლობა. ამ სისტემების აპოგე ამოდის XVII საუკუნეზე. ამ პერიოდში მთის თავისუფალი საყმოების ბრძოლა [[ზურაბ არაგვის ერისთავი]]ს წინააღმდეგ ხალხურ თქმულებებში გამოიხატა.

აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის მოსახლეობა ტრადიციულად გაერთიანებული იყო საყმოებად წოდებულ [[თემი|თემებში]]. საყმო იყო რელიგიურ-საზოგადოებრივი გაერთიანება, რომელიც შეკრებილი იყო ერთი ბატონის ირგვლივ და ჰქონდა საერთო ინფრასტრუქტურა. ბატონს ეწოდებოდა [[ღვთისშვილნი|ღვთისშვილი]] ან [[ჯვარი (ღვთაება)|ჯვარი]]. ის საზოგადოების მფარველად მიიჩნეოდა, საზოგადოების თითოეული წევრი კი მის ყმად. ეს წესი ნასესხებია [[ფეოდალიზმი|ფეოდალური]] ურთიერთობებიდან. ამ წესის მიხედვით თითოეული ადამიანი რომელიმე ღვთისშვილის, ან ჯვრის ყმაა, სხვაგვარად ის დაკარგული და ბოგანო გამოდის. საყმოს ბატონის სახელწოდებებიდან (ღვთისშვილი, ჯვარი) ჩანს მისი ქრისტიანული წარმომავლობა. ზოგიერთ მათგანის უკან კონკრეტული ქრისტიანული წმინდანი დგას, მაგალითად წმინდა გიორგი, [[მარიამ ღვთისმშობელი]], [[მიქაელ მთავარანგელოზი]] და სხვა. მათი სახელები, განსაკუთრებით კი წმინდა გიორგისა, [[ტაბუ]]ირებულია, ამიტომ გამოიყენება ფსევდონიმები [[კოპალა]] და [[იახსარი]]. კოპალა [[ქართული ენა|ქართული]] სიტყვაა და კკომბლის მფლობელს ნიშნავს. იასარი კი [[ოსური ენა|ოსური]] სიტყვაა და ნიშნავს ძლიერს. ღვთისშვილები და ჯვრები დედამიწაზე გაგზავნა მორიგე ღმერთმა ადამიანების [[დევი|დევებისა]] და ავსულებისგან დასაცავად.

ფშავში არსებობდა თორმეტი ასეთი საყმო. საყმოები ერთად იკრიბებოდნენ [[ლაშარის ჯვარი|ლაშარის ჯვარში]], რომელიც საყმოების გამაერთიანებელია. განსხვავებული სტრუქტურა აქვს ხევსურეთის საყმოებს. ხევსურეთში არ არის ერთი, გამაერთიანებელი ჯვარი. იქ რამდენიმე რელიგიური ცენტრია. მათ შორის ყველაზე ცნობილი [[ვაჟა-ფშაველა]]ს პოემების წყალობით არის [[გუდანის ჯვარი]]. ის აერთიანებდა სამ გვარს: [[არაბულები]], [[ჭინჭარაულები]] და [[გოგოჭურები]]. მიუხედავად საყმოების ორგანიზებაში განსხვავებისა, საკულტო რიტუალური სისტემა აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთში ერთნაირია. კულტმსახურების სათავეში დგას პირი, რომელსაც სხვადასხვა კუთხეში ეწოდება ხუცესი, [[დეკანოზი]] ან [[ხევისბერი]]. მისი ფუნქციების თვითნებურად მითვისება დაუშვებელია. მას ჯვარი ითხოვს ჭაბუკობის ასაკიდან. წელიწადში ცხრაჯერ უნდა მოხდეს მხარის განათვლა, რაც მისი ლეგიტიმაციისთვის მნიშვნელოვანია. ხუცესის დამხმარეა [[დასტური]], რომელსაც თემი ირჩევს. ხუცესზე მაღალი სტატუსის მქონეა [[ქადაგი]]. ქადაგის პირით მეტყველებს ჯვარი, ხოლო ხუცესს პირიქით, ხალხის სიტყვა მიაქვს ჯვართან.