ვიკიპედია

ინდოეთის ისტორია: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
No edit summary
ხაზი 1:
[[სურათი:Lion Capital of Ashoka 2.jpg|thumb|250px|აშოკის ლომები]]
'''ინდოეთის ისტორია''' პირობითად შეიძლება დავყოთიყოფა რამდენიმე პერიოდად:
* ძველი ინდოეთი
** ინდის (ჰარაპის) ცივილიზაციის პერიოდი (III ათ. — XVII ს. ძვ.წ.ა.)
ხაზი 9:
** კლასიკური ეპოქა (II ს. ძვ.წ.ა. — [[VI საუკუნე]])
* შუა საუკუნეების ინდოეთი
** მუსლიმანთა ბატონობისისლამური პერიოდი
** ინგლისელთა ბატონობის პერიოდი (1765—1947)
* ახალი, თანამედროვე ისტორია
 
== ძველი ინდოეთი ==
 
=== ნეოლითი ===
{{main|ისტორიამდელი სამხრეთ აზია}}
[[სურათი:Bhimbetka rock paintng1.jpg|thumb|250px|კედლის მხატვრობა — ბჰიმბეტკა მადჰია პრადეში (30 000 წ.)]]
ინდოეთის ტერიტორიაზე ადამიანი ჯერ კიდევ [[ქვის ხანა]]ში ცხოვრობდა. [[ძვ. წ. VII ათასწლეული]]დან [[ინდი]]ს და [[სარასვატი]]ს ხეობებში ვითარდება მეურნეობის წარმოება. [[მერგარჰი]]ს ადრესამიწათმოქმედო კულტურის ეპოქაში ადამიანმა იპოვა საკვების მოპოვების ეფექტიანი ხერხები, ოპტიმალური ამ მოცემული რეგიონისათვის: განვითარებულია მიწათმოქმედება, მონადირეობა და ისახება მეცხოველეობა. ეს ქმნიდა ყველა საჭირო პირობას განვითარების ხარისხობრივად ახალ საფეხურზე გადასვლისათვის — ახალი კულტურულ-ისტორიული კომპლექსის ფორმირებისათვის.
 
პირველი დამოწმებული დასახლებული პუნქტი დაფიქსირებულია მადჰია პრადეშში ბჰიმბეტკის გამოქვაბულში, სადაც აღმოჩენილი ზოგი ნახატის წლოვანება მიახლოებით 30 000 წელია და შედის იუნესკოს მსოფლიო კულტურის მემკვიდრეობათა სიაში. ადრეული ნეოლითური კულტურა სამხრეთ აზიში წარმოდგენილია მეჰრგერხის (მერგერხის, Mehrgarh) აღმოჩენები (7000 წ) დღევანდელი ბელუჯისტანი, პაკისტანი<ref>Jarrige, RH Meadow and G. Quivron (1995). Mehrgarh Field Reports 1975 to 1985 - from the Neolithic to the Indus Civilization .Dept. of Culture and Tourism, Govt.of Sindh, and the Ministry of Foreign Affairs, France.</ref>. ნეოლითური კულტურის ნეოლითური სასოფლოსამეურნეო კულტურა პირველად აღმოცენდა ინდის ველზე 50 000 წ. წინათ ხოლო განგის ხეობაში 30 000 წ. წინათ. პირველი ურბანული ცივილიზაცია ჩაისახა და იყო ინდის ველის ცივილიზაცია<ref>Kenoyer, J. Mark (1998). The Ancient Cities of the Indus Valley Civilization .Oxford University Press. ISBN 0195779401. OCLC 38469514 231832104 38469514</ref>.
Line 27 ⟶ 26:
ძველი წელთაღრიცხვით III ათასწლეულში [[დრავიდები]]ს მიერ იქმნება პირველი ინდის ცივილიზაცია, რომელმაც მიიღო ''ინდის'' ან ჰარაპის (ხარაპის) სახელწოდება. ის გავრცელდა მდინარე [[ინდი]]ს ველზე და მის შენაკადებზე როგორიცაა ღაგარ-ჰაკრა (Ghaggar-Hakra)<ref>Possehl, GL (October 1990). "Revolution in the Urban Revolution: The Emergence of Indus Urbanization". Annual Review of Anthropology 19 (1): 261–282. doi: 10.1146/annurev.an.19.100190.001401</ref>, განგი-იამუნა<ref>Indian Archaeology, A Review. 1958-1959.Excavations at Alamgirpur.Delhi: Archaeol.Surv.India, pp. 51–52.</ref>, ასევე გუჯარათში<ref>Leshnik, Lawrence S. (October 1968)."The Harappan "Port" at Lothal: Another View". American Anthropologist, New Series, 70 (5): 911–922. doi: 10.1525/aa.1968.70.5.02a00070. JSTOR 196810</ref>, და სამხრეთ ავღანეთში<ref>Kenoyer, Jonathan (15 September 1998). Ancient Cities of the Indus Valley Civilization .USA: Oxford University Press.р. 96. ISBN 0195779401</ref>. ინდის დრავიდებს განვითარებული ჰქონდათ მონუმენტალური მშენებლობა, ბრინჯაოს მეტალურგია, მცირე სკულპტურა. ჩასახვისას იყო კერძომესაკუთრეობრივი ურთიერთობები, ხოლო სოფლის მეურნეობას საფუძვლად ედვა ირიგაციული მიწათმოქმედება. მნიშვნელოვანი ადგილი ეჭირა საგარეო ვაჭრობას: ჰარაპის ცივილიზაციას ჰქონდა ურთიერთობები [[მესოპოტამია]]სთან, შუა აზიასთან, პირდაპირი სავაჭრო კავშირები აღწევდნენ [[შუმერი|შუმერებამდე]] და [[არაბეთი|არაბეთამდე]].
 
