| isbn = 0-631-23203-6}}</ref>. [[XII საუკუნე]]დან მოყოლებული სომხური ხაჩენის სამთავრო მართავდა რეგიონს<ref name="Perry"/>. [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერატორი]] [[კონსტანტინე VII]] მიმართვდა წერილებში „ხაჩენის პრინცს, სომხეთში“<ref>Constantine VII Porphyrogenitus, De ceremoniis aubae byzantinae (Ed. J.P.Migne. Patrologiae cursiis completus, Series Graeco-Latina, 112), p. 248</ref>.
არაბისარაბი მოგზაურის, აბუ დულაფის ჩანაწერების მიხედვით, ხაჩენი იყო სომხური სამთავრო სამხრეთ [[ბარდა (ქალაქი)|ბარდას]] ტერიტორიაზე<ref name="Abū-Dulaf">Abū-Dulaf Misʻar Ibn Muhalhil's Travels in Iran (circa A.D. 950) / Ed. and trans. by [[Vladimir Minorsky|V. Minorsky]]. — Cairo University Press, 1955. — p. 74:"''Khajin (Armenian Khachen) was an '''Armenian principality''' immediately south of Barda'a.''"</ref>. [[1214]] წელს ჰასან ჯალალიანის დინასტია მართვადა ხაჩენს და არცახს<ref>{{cite book|last =de Waal|first = Thomas|authorlink = Thomas de Waal|title = Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War|url =https://archive.org/details/blackgardenarmen00waal|publisher = New York University Press|year = 2003|location = New York|isbn = 0-8147-1945-7 |page=[https://archive.org/details/blackgardenarmen00waal/page/287 287]}}</ref><ref name="Agop">{{cite book | last =Hacikyan | first =Agop Jack |author2=Gabriel. Basmajian |author3=Edward S. Franchuk | title =The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century | publisher =Wayne State University Press | year =2002 | isbn =0-8143-3023-1 | page =470}}</ref><ref>{{cite book |last=Cornell |first=Svante E. |year=2001 |title=Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus |publisher= Routledge (UK) |isbn=0-7007-1162-7 |page= 66.}}</ref>. [[1216]] წელს ჯალალიანებმა დააარსეს [[განძასარის მონასტერი]], რომელიც გახდა კათოლიკოსის მუდმივი რეზიდენცია ქალაქის გამუსლიმებამდე<ref name="Perry"/>. ხამსას სამთავროებმა მხარი დაუჭირეს სომხურ ავტონომიებს [[ჩალდირანის ბრძოლა|ოსმალეთ-სპარსეთის ომში]]. [[1603]] წელს სპარსელებმა შექმნეს პროტექტორატი კამსაში და ხელი შეუწყო [[ყარაბაღის სახანო|ადგილობრივ სახანოს]] [[1750]] წელს<ref name="Perry"/>.