ჩინური კულტურა: განსხვავება გადახედვებს შორის

[შეუმოწმებელი ვერსია][შეუმოწმებელი ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
გადარჩენა 1 წყაროების და მონიშვნა 0 მკვდრად.) #IABot (v2.0.8
No edit summary
ხაზი 1:
[[ფაილი:Museum_für_Ostasiatische_Kunst_Dahlem_Berlin_Mai_2006_041.jpg|მარჯვნივ|მინი|[[ფაიფური]] იმდენად გაიგივებულია ჩინეთთან, რომ მას ყოველდღიურ ინგლისურში მოიხსენიებენ როგორც „ჩინეთი“.]]
[[ფაილი:WLA_brooklynmuseum_Arita_Ware_Large_Plate_in_Wan_Li_Style.jpg|მარჯვნივ|მინი|''ცინგუააზი'', ფაიფურის ყველაზე ცნობილი სახეობა [[ცინის დინასტია|ცინის დინასტიის]] დროს.]]
'''ჩინური კულტურა''' — მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი კულტურა, რომელიც წარმოიშვა ათასობით წლის წინ. <ref>{{Cite web|url=http://www.artsmia.org/art-of-asia/history/chinese-dynasty-guide.cfm|title=Chinese Dynasty Guide – The Art of Asia – History & Maps|publisher=[[Minneapolis Institute of Art]]|accessdate=10 October 2008}}</ref> <ref>{{Cite web|url=http://pastexhibitions.guggenheim.org/china/index.html|title=Guggenheim Museum – China: 5,000 years|publisher=[[Solomon R. Guggenheim Foundation]] & [[Solomon R. Guggenheim Museum]]|accessdate=10 October 2008}}</ref> ტერიტორია, რომელზეც ჩინური კულტურა ჭარბობს, მოიცავს [[აღმოსავლეთი აზია|აღმოსავლეთ აზიის]] დიდ გეოგრაფიულ რეგიონს და ძალიან მრავალფეროვანია: ჩვეულებები და ტრადიციები მნიშვნელოვნად იცვლება პროვინციებს, ქალაქებსა და დასახლებებს შორის.
 
ჩინური ცივილიზაცია ითვლება აღმოსავლეთ აზიის დომინანტურ კულტურად. <ref name="auto1">{{Cite book|title=East Asia: A New History}}</ref> [[ჩინეთი]] ერთ–ერთიერთ-ერთი ადრეული ცივილიზაციაა. ჩინეთის კულტურა დიდ გავლენას ახდენს [[აზია|აზიის]] ფილოსოფიაზე, ეტიკეტებსა და ტრადიციებზე. <ref>{{Cite encyclopedia|title=Chinese Ethics|url=https://plato.stanford.edu/entries/ethics-chinese/}}</ref> [[ჩინური ენა|ჩინურ ენას]], კერამიკას, [[ჩინური არქიტექტურა|არქიტექტურას]], [[ჩინური მუსიკა|მუსიკას]], ცეკვას, [[ჩინური ლიტერატურა|ლიტერატურას]], [[ჩინური საბრძოლო ხელოვნებები|საბრძოლო ხელოვნებას]], [[ჩინური სამზარეულო|სამზარეულოს]], [[ჩინური ხელოვნება|სახვით ხელოვნებას]], [[ჩინური ფილოსოფია|ფილოსოფიას]], ბიზნესის ქცევის წესს, რელიგიას, პოლიტიკასა და [[ჩინეთის ისტორია|ისტორიას]] აქვს გლობალური გავლენა, ხოლო მის ტრადიციებსა და ფესტივალებს ასევე აღნიშნავენ და იყენებენ მთელს მსოფლიოში. <ref>{{Cite news|title=Chinese Culture, Tradition, and Customs – Penn State University and Peking University|url=http://elements.science.psu.edu/psu-pku/student-resources/resources-for-penn-state-students/chinese-culture-tradition-and-customs|language=en-us}}</ref> <ref>{{Cite web|title=The original and unique culture of China|url=http://www.advantour.com/china/culture.htm|language=en}}</ref> <ref>{{Cite web|title=Chinese Culture: Ancient China Traditions and Customs, History, Religion|url=https://www.travelchinaguide.com/intro/}}</ref>
 