ინდის ველის ცივილიზაცია გავრცელებული იყო დღევანდელი ინდოეთის ([[გუჯარათი]], [[ჰარიანა]], [[პენჯაბი (ინდოეთი)|პენჯაბი]] და [[რაჯასტანი]]) და პაკისტანის ([[სინდი]]ს, [[პენჯაბი (პაკისტანი)|პენჯაბის]] და [[ბელუჯისტანი]]ს პროვინციებში). ეს უძველესი ინდოეთის ისტორიული ნაწილი წარმოადგენს მსოფლიოში ერთ-ერთ პირველ ურბანულ ცივილიზაციას მესოპოტამიასა და ძველ ეგვიპტესთან ერთად. ცივილიზაციაში შედიოდა ისეთი ურბანული ცენტრები როგორიცაა [[დოლავირა]] (Dholavira), [[კალიბანგანი]] (Kalibangan), [[რუპარი]] (Rupar), [[რახიგარჰი]] (Rakhigarhi) და [[ლოთალი]] (Lothal) თანამედროვე ინდოეთის ტერიტორიაზე და [[ჰარაპა]] (Harappa), [[განერივალა]] (Ganeriwala) და [[მოჰენჯო-დარო]] (Mohenjo-daro) თანამედროვე პაკისტანის ტერიტორიაზე. ცივილიზაცია ცნობილია თავისი ქალაქებით რომლებიც აგურითაა აშენებული, დრენაზის სისტემებითა და მრავალსართულიანი სახლებით.
 
ინდის კულტურის დასასრული მოდის ძვ.წ. XIV–XVII საუკუნეებზე(?). ამ ცივილიზაციის დაკნინების ზუსტი მიზეზი არაა დადგენილი, მაგრამ ცნობილია, რომ ამ დროისათვის დრავიდული მოსახლეობა იწყებს მოძრაობას სამხრეთ-აღმოსავლეთით და კარგავს განვითარების არსებულ დონეს. სავარაუდოდ, ეს იყო გამოწვეული ბუნებრივი პირობების გაუარესობით ან მიგრაციული პროცესებით, რომელიც მიმდინარეობდა იმ დროისათვის [[კავკასია]]სა და ინდის ხეობას შორის.
Line 34 ⟶ 33:
{{main|ვედური ცივილიზაცია}}
[[სურათი:Map of Vedic India.png|thumb|250px|ვედური ინდოეთი, რკინის ხანის დასაწყისი. ვედური სამეფო — შავად, უცხოელი ტომები — იისფრად, შაკჰის ვედური სკოლები — მწვანედ, უდაბნო — ნარინჯისფრად.]]
ინდის ველის ცივილიზაციას მოჰყვა [[ვედური ცივილიზაცია|ვედური ცივილიზაციის]] პერიოდი, რომელიც გრძელდებოდა [[ძვ. წ. V საუკუნე]]მდე. ვედური ცივილიზაცია საფუძვლად დაედო [[ინდუიზმი|ინდუიზმს]] და სხვა ადრეული ინდური საზოგადოების სხვა კულტურულ ასპექტებს. ვედური ცივილიზაცია წარმოადგენდა ინდოარიულ კულტურას, რომელიც ასოცირდება ვედებთან (ინდუისტებისათვის წმინდა ტექსტები), ყველაზე ადრეულ წყაროებთან ინდოეთის ისტორიაში. მეცნიერების უმრავლესობა ვედურ ცივილიზაციას მიაკუთვნებენ პერიოდს [[ძვ. წ. II ათასწლეული]]დან [[ძვ. წ. I ათასწლეული|პირველ ათასწლეულამდე]], თუმცა ზოგიერთი ინდოელი მეცნიერი ცივილიზაციის დასაწყისს მიაკუთვნებს [[ძვ. წ. VII ათასწლეული|ძვ. წ. VII ათასწლეულს]]. ვედური [[სანსკრიტი]] გამოიყენებოდა [[ძვ. წ. V საუკუნე]]მდე, როდესაც კულტურამ დაიწყო [[ინდუიზმი]]სინდუიზმის კლასიკური ფორმების შეძენა.
 
ვედური პერიოდი გრძელდებოდა [[ძვ. წ. 1500-იანები|ძვ.წ. 1500-დან]] [[ძვ. წ. 500]]წ-მდე<ref>Romila Thapar, A History of India: Part 1, pp. 29-30.</ref> და როგორც აღვნიშნეთ ჩაუყარა საფუძველი ინდუიზმს. ძვ. წ. II ათასწლეულის II ნახევარში ინდოეთში დამკვიდრდენენ [[არიელები]], რომელთა პირველსამშობლო [[ავღანეთი]] და მიმდებარე ტერიტორიები უნდა ყოფილიყო. არიელებმა შექმნეს ვედური ცივილიზაცია მთელ ჩრდილოეთ ინდოეთში, განსაკუთრებით განგის ხეობაში. ამ პერიოდისათვის ინდო-არიული-წარმართი ტომების იმიგრაციის შედეგად ადრეისტორიული ჰარაპი და ადგილობრივი მოსახლეობის არსებული ცივილიზაცია რომელსაც ისინი დასიუსს უწოდებდნენ ალყაში მოექცა. არიელები თავდაპირველად მოვიდნენ კასპიის ძღვიდან და აზიიდან<ref>Romila Thapar, A History of India: Part 1, p.30</ref>. თავდაპირველად დასახლდნენ [[ბაქტრია]]ში, ხოლო შემდეგ ინდოეთის ჰინდიყუშში და მხოლოდ ამის შემდეგ დასახლდნენ მდინარეების განგისა და იამუნის ხეობებში.
 
ბევრი მეცნიერი დიდი ხნის განმავლობაში ამტკიცებდა რომ [[არიელები|არიელებმა]]რიელებმა დაიპყრეს და დაიმორჩილეს ადგილობრივი მოსახლეობა, რომლებიც ცხოვრობდნენ ჩრდილოეთ ინდოეთში<ref>Bongard-Levin, A History of India: Part 1, p.31</ref>. თუმცა, ინდის ველზე აღმოჩენილმა განვითარებულმა ცივილიზაციამ, ბევრ მეცნიერს შეუცვალა აზრი ამ თეორიის მიმართ. არიელებმა, ალბათ ბევრი მიიღეს მეზობელი კულტურისაგან ჩრდილოეთ ინდოეთიდან, რადგანაც ამან ხელი შეუწყო მათ განვითარებას. როდესაც არიელები გადავიდნენ საცხოვრებლად ინდოეთში, ისინი ნახევრად მომთაბარე ტომები იყვნენ, და მეცხოველეობას მისდევდნენ<ref>Romila Thapar, A History of India: Part 1, p.34</ref>, მათი ტანსაცმელი უბრალო იყო<ref>Romila Thapar, A History of India: Part 1, p.41</ref>, მათ არ ჰქონდათ რეგულარული სამართლებრივი ინსტიტუტები<ref>Romila Thapar, A History of India: Part 1, p.43</ref>. მათი რელიგიური რწმენა უმთავრესად [[ანიმიზმი|ანიმიზმზე]] იყო დაფუძნებული.<ref>Romila Thapar, A History of India: Volume 1, p.34</ref>. არიელების ეკონომიკა ყოველთვის კონცენტრირებული იყო მეცხოველეობასთან. ამ პერიოდში არიელებმა დაიწყეს ძროხების თაყვანისცემა. ასე რომ, ინდუსების რწმენის საფუძვლები სწორედ მაშინ დაფუძნდა ალბათ, რომლის შემდეგაც მოდის წმინდა ძროხის თაყვანისცემა<ref>Romila Thapar, A History of India: Volume 1, p.35</ref>. არიელები მეცხოველეობასთან ერთად მისდევდნენ ვაჭრობას, ხელოსნობას, მიწათმოქმედებას, გაჩნდა კერძო საკუთრება და ქონებრივი უთანასწორობა. ძალაულება იყო ტომური არისტოკრატიის ხელში.
 
