ვიკიპედია

სამეგრელო: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ 185.70.55.112-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა გიო ოქრო-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია
იარლიყი: სწრაფი გაუქმება
No edit summary
ხაზი 11:
|რეგიონი = [[სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე]]<br/>[[აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა|აფხაზეთის არ]]
|მუნიციპალიტეტი = 8
|ფართობი = 7 0937093
|მოსახლეობა = 278 447 (2014)
|სიმჭიდროვე = 39,25
ხაზი 27:
[[დონ კრისტოფორო დე კასტელი|დონ კრისტოფორო დე კასტელის]] ცნობით, მისი საქართველოში მოღვაწეობისას (1627-1654 წწ), სამეგრელოს ტერიტორია ვრცელდებოდა რიონიდან კოდორამდე:
{{ციტატა|კოდორიდან მოკიდებული რიონამდე კოლხეთის ანუ დღეს სამეგრელოდ წოდებული ქვეყნის აღწერილობა...}}
<ref>დონ კრისტოფორო დე კასტელი. ცნობები და ალბომი საქართველოს შესახებ. გვ. 524, „მეცნიერება“, თბილისი 1977</ref>
 
დღევანდელი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით სამეგრელო შედის [[სამეგრელოს და ზემო სვანეთის მხარე|სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში]] და დაყოფილია [[აბაშის მუნიციპალიტეტი|აბაშის]], [[ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი|ზუგდიდის]], [[მარტვილის მუნიციპალიტეტი|მარტვილის]], [[სენაკის მუნიციპალიტეტი|სენაკის]], [[ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტი|ჩხოროწყუს]], [[წალენჯიხის მუნიციპალიტეტი|წალენჯიხის]], [[ხობის მუნიციპალიტეტი|ხობის]] და [[ფოთი]]ს მუნიციპალიტეტებად.
ხაზი 66:
=== მედიცინა ===
[[ფაილი:Tsalenjikha5.jpg|thumb|left|200px|წალენჯიხის რაიონული საავადმყოფო]]
მკურნალობის კულტი სამეგრელოში, დიდი ხნის წინ არის შექმნილი: [[არქანჯელო ლამბერტი]]ს გადმოცემით, რომელიც XVII საუკუნის პირველ ნახევარს ეხება ''„მთელ კოლხეთში მეტად მიღებული არიან ექიმები და ხალხს ისე არაფერი არ ენატრება, როგორც ექიმის ხელობა“''<ref name=" სამეგრელო (ბუნება, მოსახლეობა მეურნეობა) – მურმან არდია, ჭიჭიკო ჯანელიძე, 1999წ1999 წ. გვ. 291">სამეგრელო (ბუნება, მოსახლეობა მეურნეობა) – მურმან არდია, ჭიჭიკო ჯანელიძე, 1999წ1999 წ. გვ. 291</ref>. მისი დაკვირვებით, სამეგრელოს მცხოვრებნი მეტად მოწადინებულნი არიან შეისწავლონ რაიმე წამალი და ცდილობენ სხვებსაც ასწავლონ. უფრო ცნობისმოყვარეებს ბევრი [[წამალი]] აქვთ შესწავლილი და საგანგები წიგნში ჩაწერილი. მას [[კარაბადინი]] ჰქვია, სადაც წერია სხვადასხვა საცხებლები. აბები და სასმელები. სამეგრელოში არიან ქალები, რომელნიც სიამოვნებით ეტანებიან ავადმყოფთა მოვლას, უნიშნავენ კვების რეჟიმს, უკეთებენ წამლებს.
 