== იდენტობა ==
[[ცინი|ცინის დინასტიიდან]] გვიანდელ [[ცინის დინასტია|ცინის დინასტიამდე]] (ძვ. წ. 221 - 1840 წწ.) ჩინეთის მთავრობამ ჩინელები დაჰყო ოთხ კლასად: [[მემამულეები|მემამულე]], [[გლეხობა|გლეხი]], ხელოსანი და [[ვაჭრები|ვაჭარი]]. მემამულეები და გლეხები წარმოადგენდნენ ორ მთავარ კლასს, ხოლო ვაჭრები და ხელოსნები ორ მცირე ჯგუფად იყვნენ დანაწინებულნი. თეორიულად, იმპერატორის თანამდებობის გარდა, არაფერი იყო მემკვიდრეობითი.
ჩინეთის უმრავლესობის ეთნიკური შემადგენლობა [[ჩინელები]] არიან, აღმოსავლეთ აზიის ძირითადი [[ეთნოსი|ეთნიკური ჯგუფი]] და [[ერი]]. ისინი წარმოადგენენ ჩინეთის მოსახლეობის დაახლოებით 92%-ს, [[ტაივანი]] - 95%, <ref name="Yearbook2015">{{Cite book|url=http://yearbook.multimedia.ey.gov.tw/enebook/2016yearbook/index.html|title=The Republic of China Yearbook 2016}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170918120556/http://yearbook.multimedia.ey.gov.tw/enebook/2016yearbook/index.html |date=2017-09-18 }}</ref> [[სინგაპური]] - 76%, <ref>{{Cite web|url=http://www.nptd.gov.sg/Portals/0/Homepage/Highlights/population-in-brief-2015.pdf|title=Archived copy|accessdate=2020-11-05|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160216110141/http://www.nptd.gov.sg/Portals/0/Homepage/Highlights/population-in-brief-2015.pdf|archivedate=2016-02-16}}</ref> [[მალაიზია]] - 23% და [[მსოფლიოს მოსახლეობა|მსოფლიოს მოსახლეობის]] - 17%, ჩინელები მსოფლიოს უდიდეს ეთნიკური ჯგუფს წარმოადგენენ, 1.3 მილიარდზე მეტი ადამიანი.
 
თანამედროვე ჩინეთში ოფიციალურად აღრიცხულია 56 ეთნიკური ჯგუფი. <ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=0e8vXvXhZgMC&pg=PR7|title=China's Multicultural Economies: Social and Economic Indicators|publisher=Springer|accessdate=26 November 2013}}</ref> ჩინეთის ისტორიის განმავლობაში, მრავალი არაჩინური ეთნიკური ჯგუფი შეეთვისა ჩინელებს, ნაწილმა შეინარჩუნა მკაფიო ეთნიკური წარმომავლობა ან გაქრა. <ref>{{Cite web|url=http://www.atimes.com/atimes/China/CHIN-01-100114.html|title=Common traits bind Jews and Chinese|publisher=Asia Times Online|date=10 January 2014|accessdate=23 September 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140110131435/http://atimes.com/atimes/China/CHIN-01-100114.html|archivedate=10 იანვარი 2014}}</ref>
 