[[რიგვედა]]სძვ. წ. I ათასწლეულის I ნახევარში ჩრდილოეთ ინდოეთში აღმოცენდა რამდენიმე მონათმფლობელური სახელმწიფო. რიგვედას შემდეგ პერიოდში, არიელები უფრო სოფლის მეურნეობას მისდევენმისდევდნენ და სოციალურად ორგანიზებულ საზოგადოებას ქმნიანშექმნეს ოთხი [[ვარნასი]]სვარნას ანუ სოციალური კლასის (ბრაჰმანები, ქშატრიები, ვაიშები და შუდრები) ირგვლივ. პირველ ორს პრივილეგირებული მდგომარეობა ეჭირა. როგორც ამბობენ [[ვედები|ვედებთან]] ერთად დამატებით, ინდუიზმის ძირითადი ტექსტების სანსკრიტული ეპოსების [[რამაიანა]]ს და [[მაჰაბჰარატა]]ს თემებს იმ დროში აქვთ თავდაპირველი წყარო.<ref>Valmiki (March 1990).Goldman, Robert P. ed. The Ramayana of Valmiki: An Epic of Ancient India, Volume 1: Balakanda .Ramayana of Valmiki. Princeton, New Jersey: Princeton University Press .23. ISBN 069101485X .</ref>. მაჰაბჰარატა წარმოადგენს და რჩება ყველაზე დიდ ლექსს, ეპოსს მსოფლიოში<ref>Romila Thapar, A History of India Part 1, p.31</ref>.
 
=== პოსტვედური პერიოდი ===
ძვ.წ. VI საუკუნის ბოლოს ჩრდილო-დასავლეთ ინდოეთის ნაწილი მოექცა [[VIაქემენიდების იმპერია]]ში. მეფე კიროსმა დაიმორჩილა ჩრდილო-დასავლეთ ინდური ტომი განდჰარა და ასაკენებისაგან ხარკის ამღებნი, ანუ აშვაკის ინდუსები. მაგრამ სპარსელების ლაშქრობები ეხებოდა მხოლოდ ინდოეთის განაპირა სამფლობელოებს. ძვ. წ. VI საუკუნიდან მოყოლებული ინდოეთის ტერიტორიაზე გაჩნდა ბევრი [[მაჰაჯანაპადები]] — დამოუკიდებელი სამეფოები და რესპუბლიკები.<ref>{{cite book | author= Krishna Reddy | title = Indian History | year= 2003 | publisher = Tata McGraw Hill | location = New Delhi | isbn = 0070483698 | pages = A107 }}</ref> ეკონომიკურმა პროგრესმა ცვლილებები შეიტანა ინდოეთის საზოგადოებაში. ძვ. წ. [[III]]IV საუკუნეში გაძლიერდა [[სამხრეთ აზია|სამხრეთ აზიისმაგადჰა]]ს უმეტესისახელმწიფო. ნაწილი გაერთიანდაწარმოიშვა [[მაურიების იმპერიაბუდიზმი]]ში და [[ჩანდრაგუპტა მაურიეჯაინიზმი]]ს. მმართველობისმაგადჰა ქვეშაწარმოებდა დაპყრობით ომებს, რის შედეგადაც მის მფლობელობაში მოექცა განგის ველი და სხვა მიწები.
 
იმპერიამ ყველაზე დიდ აყვავებას მიაღწია [[ბუდიზმი|ბუდისტი]] მეფის [[აშოკა]]ს მმრათველობის დროს.<ref>{{cite web|title=Maurya dynasty|url=http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html|author=Jona Lendering|accessdate=2007-06-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/65IEUKA7W?url=http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html|archivedate=2012-02-08}}</ref> ძვ.წ. [[II]] საუკუნის დასაწყისში ინდოეთმა გადაიტანა თავდასხმების მთელი წყება [[შუა აზია|შუა აზიის]] მხრიდან, რომლის შედეგად ინდოეთის სუბკონტინენტის ტერიტორიაზე წარმოიქმნა [[ინდო-ბერძნული სამეფო|ინდო-ბერძნული]], [[ინდო-სკვითური სამეფო|ინდო-სკვითური]] და [[ინდო-პართიული სამეფო|ინდო-პართიული]] სამეფოები, და ასევე [[ქუშანის იმპერია]]. [[III]] საუკუნიდან მოყოლებული ინდოეთის ისტორიაში დაიწყო [[გუპტას იმპერია|გუპტას]] დინასტიის მართველობის პერიოდი, რომელიც ითვლება ინდოეთის «ოქროს ხანად».<ref>{{cite web|url=http://india.gov.in/knowindia/ancient_history4.php|title=Gupta period has been described as the Golden Age of Indian history|accessdate=2007-10-03|publisher=National Informatics Centre (NIC)|deadlink=404}}</ref><ref>Heitzman, James. (2007). «[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571624/Gupta_Dynasty.html#s3 Gupta Dynasty,] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/5kwqOxl5F?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571624/gupta_dynasty.html#s3 |date=2009-11-01 }}» Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2007</ref>
 