რეგიონის დაბლობ ნაწილში, [[კოლხეთი]]ს დაჭაობებული ტერიტორიები და ნოტიო სუბტროპიკული ჰავა, წინათ მნიშვნელოვან სიძნელეებს უქმნიდა ადამიანების ცხოვრებასა და [[ჯანმრთელობა]]ს. [[XIX საუკუნე|XIX საუკუნის]] მეორე ნახევარში მოსახლეობაში ფართოდ გავრცელდა [[მალარია]], რომელიც არა მარტო სპობდა ადამიანთა სიცოცხლეს, არამედ გადარჩენილების ორგანიზმის დასუსტებას და იმუნიტეტის დაქვეითებას იწვევდა. ამ პერიოდში [[სენაკის მაზრა|სენაკის მაზრის]] ყოველ 1000 მცხოვრებზე წელიწადში ეპიდემიური დაავადების 152, ხოლო [[ზუგდიდი]]ს მხარეში 113 შემთხვევა მოდიოდა.
ხაზი 92:
|-
|2
|[[მენჯი (კურორტი)|მენჯი]]
|ბალნეოლოგიური
|150
ხაზი 201:
[[არქანჯელო ლამბერტი]] თავის „სამეგრელოს აღწერაში“ საინტერესო ცნობებს იძლევა მხარეში გავრცელებული თამაშების შესახებ. ''„ჭადრაკსა და ნარდს უფრო ქალები ეტანებიან, ვიდრე კაცები და ისე მარდად და ხელოვნურად თამაშობენ, რომ საუცხოო სანახავია. ბანქო იშვიათია და მხოლო უდიდებულესი თავადები თამაშობენ.“'' აღწერს აგრეთვე პოპულარულ ყაბახსა და მხედრების ჩოგნით ბურთის თამაშს (ცხენბურთს), რომელიც საღამომდე ბრძლედებოდა და დიდად გასართობ და სასიამოვნო ვარჯიშობად მიაჩნია.
 
[[მეგრელები]]ს ცხენისადმი სიყვარულის ტრადიცია ამ ცხოველის მოშენების, გახედნის, მათი შეჯიბრების მოწყობის დიდ უნარსა და მხედრულ ოსტატობაშიც გამოიხატებოდა.სამეგრელოში ცხენს საგანგენო გამხედნავი ([[მწვრთნელი]]) ჰყავდა, რომელიც მას ალურში ანუ სიარულში ავარჯიშებდა. ცხენის სვლებს თავისი სახელი ჰქონდა: „<nowiki/>[[ლაფშური]]<nowiki/>“ (ჩქარი ნაბიჯით სიარული), „<nowiki/>[[ძარგვალი]]<nowiki/>“ (ძუნძულით სიარული), „<nowiki/>[[თოხარიკი]]<nowiki/>“ (იორღა) – მარდად და კოხტად სიარული და ა. შ.
 
[[საქართველო]]ში და კერძოდ სამეგრელოში ძალიან იყო გავრცელებული [[დოღი]], რომელიც გარდაცვლილი [[მამაკაცი]]ს წლისთავზე იმართებოდა და მასში მონაწილეობდა ყველა , ვისაც კი მიცვალებულის პატივისცემა სურდა. [[მარულა]]ს (საგანგებოდ ნავარჯიშევი ცხენების შეჯიბრი გრძელ 20–25 კმ–იან დისტანციაზე), წელიწადში რამდენიმეჯერ აწყობდნენ დიდ დღესასწაულებთან დაკავშირებით. დოღში და მარულაში გამარჯვებულებს დიდი სახელი და ჯილდო ([[დროშა]], [[ფული]], ნივთები) ელოდათ. იმართებოდა სხვა საცხენოსნო შეჯობრებებიც: „<nowiki/>[[კიდირობა]]<nowiki/>“, „<nowiki/>[[ისინდუა]]<nowiki/>“ (ხელშუბების სროლა), „<nowiki/>[[თარჩია]]<nowiki/>“ (ბაირაღების გატაცება) და სხვა.
 