== სპირიტუალური ღირებულებები ==
[[ფაილი:Hanging_Monastery_02.JPG|მარცხნივ|მინი|[[სიუანკუნ-სი|დაკიდებული მონასტერი]], ტაძარი, რომელიც აერთიანებს [[დაოსიზმი|დაოსიზმს]], [[ბუდიზმი|ბუდიზმს]] და [[კონფუციანელობა|კონფუციანობას]].]]
სპირიტუალური ჯგუფების უმეტესობა მომდინარეობს ჩინური ბუდიზმიდან, [[დაოსიზმი|დაოსიზმიდან]] და [[კონფუციანელობა|კონფუციანიზმიდან]]. ჩინეთის ბიზნეს კულტურაში კარგად არის დოკუმენტირებული ''გუანქსის'' კონცეფცია, რომელიც მიუთითებს ურთიერთობების უპირატესობაზე წესებთან მიმართებაში. <ref>Alon, Ilan, ed. (2003), Chinese Culture, Organizational Behavior, and International Business Management, Westport, Connecticut: Praeger Publishers.</ref>
 
=== რელიგია ===
ხაზი 22:
ძველი წერილობითი სტანდარტი იყო კლასიკური ჩინური. მას იყენებდნენ ათასობით წლის განმავლობაში, მაგრამ ძირითადად იყენებდნენ მეცნიერები და ინტელექტუალები, რომლებიც ქმნიდნენ საზოგადოების „მაღალ“ კლასს, რომელსაც ეწოდება „ში და ფუ“. უბრალო ხალხისთვის რთული იყო, მაგრამ შესაძლებელი, ამ კლასში დაწინაურება წერითი გამოცდების ჩაბარებით. მოგვიანებით კალიგრაფია კომერციალიზდა და ცნობილი მხატვრების ნამუშევრები გახდა ძვირფასი ქონება. [[ჩინური ლიტერატურა|ჩინურ ლიტერატურას]] დიდი წარსული აქვს.
 
ჩინელი ფილოსოფოსები, მწერლები და პოეტები დიდ პატივს სცემდნენ და მნიშვნელოვან როლს ასრულებდნენ იმპერიის კულტურის შენარჩუნებაში და პოპულარიზაციაში. ზოგი კლასიკური მკვლევარი გამოირჩეოდა უბრალო ხალხის ცხოვრების გაბედული გამოსახულებით, რაც ხშირად ხელისუფლების უკმაყოფილებას იწვევდა. XX საუკუნის დასაწყისში მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი წერა-კითხვის უცოდინარი იყო და ლაპარაკობდნენ მრავალ ენაზე (მანდარინი, ვუ, იუე (კანტონური), მინ ნანი (ბან-ლამ-გუ), ჯინი, სიანგი, ჰაკკა, გან, ჰუი, პინგი და ა.შ.), რაც ხელს უშლიდა სხვა რეგიონის ხალხთან კომუნიკაციას. რეფორმატორებმა ეროვნული ენის დამკვიდრება დაიწყეს და მანდარინი დააფუძნეს როგორც სალაპარაკო ფორმა. ''4 მაისის მოძრაობის'' შემდეგ, კლასიკური ჩინური სწრაფად შეიცვალა წერილობითი ხალხური ჩინურით, სტანდარტული სალაპარაკო ენის ლექსიკონისა და გრამატიკის მიხედვით. <ref>{{Cite book|first=S. Robert|last=Ramsey|title=The Languages of China|publisher=[[Princeton University Press]]|year=1987|location=[[Princeton, New Jersey]]|isbn=978-0-691-01468-5|pages=3–16}}</ref>
 
== კალიგრაფია ==
ხაზი 43:
=== ჩინური ბაღი ===
[[ფაილი:Jichang_Yuan.jpg|მარჯვნივ|მინი| ჩინური ბაღი]]
ჩინური ბაღი ლანდშაფტის ბაღის სტილისაა, რომელიც წლების განმავლობაში ვითარდებოდა. მასში შედის ჩინეთის იმპერატორების და იმპერიის ოჯახის წევრების უზარმაზარი ბაღები. ისინი ქმნიან იდეალიზებულ მინიატურულ ლანდშაფტს და გამოხატავს ჰარმონიას, რომელიც უნდა არსებობდეს ადამიანსა და ბუნებას შორის. <ref name="Michel Baridon p. 348">Michel Baridon, ''Les Jardins – paysagistes, jardiners, poḕts''. p. 348</ref> ბაღების დიზაინი მაქსიმალურად ასიმეტრიულია. ჩინეთის გრაგნილის ნახატების მსგავსად, ბაღის კომპოზიციის საფუძველია მდგრადი ნაკადის შექმნა, რომელიც იქ მოსეირნეს უფლებას აძლევს იხეტიალოს თავისუფლად და დატკბეს ბაღის და ბუნების სილამაზით. <ref name="Michel Baridon p. 348" /> ტიპური ჩინური ბაღი კედლებით არის შემოფარგლული და მოიცავს ერთ ან მეტ წყალსატევს, კლდეს, ხეებსა და ყვავილებს.
 