[[სამხრეთ ინდოეთი|სამხრეთ ინდოეთში]] სხვადასხვა დროს დომინირებდა რამდენიმე დინასტია, მათ შორის [[ჩალუკია]], [[ჩერა (დინასტია)|ჩერა]], [[ჩოლა]], [[კადამბა]], [[პალავა]] და [[პანდია]]. ამ მმართველების მფარველობით ინდოეთში აყვავდა [[მეცნიერება]], [[ინჟინერია]], [[ხელოვნება]], [[ლიტერატურა]], [[ასტრონომია]] და [[ფილოსოფია]].
Line 52 ⟶ 49:
[[სურათი:Ancient india.png|thumb|250px|მაჰაჯანაპადასი იყო იმ ეპოქის თექვსმეტი ყველაზე ძლიერი სამეფო და რესპუბლიკა, რომელიც ძირითადად მდებარეობდა ინდ-განგის ნაყოფიერ მიწებზე, თუმცა იყო რამდენიმე მცირე სამეფო რომლებიც ძველი ინდოეთის მიმდებარედ იყო]]
[[სურათი:Ascetic Bodhisatta Gotama with the Group of Five.jpg|thumb|250px|left|[[გუატამა ბუდა]] უკიდურესად ასკეტური პრაქტიკის გამტარებელი, განმანათლებლობა მდინარე ფალგუს ნაპირებზე, ბოდჰი გაია, ბიჰარი]]
ძვ. წელთაღრიცხვის I ათასწლეულის შუახანებიდან ინდოეთში დაიწყო ძველი ვედური რელიგიის კრიზისის დრო, რომლის დამცველები და გულშემატკივრები იყვნენ [[ბრაჰმანები]] — მოძღვრები, ქურუმები. ამ დროისათვის ინდოეთში აქტიურად იქმნება ბრაჰმანიზმის ოპოზიციური სწავლებები, როგორც ძველ ინდური საზოგადოების ნაწილის ვედურ (ბრაჰმანულ) რელიგიაში თავისი რიტუალობით და ფორმალური კეთილსინდისიერებით, ასევე ზოგიერთი დაპირისპირებითა და ზოგჯერ ბრაჰმანებს და [[კშატრია|კშატრიებს]] (ძვ. ინდოეთში მეომრებისა და მმართველების ფენა) შორის კონფლიქტებითაც იმედ გაცრუების შედეგი. ამის გამო მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ [[ბუდა]], და [[მაჰავირა|ვარდჰამანა მაჰავირა]] ([[ჯაინიზმი]]ს ბრაჰმანიზმის მეორე ოპოზიციური რელიგიური ტრადიცია ინდოეთში) დამაარსებელი, წარმოადგენდნენ კშატრის და არა ბრაჰმანების ფენის წარმომადგენელებს. ასე რომ, ძველი ვედური მსხხვერპლშეწირულობის და რიტუალების რელიგია განიცდიდა კრიზისს, რაც გამოიხატებოდა ახალი «ერეტიკული» ასკეტური მოძრაობების წარმოქმნით, ეგრეთ წოდებული, შრამანების, ასკეტების, მიმდევრების, მოგზაური ფილოსოფოსების, რომლებმაც უარყვეს ბრაჰმანების და წმინდა ვედების ავტორიტეტი და თავის მიზნად დაისახეს დამოუკიდებლად ჭეშმარიტების პოვნა ფილოსოფიისა და იოგის (ცნობიერების შეცვლის პრაქტიკა) შემეცნების გზით. ერთ ერთი ასეთი განდეგილი, მწირი იყო [[ბუდა შაკიამუნი]], ბუდიზმის ისტორიული დამაარსებელი.
 
==== სპარსელები და ბერძნები ====
ბუდისტური ეპოქის დასაწყისში ხდებოდა [[სპარსეთი]]ს მეფე [[კიროსი]]ს ინდური ლაშქრობები, რომელმაც დაიმორჩილა ჩრდილო-დასავლეთ ინდური ტომი განდჰარა და ასაკენებისაგან ხარკის ამღებნი, ანუ აშვაკის ინდუსები. მაგრამ სპარსელების ლაშქრობები არ იყო საშიში და ეხებოდა მხოლოდ ინდოეთის განაპირა სამფლობელოებს.
[[სურათი:Asia 323bc.jpg|მინი|აზია ძვ.წ. 323 წელი, [[ნანდას იმპერია|ნანდას]] და განგარიდაის იმპერიები და ალეხსანდრეს იმპერია]]
ძვ. წ. [[327]] წელს [[ალექსანდრე მაკედონელი]] დიდი არმიით შეუდგა ინდოეთის დაპყრობას. მან ზოგიერთი მხარის დამორჩილება მოახერხა, მაგრამ ჩრდილო-დასავლეთის ტომებმა გაუწიეს დიდი წინააღმდეგობა. ალექსანდრემ რამდენიმე ბრწყინვალე გამარჯვების მიუხედავად მდინარე ბიასასთან შეაჩერა თავისი აღმოსავლეთ ლაშქრობა და [[ძვ. წ. 325]] წელს გაბრუნდა ინდოეთიდან. ძველბერძნული ცივილიზაციის შეხვედრამ განგ ჰიმალაის ცივილიზაციასთან ხელი შეუწყო არამარტო ინდოეთისა და [[ელინიზმი|ელინურ სამყაროს]] დაახლოვებას, როდესაც ბერძნული და ნაწილობრივ სპარსული გავლენა აღწევდა ჩრდილოეთ ინდოეთის დასავლეთ რეგიონებში. არამედ ასევე ინდოეთის ცივილიზაციამ ზეგავლენა მოახდინა ელინური სამყაროს ზოგიერთი ქვეყნის კულტურულ განვითარებაზე, კერძოდ კი, მედიცინის და ფილოსოფიის დარგში. საბოლოოდ ბერძნები გაძევებულ იქნენ ინდოეთის ტერიტორიებიდან [[ძვ. წ. 317]] წლის აჯანყების შემდეგ.
 
==== მაურიები ====
[[სურათი:Maurya empire in 265 BCE.jpg|thumb|250px|left|მაურიების იმპერია აშოკ დიდის დროს]]
ძვ. წ. III საუკუნეში [[სამხრეთ აზია|სამხრეთ აზიის]] უმეტესი ნაწილი გაერთიანდა [[მაურიების იმპერია]]ში [[ჩანდრაგუპტა მაურიე]]ს მმართველობის ქვეშ. ანტიბერძნული ბრძოლის ტალღაზე [[პენჯაბი]] და ინდის ხეობა გაერთიანდა [[ჩანდრაგუპტა მაურია|ჩანდრაგუპტის]] ([[მაურიების იმპერია|მაურიების]] მოდგმიდან) მეთაურობის ქვეშ — [[მაგადჰა]]ს ვარნით შუდრა, რომელმაც პირველად შექმნა ჩრდილოეთ ინდური გაერთიანებული ქვეყანა [[ინდი]]ს და [[განგი]]ს ხეობებით. [[ძვ. წ. IV საუკუნე|ძვ. წ. IV საუკუნის]] ბოლოს [[ჩანდრაგუპტა მაურია]]მ დაიმორჩილა [[კამბოჯა (ჰინდიყუში)|კამბოჯა]], [[განდჰარა]] და მოსაზღვრე [[ირანი]]ს აღმოსავლეთ ნაწილი.
 