მხარის სპორტული განვითარებისთვის ერთგვარი სასიკეთო ნაბიჯი გადაიდგა 80–იან წლებში. კერძოდ [[ზუგდიდი|ზუგდიდში]], აშენდა ენგურის ქაღალდკომბინატის სპორტულ–გამაჯანსაღებელი კომპლექსი (დახურული საცურაო აუზი, სპორტული დარბაზები, მოედნებით, სარეაბილიტაციო ბაზით), ხოლო [[ხობი|ხობში]] – დიდი სპორტული კომპლექსი. იგი უნიკალური იყო საქართველოში თავისი 50–მეტრიანი საცურაო აუზით და ორიათასადგილიანი ტრიბუნით, მეორე აუზი სახტომი კოშკით და ორი საჭყუმპალაოთი, საცურაო კომპლექსთან მიშენებული ადმინისტრაციული შენობით, (სადაც მოთავსებული იყო ასადგილიანი სასტუმრო, საკონფერენციო დარბაზი, სპორტსმენთა დასასვენებელი კუთხეები) მის გვერდით განლაგებული [[ფეხბურთი]]ს სარბენ ბილიკიანი სტადიონით, ღია მოედნით.
ხაზი 224:
 
=== მზის რადიაცია ===
სამეგრელოს ტერიტორიაზე რადიაციული ბალანსის, ანუ სხივური ენერგიის შემოსავალ–გასავლის ტერიტორიული განაწილება შემდეგ სურათს იძლევა – ვაკე–დაბლობის საზღვრებში, რადიაციული ბალანსის წლიური სიდიდე 55 კკალ–სმ²–ს აღემატება. ხოლო მთებში ეს მაჩვენებელი 45–50 კკალ–სმ²–მდე ეცემა. რაც შეხება ჯამურ რადიაციას, რაც მზის პირდაპრი და გაბნეული რადიაციების ჯამით მიიღება, მის განაწილებას სამეგრელოს ტერიტორიაზე შებრუნებული ხასიათი აქვს. ჯამური რადიაციის მაღალი მაჩვენებლები – 130–140 კკალ–სმ²– მთიანი რეგიონებისთვის არის დამახასიათებელი. სამეგრელოს ვაკე–დაბლობზე ეს მაჩვენებელი 115–120 კკალ–სმ²–ს არ აღემატება.
 
=== ჰაერის ტემპერატურა ===
ხაზი 339:
ნისლიან დღეთა რიცხვი დიდ დიაპაზონში მერყეობს. ვაკე–დაბლობზე ასეთ დღეთა რიცხვმა შეიძლება 10–50–ს მიაღწიოს, მთიან რაიონებში კი გაცილებით მეტს. მაგალითად, [[ლებარდე (კურორტი)|ლებარდეში]] დაფიქსირებულია საშუალოდ 101 დღე ნისლით.
 
[[ქარბუქი]] სამეგრელოში იშვიათი მოვლენაა. უფრო მეტად იგი მთიანი ზონისთვისაა დამახასიათებელი, სადაც ქარბუქიან დღეთა რიცხვმა წლის განმავლობაში შეიძლება 5–ს გადააჭარბოს (კურორტი [[ლებარდე (კურორტი)|ლებარდე]]).
 
{| border=1 cellpadding=5 cellspacing=0 style="font-size: 100%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: left;"
ხაზი 391:
*ქვედა იურიული ასაკის, ორგანული ნაშთებით გამდიდრებული ქვიშიან–თიხიანი, ნაწილობრივ კარბონატული ქანებით.
*ორგანული ნაშთებისა და ბითუმის შემცველი ზადაბიოსურ–ბათური ასაკის ქვიშიან–თიხიანი ქანებით, რომლებთანაც დაკავრიშირებულია აგრეთვე სულფატური და ქლორ–კალციუმიანი წყლები.
*ცარცული ასაკის ნაპრალოვანი კირქვებით, რომლებშიც ძირითადად მიგრირებული ნავთობია მოსალოდნელი.ამ ქანებთან დაკავშირებულია აგრეთვე ქლორ–მაგნიუმიანი და ქლორ–კალციუმიანი თერმული წყლები ([[ნოქალაქევი]], [[მენჯი (კურორტი)|მენჯი]], [[ცაიში]])
 