== სამზარეულო ==
ჩინური სამზარეულო ''ჩინეთის კულტურის'' ძალიან მნიშვნელოვანი ნაწილია, რომელიც მოიცავს სამზარეულოს წარმოშობას ჩინეთის მრავალფეროვანი რეგიონებიდან, აგრეთვე ჩინელი ხალხისგან მსოფლიოს სხვა ნაწილებში. ფერი, სუნი და გემო არის სამი ტრადიციული ასპექტი, რომლებიც გამოიყენება ჩინეთის საჭმლის აღსაწერად. <ref>This standard starts from [[Tang Dynasty]] in the 6th century by [[Bai Juyi]] from the ''Preface of [[Lychee]] Diagram'': After leaving branch...for four and five days, the color, smell and taste (of lychee) will be gone. (《荔枝圖序》:「若離本枝……四五日外,色、香、味盡去矣」。)</ref> ჩინელებისათვის მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ფერი, გემო და სურნელება, არამედ, ასევე მნიშვნელოვანია, თუ როგორ გამოიყურება კერძი. ჩინური სამზარეულოს ისტორია [[ნეოლითის ხანა|ნეოლითის ეპოქიდან]] იღებს სათავეს. იგი მოიცავს სტილის მრავალფეროვნებას ჩინეთის სხვადასხვა რეგიონებიდან, ისევე როგორც ჩინელი ხალხი მთელ [[მსოფლიო|მსოფლიოში]] მოიცავს [[აზია|აზიის]] უმეტეს ნაწილს. დროთა განმავლობაში, სხვა ქვეყნების სამზარეულოს ტექნიკა და ინგრედიენტები ერეოდა ჩინურ სამზარეულოს ვაჭრობის და სხვა ფაქტორების გამო. დღესდღეობით ის უკვე მსოფლიოში ფართოდაა გავრცელებული.
 
ჩინური სამზარეულოს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ინგრედიენტია [[ბრინჯი]], რომელიც გამოიყენება ჩინეთის ყველა რეგიონში. მისი გამოყენებისა და დამზადების პროცესი კი ყველა რეგიონში განსსხვავებულია.
ხაზი 52:
=== ჩაის კულტურა ===
[[ფაილი:China_tea.jpg|მარჯვნივ|მინი| ტრადიციული ჩინური ჩაის კულტურა.]]
[[ჩაი|ჩაის]] სმის პრაქტიკას ჩინეთში დიდი ისტორია აქვს, რომელიც სწორედ იქ წარმოშვა. აერთიანებს როგორც [[ჩაი|ჩაის]] მომზადებას, ასევე ჩაის მოხმარებას [[ჩინეთი|ჩინეთში]]. ჩაის კულტურა ჩინეთში განსხვავდება სხვა ევროპული ქვეყნებისგან როგორც მომზადების წესებით, ასევე გემოთი და მოხმარებით. ჩაი დღესაც რეგულარულად მოიხმარება, როგორც ყოველდღიურად, ასევე ფორმალურ შეხვედრებში. გარდა იმისა, რომ ჩაი არის პოპულარული სასმელი, ის ასევე გამოიყენება ჩინურ ტრადიციულ მედიცინაში. <ref>{{Cite journal|title=Earliest tea as evidence for one branch of the Silk Road across the Tibetan Plateau|last=Houyuan Lu}}</ref>
 
 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჩინური_კულტურა“-დან