ჩანდრაგუპტის მემკვიდრეები იყვნენ [[ბინდუსარა]] ([[ძვ. წ. 293]]—[[ძვ. წ. 268|268]] წწ.) და [[აშოკა]] ([[ძვ. წ. 268]] —[[ძვ. წ. 231|231]] წწ.), ყველაზე ძლევამოსილი მმართველი ძველი ინდოეთის ისტორიაში. გამეფების შემდეგ მან ამოწყვიტა საკუთარი ძმები და გააჩაღა გამანადგურებელი ბრძოლები სამხრეთით, შემოიერთა თითქმის მთელი [[დეკანის ზეგანი|დეკანი]]. იმპერიამ ყველაზე დიდ აყვავებას მიაღწია [[ბუდიზმი|ბუდისტი]] მეფის [[აშოკა]]ს მმრათველობის დროს.<ref>{{cite web|title=Maurya dynasty|url=http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html|author=Jona Lendering|accessdate=2007-06-17|archiveurl=https://www.webcitation.org/65IEUKA7W?url=http://www.livius.org/man-md/mauryas/mauryas.html|archivedate=2012-02-08}}</ref> ძვ.წ. [[II]] საუკუნის დასაწყისში ინდოეთმა გადაიტანა თავდასხმების მთელი წყება [[შუა აზია|შუა აზიის]] მხრიდან, რომლის შედეგად ინდოეთის სუბკონტინენტის ტერიტორიაზე წარმოიქმნა [[ინდო-ბერძნული სამეფო|ინდო-ბერძნული]], [[ინდო-სკვითური სამეფო|ინდო-სკვითური]] და [[ინდო-პართიული სამეფო|ინდო-პართიული]] სამეფოები, და ასევე [[ქუშანის იმპერია]]. [[III]] საუკუნიდან მოყოლებული ინდოეთის ისტორიაში დაიწყო [[გუპტას იმპერია|გუპტას]] დინასტიის მართველობის პერიოდი, რომელიც ითვლება ინდოეთის «ოქროს ხანად».<ref>{{cite web|url=http://india.gov.in/knowindia/ancient_history4.php|title=Gupta period has been described as the Golden Age of Indian history|accessdate=2007-10-03|publisher=National Informatics Centre (NIC)|deadlink=404}}</ref><ref>Heitzman, James. (2007). «[http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571624/Gupta_Dynasty.html#s3 Gupta Dynasty,] {{Webarchive|url=https://www.webcitation.org/5kwqOxl5F?url=http://encarta.msn.com/encyclopedia_761571624/gupta_dynasty.html#s3 |date=2009-11-01 }}» Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2007</ref> თუმცა მოგვიანებით აშოკას ტირანიზმი იცვლებაშეიცვალა «სიკეთის„სიკეთის გავრცელების»გავრცელების“ პოლიტიკით იმპერიის შიგნით, რომლის ძირითად მიზანს წარმოადგენდა უდიდესი ქვეყნის სხავადსხვა ნაწილის მოსახლეობის სულიერი გაერთიანება. განსაკუთრებულად ხდებოდა [[ბუდიზმი]]ს მფარველობა, თუმცა ხდებოდა ყველა რელიგიის მფარველობის დეკლარირება.
 
ბუდიზმის ფილოსოფიას ჰქონდა ღრმა ფესვები უკვე არსებულ ტრადიციებში და ადათ-წესებში. ბევრი საუკუნის განმავლობაში ბუდიზმი მშვიდობიანად თანაარსებობდა [[ბრაჰმანიზმი|ვედურ რელიგიასთან]], რომლისგანაც ნასესხები აქვს ზოგიერთი წეს-ჩვეულება და ღმერთები. ბუდიზმი თანდათან ხდება მასიურ რელიგიად, რადგანაც ის ყველა ადამიანისკენაა მიმართული.
Line 70 ⟶ 65:
 
=== კლასიკური პერიოდი ===
კლასიკური ეპოქა ხასიათდება სტაბილური რელიგიური, სზოგადოებრივ-კასტური და ეკონომიური სისტემების ჩამოყალიბებით, მცირე დინასტიების ურთიერთმებრძოლი სამფლობელოებით, რიგრიგობით სუსტი მსხვილი სხვა და სხვა სიდიდის სახელმწიფოების შექმნით. [[ძვ. წ. II საუკუნე|ძვ. წ. II]] - [[III საუკუნე|ახ.წ. III საუკუნეებში]]. ჩრდილოეთ ინდოეთი ისევ ხდებაგახდა გარე ძალების შემოსევის არენად ჩრდილო-დასავლეთიდან. მაურიების ძლიერება შეარყია [[ბერძნულ-ბაქტრიული სამეფო]]ს შემოსევებმა. ბერძნულ-ბაქტრიული წარჩინებულებით წარმოიქმნა განსაკუთრებული [[ინდო-ბერძნული სამეფო]], რომელმაც გააფართოვა თავისი სამფლობელოები არაბეთის ზღვამდე და შეწყვიტა თავისი არსებობა [[ძვ. წ. II საუკუნე]]ში.
 
ინტერვენტებიდან პირველები იყვნენ [[ბერძნულ-ბაქტრიული სამეფო]] — [[ელინიზმი|ელინისტური]] სახელმწიფო, რომლებიც ძვ.წ. III საუკუნეში გამოეყო [[სელევკიდები]]ს სამეფოს. ბერძნულ-ბაქტრიული წარჩინებულებით წარმოიქმნება განსაკუთრებული [[ინდო-ბერძნული სამეფო]], რომელმაც გააფართოვა თავისი სამფლობელოები არაბეთის ზღვამდე და შეწყვიტა თავისი არსებობა [[ძვ. წ. II საუკუნე]]ში.
 