სამეგრელოს ტერიტორიაზე გავრცელებული მაღალტემპერატურული წყლები ძირითადად ქვედა ცარცულ კირქვებთან არის დაკავშირებული. სოფელ ოხურეისთან, ბურღილის პირთან წყლის [[ტემპერატურა]] თითქმის 100°–ია, ჭალადიდში – 95°, [[ცაიში|ცაიშში]], [[ქვალონი|ქვალონსა]] და [[ყულევი|ყულევში]] – 81°, 75° და 50° შესაბამისად.
ხაზი 410:
[[ფაილი:Nokalakevi-river.Tekhura.jpg|thumb|250px|right|[[მდინარე]] [[ტეხური]]]]
სამეგრელო [[წყალი|წყლის]] ობიექტების სიუხვითა და მრავალფეროვნებით გამოირჩევა. აქ მრავლადაა [[მდინარე|მდინარეები]], [[ჭაობი|ჭაობები]] და წყაროები. შედარებით ნაკლები გავრცელება აქვს [[ტბა|ტბებსა]] და მყინვარებს. წყლის ობიექტები განსაკუთრებით მყინვარებიდა ჭაობები უხსოვარი დროიდან დიდ როლს თამაშობდა ადგილობრივი მოსახლეობის სამეურნეო საქმიანობაში. ეს, უპირველეს ყოვლისა მდინარეებზე ითქმის, რომლებიც წარსულში სამეგრელოს [[ვაკე (გეოგრაფია)|ვაკე ნაწილის]] ძნელად გასავლელი ტყეებითა და გაუვალი ჭაობებით თითქმის მთლიანად დაფარულულობის გამო, გადაადგილების ერთ–ერთ ყველაზე ხელსაყრელ საშუალებას წარმოადგენდნენ. ამას მოწმობს ის ფაქტი, რომ ახ. წ. აღ. II საუკუნეში [[რომი|რომში]] გამოცემული ე.წ. „პევტაგერიანის“ ცხრილში დასავლეთ [[საქართველო]]ს სხვა მდინარეებთან ერთად შეტანილი იყო სამეგრელოს ტერიტორიაზე გამდინარე [[მდინარე]]ები: ფაზისი ([[რიონი]]), ხობოსი ([[ხობისწყალი|ხობი]]), ასტელეფოსი ([[ენგური]]), გლაუკი ([[აბაშა (მდინარე)|აბაშა]]), საგამი ([[ტეხური]]) და სხვა. ამასვე მოწმობს ანტიკური ხანის სწავლულის [[სტრაბონი]]ს ცნობა იმის შესახებ, რომ „კოლხეთზე მომდინარეობს დიდი ''მდინარე'' ფაზისი, ფაზისი გემთსავალია აღმა ვიდრე სარაპინის (შორაპანის) ციხესიმაგრემდე“.<ref name="სამეგრელო (ბუნება, მოსახლეობა მეურნეობა) – მურმან არდია, ჭიჭიკო ჯანელიძე, 1999 წ.გვ 63">სამეგრელო (ბუნება, მოსახლეობა მეურნეობა) – მურმან არდია, ჭიჭიკო ჯანელიძე, 1999წ.გვ 63</ref>
მდინარეებთან ერთად, ადგილობრივი მოსახლეობა ფართოს იყეენებდა სამეგრელოს დაბალ, ბრტყელ ზედაპირიან ვაკეზე განვითარებულ ვრცელ ჭაობებს.ძველი დროის [[ბერძენი]] სწავლული [[ჰიპოკრატე]]
[[ფაილი:Abasha at gachedili.JPG|thumb|250px|left|[[მდინარე]] [[აბაშა (მდინარე)|აბაშა]] სოფელ [[გაჭედილი]]ს მიდამოებში]]
ძველი დროის [[ბერძენი]] სწავლული [[ჰიპოკრატე]] ([[460]]–[[377]] წწ. ძვ. წ. აღ.) მიუთიტებსმიუთითებს, რომ ფასიანები ([[კოლხები]]) ცხოვრებას ჭაობიან ადგილებში ატარებდნენ, სახლები ხის ან ლერწმის წყალში აქვთ ჩადგმული. ქვეითად ნაკლებად დაიარებიან. იგი აღნიშნავს ასევე, რომ იმ დროს ჭაობებში ადგილობრივ მოსახლეობას არხები ჰქონდა გაჭრილი და ერთ [[ხე]]ში ამოღებული ნავებით ამ არხებსა და მდინარეებს იყენებდნენ გადასაადგილებლად.
 
შუა საუკუნეების ავტორთა მიერ დატოვებული ცნობებიდან ყურადღებას იპყრობს [[არქანჯელო ლამბერტი]]ს მიერ შედგენილი სქემატური რუკა სამეგრელოს ჰიდროგრაფიული ქსელის შესახებ, რომელიც თანდართულია მის მიერვე დაწერილ წიგნში „სამეგრელოს აღწერა“. ამ პერიოდის თვალსაჩინო მიღწევას წარმოადგენს [[ვახუშტი ბაგრატიონი]]ს შრომა „<nowiki/>[[აღწერა სამეფოსა საქართველოსა]]<nowiki/>“, რომელშიც საკმაოდ დიდი ადგილი აქვს დათმობილი სამეგრელოს წყლის ობიექტების დახასიათებას.
Line 435 ⟶ 436:
!მდინარე
!სიგრძე (კმ)
!ფართობი (კმ<sup>2</sup>²)
!შენაკადების რაოდენობა
!შენაკადების საერთო სიგრძე (კმ)
!ქსელის სიმჭიდროვე (კმ/კმ<sup>2</sup>²)
|-
|[[მაგანა (მდინარე)|მაგანა]]
Line 527 ⟶ 528:
 
=== ტბები ===
სამეგრელოს ტერიტორიაზე სულ 13 [[ტბა]]ა აღრიცხული. მათი წყალშემკრები აუზების საერთო ფართობი 553 [[კმ]]–ია. ხოლო წყლის სარკის ჯამური ფართობი 19.4 კმ–ს არ აღემატება, რაც შესაბამისად რეგიონის ტერიტორიის საერთო ფართობის 12.8 და 0.455‰455 ‰ უდრის. ტბების უმეტები ნაწილი თავმოყრილია [[შავი ზღვა|შავი ზღვისა]] და [[მდინარე]] [[რიონი]]ს ნაპირების გასწვრივ. მცირე რაოდენობის ტბები გვხვდება აგრეთვე [[სამეგრელოს ქედი]]ს მაღალმთიან ზონაში, სადაც მათი ქვაბულები ძველი გამყინვარების მექანიკური მოქმედების შედეგად არის წარმოქნმნილნი.
 
{| border=1 cellpadding=5 cellspacing=0 style="font-size: 100%; border: gray solid 1px; border-collapse: collapse; text-align: left;"
Line 607 ⟶ 608:
*7 ბალი – [[მარტვილი]]
*6–7 ბალი – [[ორჟა]], [[ხორში]], [[მიქავა]], [[ფახულანი]], [[ჯგალი]].
*6 ბალი – [[აბაშა]], [[აბასთუმანი (ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი)|აბასთუმანი]], [[ზუგდიდი]], [[მენჯი (ზუგდიდის მუნიციპალიტეტი)|მენჯი]], [[ჭკადუაში]], [[ჯვარი (ქალაქი)|ჯვარი]], [[სენაკი]], [[ხაბუმე]]
*5–6 ბალი – [[თეკლათი]], [[გაშფერდი]]
*5 ბალი – [[მაიდანი]], [[თამაკონი]], [[კურზუ]], [[ნახუნაო]], [[ეკი]], [[სირიაჩქონი]], [[ლეძაძამე]], [[ჩხოროწყუ]], [[ნაკიფუ]], [[ჩქვალერი]], [[ხეთა]].
Line 646 ⟶ 647:
სამეგრელოს მთიანი ნაწილის [[რელიეფი]]ს ინტენსიური დანაწევრების საშუალო და განსაკუთრებული მაღალმთიანინ ზონებში უტყეო, ციცაბო ფერდობების არსებობა და უხვთოვლიანი [[ზამთარი|ზამთრის]] ხშირი განმეორებადობა, ხელს უწყობს ზვავების ფართო გავრცელებას, ზვავსაშიში ტერიტორიის ქვედა საზღვარი სამეგრელოში ზღვის დონიდან 250–350 მ–ზე გადის, ხოლო ზედა საზღვარი [[სამეგრელოს ქედი]]სა და მისი განშტოებების თხემებზე, რომელთა სიმაღლე ალაგ–ალაგ 3000–3100 მ. აღწევს.
 