[[ძვ. წ. I საუკუნე]]ში მოსაზღვრე მომთაბარე ტომთა ქვეყნიდან [[ქაშმირი]]დან მოდიოდა ფართო დამპყრობითი ქმედებები, რომლებმაც განაპირობა რამდენიმე სამფლობელოს გაჩენა, რომელთა შორის ყველაზე დიდი იყო [[ინდო-სკვითური სამეფო]]. თუმცა ახ.წ. [[I საუკუნე|I საუკუნის]] მეორე მეოთხედში [[პართია|პართიისაგან]] გამოიყო ძლიერი სახელმწიფო, რომელმაც დაიპყრო მთლიანად ინდო-სკვითური ტერიტორიები და თავის მხრივ გახდა ბაქტრიის კაშანების მსხვერპლი, რომლებმაც [[კუჯულა კადფიზი]]ს მეთაურობით (მიახ. [[30]] - [[79]] წწ.) დაიპყრეს დიდი სამფლობელოები თვით ინდის შესართავამდე. [[კუშანების სამეფო]]მ თავის სიძლიერის პიკს მიაღწია [[კანიშკა]]ს პერიოდში ([[97]] — [[120]] წწ.), როდესაც ის ითვლებოდა მსოფლიო ოთხ უძლიერეს სახელმწიფოთაგან ერთ ერთად. [[III საუკუნე]]ში [[კუშანის სამეფო]]მ დაჰკარგა ბოლო ტერიტორიები [[ირანი]]ს [[სასანიდები]]ს ზეწოლის გამო.
 
II-IV საუკუნეებში დაიწყო მონათმფლობელური წყობილების რღვევა და ფეოდალური ურთიერთობების ჩასახვა. ჩრდილოეთ ინდოეთის შემდეგი გამაერთიანებელი გახდა [[გუპტას იმპერია|გუპტას]] დინასტია, რომლის მეფემ [[სამუდრაგუპტა]]მ ([[335]]—[[380]] წწ.) თავის ლაშქრობებით მიაღწია ჰიმალაის და ზემო ინდს. მისი ვაჟი [[ჩანდრაგუპტა II]] ვიკრამადიტიამ ([[380]]—[[415]] წწ.) ინდოეთი შეიყვანა თავისი განვითარების «ოქროს ხანაში». თუმცა გუპტების უძლეველი იმპერიამაც ვერ შეძლო შეწინააღმდეგებოდა კიდევ ერთ შემოსევას ჩრდილო-დასავლეთიდან, ამ შემთხვევაში ირანულენოვანი მომთაბარე [[ეფტალიტები]]ს შემოსავას, რომლებმაც [[IV საუკუნე|IV]]—[[V საუკუნე]]ებში შექმნეს სახელმწიფო, სადაც ასევე შედიოდა გუპტების ინდოეთის ტერიტორიას. ეს მოვლენა პირობითად ითვლება ძველი ინდოეთის ისტორიის დასასრულად.
 
== შუა საუკუნეების ინდოეთის ისტორია ==
V-VI საუკუნეების მიჯნაზე ინდოეთში ჩამოყალიბდა ადრინდელი [[ფეოდალიზმი]]. გაიზარდა ქალაქები. გაბატონდა ინდუიზმი, რომელმაც დააკანონა საზოგადოების კასტური დაყოფა. VI-XII საუკუნეებში არსებობდა რამდენიმე სამეფო, რომლებსაც გამუდმებული ომი ჰქონდათ ერთმანეთთან.
 
=== ბუდისტურიისლამური პერიოდი ===▼
{{მთავარი|დელის სასულთნო}}
XII-XIII საუკუნეების მიჯნაზე ინდოეთი დაიპყრო [[ღურიდები]]ს მმართველმა [[მუჰმად ღური]]მ. მისი ისკვდილის შემდეგ მისმა ნაცვლებმა არ ცნეს ღურიდების ხელისუფლება და შექმნეს დამოუკიდებელი სახელმწიფო [[დელის სასულთნო]], რომლის ცენტრი იყო ქალაქი [[დელი]]. ამ დროიდან ინდოეთში გავრცელდა [[ისლამი]]. დელის სულთნებმა შეძლეს [[მონღოლები]]ს შემოსევების მოგერიება. დელის სასულთნომ დაიკავა დეკანის დიდი ნაწილი. სასულთნოს პერიოდში განვითარდა წარმოება, აშენდა მსხვილი საირიგაციო ნაგებობები, განვითარდა ვაჭრობა და ხელოსნობა. 1398 წელს [[თემურლენგი|თემურლენგთან]] დამარცხების და სმხვილი ფეოდალების ამბოხებების შედეგად დელის სასულთნო დაეცა.
 
XVI საუკუნის პირველ ნახევარში [[პორტუგალია|პორტუგალიელები]] დამკვირდნენ ინდოეთის ზოგიერთ საზღვაო პუნქტში: გოა, დიუ, დამანი. პორტულგალიელების გაბატონებამ ინდოეთის ოკეანეში დიდი დარტყმა მიაყენა ინდოეთის სამეფო-სამთავროების საზღვაო ვაჭრობას, მაგრამ ამასთანავე ბიძგი მისცა სახმელეთო ვაჭრობის განვითარებას [[პენჯაბი|პენჯაბში]]. ამან მოამზადა ნიადაგი ფეოდალური დაქუცმაცების დასრულებისთვის. XVI საუკუნეში მოგვიანებით სუბკონტინენტის უდიდესი ნაწილი შევიდა [[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიის]] შემადგენლობაში. იმპერიის დამაარსებელმა [[ბაბური|ბაბურმა]] 1526 წელს პანიპატის ბრძოლაში დაამარცხა დელის სულთანი და დაიპყრო დელის სასულთნო. რამდენიმე აბორიგენული სამეფო, როგორიც იყო [[ვიჯაიანაგარის იმპერია]], აგრძელებდა არსებობას ნახევარკუნძულის სამხრეთით, დიდი მოგოლების იმპერიის მიუწვდომელ ზონებში. დიდ მოგოლთა იმპერია გაძლიერდა ფადიშაჰ [[აქბარი]]ს დროს 1556-1605 წლებში. მან გააფართოვა სახელმწიფოს საზღვრები და შექმნა ძლიერი, ცენტრალიზებული იმპერია. მისი მემკვიდრეების, ჯაჰანგირის, შაჰ-ჯაჰანის და განსაკუთრებით, [[აურანგზები]]ს (1658-1707) ხანაში მოგოლთა იმპერია დაცემის გზას დაადგა. 1739 წელს ინდოეთში შეიჭრა [[ნადირ-შაჰი]], რომელმაც ხელთ იგდო და გაძარცვა დელი. 1747 წლიდან ინდოეთი ავღანელი ტომების თავდასხმების ობიექტი გახდა. 1761 წელს ავღანთა ამირა [[აჰმად-შაჰ დურანი]]სთან პანიპატის ბრძოლაში დამარცხებამ საბოლოოდ დაშალა მოგოლების იმპერია. ის გადაქცა დამოუკიდებელ სამტავროთა კონფედერაციად. მის მაგივრად რეგიონში დომინირებული ადგილი დაიჭირა [[მარათჰების იმპერია]]მ.
=== მუსლიმთა ბატონობა ===
{{main|ინდოეთის ისტორიის ისლამური პერიოდი}}
[[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიიდან]] [[X საუკუნე|X]] - [[XII საუკუნე]]ებში [[ისლამი|ისლამური]] შემოსევის შემდეგ, [[ჩრდილოეთ ინდოეთი]] გადავიდა [[დელის სულთანატი]]ს კონტროლის ქვეშ. მოგვიანებით სუბკონტინენტის უდიდესი ნაწილი შევიდა [[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიის]] შემადგენლობაში. თუმცა რამდენიმე აბორიგენული სამეფო, როგორიც იყო [[ვიჯაიანაგარის იმპერია]], აგრძელებდნენ თავის არსებობას ნახევარკუნძულის სამხრეთით, დიდი მოგოლების იმპერიის მიუწვდომელ ზონებში. [[XVIII საუკუნე]]ში მოგოლების იმპერიამ დაიწყო დაკნინება და მის მაგივრად რეგიონში დომინირებული ადგილი დაიჭირა [[მარათჰების იმპერია]]მ.
 
== ინდოეთის ევროპული კოლონიების ისტორიაკოლონიზაცია ==
[[XVIXVII საუკუნე]]დანსაუკუნის მოყოლებული, რამდენიმე [[ევროპა|ევროპულმა]] ქვეყანამ, მათ შორის [[პორტუგალია]]მ,დასაწყისში [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებმა]], [[საფრანგეთი|საფრანგეთმა]] და [[დიდი ბრიტანეთი|დიდმა ბრიტანეთმა]], ინდოეთთთან ვაჭრობის ძლიერი დაინტერესების გამო, დაიპყრესბოლო ძალაუფლებამოუღეს დაქუცმაცებულპორტუგალიის სამეფოებშიმონოპოლიას. XVIII საუკუნეში მოგოლთა იმპერიის დაშლამ და დაიწყესფეოდალურ სამთავროებს შორის დაპირისპირებამ მათ საშუალება მისცა სავაჭროს ბრძოლაგარდა ინდოეთშისამხედრო კოლონიებისექსპანსიაც შესაქმნელადგანეხორციელებინათ. ინდოეთი გახდა ევროპული სახელმწიფოების ქიშპობის ობიექტი. ინგლისი აღმოჩნდნა სხვებზე უფრო წარმატებული. [[ინგლისელებიბრიტანეთის აღმოსავლეთ-ინდოეთის კომპანია|ბრიტანეთის ოსტ-ინდოეთის კომპანიამ]] აღმოჩნდნენდაიპყრო სხვებზეჯერ უფრო[[ბენგალი]] წარმატებულნი1746-1763 დაწლებში, ხოლო 1767-1799 წლებში [[1856ინგლის-მაისურის ომები]]ს წლისთვისშედეგად დაიპყრო სამხრეთ ინდოეთის უდიდესიდიდი ნაწილი. აღმოჩნდა1775-1818 წლების [[ბრიტანეთის აღმოსავლეთინგლის-ინდოეთისმარათის კომპანიაომები|ინგლის-ამარათის ომებმა]] ბოლო მოუღო მარათჰების იმპერიას. 1801-1803 წლებში ინგლისელებმა დაიპყრეს ჯამჯა-განგის შუამდინარეთი და დელი. 1845-1849 წლებში [[ინგლისელებისა და სიქების ომები]]ს შედეგად ინგლისელებმა დაიპრეს პენჯაბი. 1856 წლისთვის ინდოეთი აღმოჩნდა ბრიტანეთის ოსტ-ინდოეთის კომპანიის]] კონტროლს ქვეშ.<ref>{{cite web|url=http://india.gov.in/knowindia/history_freedom_struggle.php|title=History : Indian Freedom Struggle (1857-1947)|accessdate=2007-10-03|publisher=National Informatics Centre (NIC)|description=And by 1856, the British conquest and its authority were firmly established.|deadlink=404|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091227213048/http://india.gov.in/knowindia/history_freedom_struggle.php|archivedate=2009-12-27}}</ref> ერთი წლის შემდეგ მოხდა ინდოეთის სამხედრო შენაერთების და სამეფოების აჯანყება რომელმაც მოიცვა მთელი ინდოეთი, და მიიღო სახელწოდება [[პირველი ომი დამოუკიდებლობისათვის (ინდოეთი)|პირველი ომი დამოუკიდებლობისათვის]] ან [[სიპაების აჯანყება]]. მან ბრიტანეთის კომპანიის კონტროლს დიდი წინააღმდეგობა გაუწია, მაგრამ საბოლოოდ ჩახშობილ იქნა. შედეგად, ბრიტანეთის ოსტ-ინდური კომპანია ლიკვიდირებულ იქნა და ინდოეთი გადავიდა უშუალოდ [[ბრიტანეთის მონარქია|ბრიტანეთის ტახტის]] მმართველობაში როგორც [[ბრიტანეთის იმპერია|ბრიტანეთის იმპერიის]] [[კოლონია]]. ინდოეთის კოლონიის ექსპლუატაცია წარმოადგენდა ბრიტანეთის იმპერიის შემოსავლების კაპიტალის დაგროვების და სამრეწველო რევოლუციის მნიშვნელოვან წყაროს.<ref>''Хобсбаум Э. 1999. Век Революции. Европа 1789—1848. Ростов-на-Дону.''</ref>
 