სამეგრელოში ფართოდ არის გავრცელებული ზვავშემკრებები, რომლეთა საზღვებშიც ზვავის კერის ფართობი 0.5 ჰა–ს არ აღემატება. ასეთი ზვავის კერების რიცხვი სამეგრელოში არსებული [[ზვავი]]ს კერების საერთო რაოდენობის 68–70‰ შეადგენს. აქვე 10 ჰა–ზე მეტი ფართობის ზვავის კერებზე მოდის საერთო რაოდენობის მხოლოდ 5–7‰5–7 ‰. ცალკეული რთული ზვავების კერების ფართობი 40–50 ჯა–ს აღემატება. სამეგრელოში არც ზვავშემკრებები გამოირჩევიან დიდი სიგრძით. მათი საერთო რაოდენობის 38–40‰–ის38–40 ‰–ის სიგრძე 1 კმ–ზე მაკლებია, მაღალმთიან ზონაში მდებარე ზოგიერთი ზვავშემკრების სიგრძემ კი შეიძლება 2–3 კმ–ს მიაღწიოს.
 
სამეგრელოში [[ზვავები]]ს რაოდენობის 80‰80 ‰ ჩამოდის თოვის დროს, 5‰ – [[თოვლი]]ს დნობის დროს, 6‰6 ‰ – დათბობის დროს, 1‰1 ‰ – [[ქარბუქი]]ს დროს, ხოლო 8‰8 ‰ თოვლის საფარის ფიზიკურ–მექანიკური თვისებების შემცვლის შემდეგ.
 
სამეგრელოს ტერიტორიის საერთო ფართობის 27‰27 ‰ ზვავსაშიშად ითვლება.
 
=== ძლიერი ქარები ===
Line 658 ⟶ 659:
 
==დემოგრაფია==
1897 წელს სამეგრელოში 114869114 869 ადამიანი ცხოვრობდა, 1908 წელს — 124151124 151<ref>''თოფჩიშვილი რ''. „საქართველოს ეთნოგრაფია/ეთნოლოგია“ გვ. 131 — თბილისი, „უნივერსალი“ 2010 ISBN 578-9941-12-882-0</ref>,2002 წელს — 450 ათასზე მეტი.
 
==სოფლის მეურნეობა==
Line 798 ⟶ 799:
== რესურსები ინტერნეტში ==
{{მინიდაფა
|პორტალი = სამეგრელო
|ვიქსიკონი =
|ვიკიწიგნები =
|ვიკიციტატა = სამეგრელო
|ვიკიწყარო =
|ვიკისახეობები =
|ვიკისიახლეები =
|ვიკისაწყობი = Category:Samegrelo|სამეგრელო
|მეტავიკი =
}}
* [http://www.scribd.com/doc/2273647/Conflict-in-Abkhazia-Cases-of-Cooperation-in-Favour-of-Caucasus-or-again-Confederation-of-Caucasus პროფ. ტარიელ ფუტკარაძე: კონფლიქტი აფხაზეთში, როგორ ხორციელდება „თანამშრომლობა კავკასიის საკეთილდღეოდ“ და კვლავ კავკასიის ფედერაცია?! (სამეგრელოს სავარაუდო როლზე მომავალ კავკასიაში)]
Line 816 ⟶ 817:
 
{{საქართველოს ისტორიული მხარეები}}
 
{{სამეგრელო}}
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/სამეგრელო“-დან