=== [[პორტუგალია]] ===
Line 139 ⟶ 135:
ამის შედეგად მოხდა საშინელი [[შიმშილობა ბენგალში 1769-1773|შიმშილობა 1769—1773]] წწ., რომლის დროსაც დაიღუპა 7-დან 10 მილიონამდე ადამიანი <ref>''ანტონოვა კ. ა., ბონგარდ-ლევინი გ. მ., კოტოვსკი გ. გ. 1979. ინდოეთის ისტორია. მ.''</ref>. 1780—1790-იან წლებში [[შიმშილი ბრიტანულ ინდოეთში|ბენგალიის შიმშილი]] ისევ განმეორდა: დაიღუპა რამდენიმე მილიონი ადამიანი<ref>''გუბერი ა.'', ჰეიფეცი ა. 1961. აღმოსავლეთის ქვეყნების ახალი ისტორია. მ.''</ref>. ცნობილი ამერიკელი ისტორიკოსის ბ. ადამსის მონაცემებით, ინდოეთის მიერთების პირველ 15 წელიწადში ინგლისელებმა ბენგალიდან მიახლოებით 1 მილიარდი ფუნტი სტერლინგის ღირებულების ძვირფასეულობა გაიტანეს. <ref>''Adams B. 1898. The Laws of Civilizations and Decay. An Essays on History. N.Y., p.&nbsp;305''</ref>. [[1840]] წლისთვის ინგლისელები მართავდნენ თითქმის მთელი [[ინდოეთი]]ს ტერიტორიას. ინდოეთის კოლონიების ექსპლუატაცია იყო ბრიტანული კაპიტალის დაგროვებისა და სამრეწველო რევოლუციის ძირითადი წყარო ინგლისში <ref>''ე. ჰობსბაუმი. 1999. რევოლუციის ხანა. ევროპა 1789—1848. დ-რ.''</ref>.
 
[[1857]] წელს წამოწყებულ იქნა აჯანყება ბრითანეთისბრიტანეთის კომპანიის წინააღმდეგ, რომელიც ინდოეთში ცნიბილია როგორც [[პირველი ომი დამოუკიდებლობისათვის (ინდოეთი)|პირველი ომი დამოუკიდებლობისათვის]]. მაგრამ აჯანყება ჩახშობილ იქნა, და [[ბრიტანეთის იმპერია]]მ დაამყარა პირდაპირი ადმინისტრაციული კონტროლი თავისი კოლონიის მთლიან ტერიტორიაზე.
 
[[XX საუკუნე|XX საუკუნის]] პირველ ნახევარში, [[ინდოეთის ნაციონალური კონგრესი|ინდოეთის ნაციონალურმა კონგრესმა]] და სხვა პილიტიკურმა ორგანიზაციებმა საფუძველი ჩაუყარეს [[ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა|ინდოეთის ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობას]]. [[1920]] - [[1930]] წლებში, მილიონობით ინდოელმა მიჰყვა [[მაჰატმა განდი]]ს, რომელმაც დაიწყო [[სამოქალაქო დაუმორჩილებლობა|სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის]] მასობრივი კომპანია, რომელიც ეფუძნებოდა [[აჰიმსა]]ს პრინციპებს, ანუ არაძალადობის პრინციპებს.<ref name="CONCISE ENCYCLOPEDIA 3">{{cite book |title = Concise Encyclopedia|publisher = Dorling Kindersley Limited |year = 1997 |pages = 455 |isbn = 0-7513-5911-4}}</ref> ბოლოს და ბოლოს [[1947]] წლის [[15 აგვისტო]]ს, ინდოეთმა მიიღო სრული დამოუკიდებლობა ბრიტანეთის ბრძანებლობიდან, მაგრამ ამ დროს ის იქნა გაყოფილი რელიგიურ ნიშნით ორ [[დომინიონი|დომინიონად]] — [[ინდოეთი|ინდოეთად]] და [[პაკისტანი|პაკისტანად]].<ref name="CONCISE ENCYCLOPEDIA..">{{cite book |title = Concise Encyclopedia |publisher = Dorling Kindersley Limited |year = 1997 |pages = 322 |isbn = 0-7513-5911-4}}</ref> ტერიტორიების გაყოფა მიმდინარეობდა ინდო-მუსლიმური მტრობის და სისხლიანი შეტაკებების პირობებში. [[1950]] წლის [[26 იანვარი|26 იანვარს]] ინდოეთის დამფუძნებელმა კრებამ მიიღო კონსტიტუცია, რომლის მიხედვით ინდოეთი გამოცხადდა საპარლამენტო რესპუბლიკად. მაგრამ ამასთან ინდოეთი დარჩა [[ერთა თანამეგობრობა]]ში.<ref name="CIA">{{cite web |title=CIA Factbook: India |work=[[CIA Factbook]]| url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/in.html |accessdate=2007-03-10}}</ref>
Line 159 ⟶ 155:
 
== ლიტერატურა ==
{{ქსე|5|138-142}}
 
*შახნოვიჩი ს. „მსოფლიოს რელიგიები“
▲=== ბუდისტური პერიოდი ===
* ანტონოვა კ.ა., ბონგარდ-ლევინი გ.მ., კოტოვსკი გ.გ. ინდოეთის ისტორია (მოკლე შინაარსი). მ.: მისლი, 1973.▼
* «მსოფლიოს რელიგიები» რედ. შახნოვიჩი (მხოლოდ ბუდისტური პერიოდისათვის)
* ინდოეთის ახალი ისტორია. რედ. კ. ა. ანტონოვა და სხვანი მ.: გამომაც. აღმოსავლეთ ლიტერატურა, 1961.▼
 
* ნ.კ.სინხა, ა.ჩ.ბანერჯი. ინდოეთის ისტორია. მ.: გამომც. საზღვარგარეთული ლიტერატურა, 1954.▼
=== კოლონიზაცია ===
* Sir George Birdwood, «Report on the Miscellaneous Old Records in the India Office» (1879);
* M. Stephens, «Albuquerque and the Portuguese Settlements in India», в «Rulers of I n dia» (ოქსვორდი, 1892); * Raynal, «Histoire des établissements et du commerce des Europè ens dans les deux Indes» (1871) (ყოველთვის არაა კორექტული);
Line 174 ⟶ 170:
* [http://liberea.gerodot.ru/a_hist/india.htm გოლდბერგ ნ. მ. რეც. ანტონოვზე «ინდოეთის ინგლისური დაპყრობა XVIII ს.»] 
* რ. აბრამიანი. [http://armenianhouse.org/abrahamyan/india/index.html სომხური წყაროები ინდოეთის შესახებ XVIII ს.], ერევანი, 1968.
▲* ნ.კ.სინხა, ა.ჩ.ბანერჯი. ინდოეთის ისტორია. მ.: გამომც. საზღვარგარეთული ლიტერატურა, 1954.
▲* ინდოეთის ახალი ისტორია. რედ. კ. ა. ანტონოვა და სხვანი მ.: გამომაც. აღმოსავლეთ ლიტერატურა, 1961.
▲* ანტონოვა კ.ა., ბონგარდ-ლევინი გ.მ., კოტოვსკი გ.გ. ინდოეთის ისტორია (მოკლე შინაარსი). მ.: მისლი, 1973.
 
==სქოლიო==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ინდოეთის_ისტორია“-დან