ვიკიპედია

ნაპოლეონის ომები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ 188.129.224.34-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა პაატა შ-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია
იარლიყი: სწრაფი გაუქმება
No edit summary
ხაზი 10:
|შედეგი= [[ანტი-ნაპოლეონური კოალიცია|ანტი ნაპოლეონური კოალიციის]] გამარჯვება, [[ვენის კონგრესი]]
|მხარე1= '''კოალიციური ძალები:'''
{{flagicon|UK}} [[გაერთიანებული სამეფო|ბრიტანეთი]] <small>(1804-1805, 1809, 1813-1815)</small><br />
[[ფაილი:Flag of the Habsburg Monarchy.svg|22px]] [[ჰაბსბურგთა მონარქია]]<br />
{{flag|რუსეთი|name=რუსეთი}} <small>(1804-1807, 1812-1815)</small><br />
{{flagicon|პრუსია|1803}} [[პრუსია]] <small>(1806-1807, 1812-1815)</small><br />
{{flag|ესპანეთი|1785}} <small>(1808-1815)</small><br />
{{flagicon|პორტუგალია|1707}} [[პორტუგალია]] <small>(1804-1807, 1809-1815)</small><br />
[[ფაილი:Flag of the Kingdom of the Two Sicilies (1738).svg|22px]] [[სიცილია]] ([[1738]]<br />
[[ფაილი:Flag of the Kingdom of Sardinia.svg|22px]] [[სარდინია]]<br />
{{flag|შვედეთი}} <small>(1804-1809, 1812-1815)</small><br />
[[ფაილი:Flag of Hanover (1692).svg|22px]] [[ჰანოვერი]] <br />
[[ფაილი:Prinsenvlag.svg|22px]] [[ნიდერლანდები]] <small>(1815)
</small><br />
[[ფაილი:Flagge Herzogtum Nassau (1806-1866).svg|22px]] [[ნასაუ]]<br />
[[ფაილი:Pavillon royal de France.svg|25px]] [[ბურბონი (დინასტია)|ბურბონი]] <small>(1815)</small><br />
[[ფაილი:Flagge Herzogtum Braunschweig.svg|22px]] [[ბრაუნშვაიგი]]<br />
|მხარე2='''France and allies:'''<br>{{flagicon|საფრანგეთი}} [[საფრანგეთის პირველი რესპუბლიკა|საფრანგეთის რესპუბლიკა]] <small>(1804-მდე)</small><br>{{flagicon|საფრანგეთი}} [[საფრანგეთის პირველი იმპერია|საფრანგეთის იმპერია]] <small>(1804-მდე)</small><br>
ხაზი 117:
[[1800]] წლის შემოდგომაზე [[საფრანგეთი]] კვლავ შეიჭრა [[იტალია]]ში. ამასთან არმიის სათავეში, რომელიც იქ [[სენ-ბერნარი]]დან შეიჭრა, იდგა თვითონ პირველი კონსული. [[ბრძოლა მარენგოში|მარენგოში]] გამარჯვების შემდეგ ([[14 ივნისი]]) ნაპოლეონმა [[ავსტრია]]ს დაზავება აიძულა ([[ალექსანდრია]]ში), მეორე ფრანგული არმია შეიჭრა [[შვაბია]]ში და [[ბავარია]]ში და [[ბრძოლა გოგენლინდენში|გოგენლინდენში]] გამარჯვების შემდეგ([[3 დეკემბერი]]) თვით [[ვენა]]საც ემუქრებოდა. ავსტრალია ვალდებული გახდა [[1801]] წლის [[9 თებერვალი|9 თებერვალს]] დაედო [[ლუნევილის ზავი]]. საფრანგეთის საზღვრებად აღიარებულ იქნა [[რეინი]] და [[ეჩი]]. [[ლომბარდია]] გადაიქცა [[იტალიური რესპუბლიკა|იტალიურ რესპუბლიკად]]. საიმპერატორო ჩინებს, რომლებიც მიწებს კარგავდნენ რეინის მარცხენა სანაპიროზე, უნდა მიეღოთ ჯილდო საეკლესიო ქონების და დაკარგული საიმპერატორო ქალექების სეკულარიზაციისათვის. ლუნევილის ზავი ნაპოლეონს საშუალებას აძლევდა ემართა იტალიის და [[გერმანია|გერმანიის]] ძირითადი მიწები.
 
გერმანიაში [[1803]] წლის [[28 თებერვალი|28 თებერვალს]], გერმანელს ეპისკოპოსებთან შევაჭრების შემდეგ, მიღბულ იქნა ე.წ. საიმპერატორო დეპუტაციის ([[გერმანული ენა|გერ]]. Reichsdeputationshauptschluss) გადაწყვეტილება, სააბატოებისა და თავისუფალი ქალაქების მიწების მფლობელობის ახლიდან გადანაწილების შესახებ. ამ საქმეში მმართველის როლი თავის თავზე აიღო პირველმა კონსულმა. საფრანგეთთან მჭიდრო კავშირის დამყარებით, ყველაზე მეტი მიწები მიიღო ბავარიამ. გაიზარდა [[ბადენი]]ს მარკგრაფის სამფლობელო, [[სან-კორფიურსტი]]ს მიწების სახით. დანაკარგებისათვის დაჯილდოებულ იქნა [[ვიურტემბერგი]], [[ჰესენ-კასელი]], [[ჰესენ-დარმშტადტინასაუ]], [[ჰანოვერი]] და სხვა სათავადოები. სასულიერო ქონებიდან გადარჩა მხოლოდ ერთი, ძლიერ დანაწევრებული - [[მაინცი]]ს საარქიეპისკოპოსო. 50 საიმპერატორო ქალაქიდან წინანდელი მდგომარეობა შეინარჩუნა მხოლოდ ექვსმა - [[ჰამბურგი]], [[ბრემენი]], [[ლიუბეკი]], [[ფრანკპურტიფრანკფურტი]], [[ნიურბერგინიურნბერგი]] და [[აუგსბურგი]].
 
გერმანიისა და რუსეთის გარდა, საფრანგეთთან შერიგდა [[ესპანეთი]] და [[პორტუგალია]]., ხოლო [[1802]] წელს [[ამენის დაზავება|ამენის დაზავებით]] - ინგლისი. ეს საბოლოო ზავი მალე დაირღვა, როდესაც ნაპოლეონმა [[პროტექტორატი]]ს ფორმით დაადასტურა მისი მმართველობა [[ბატავის რესპუბლიკა]]სა და [[შვეიცარია]]ზე: აღდგენილ იქნა შვეიცარიიდან გამოყოფილი [[კანტონია|კანტონიის]] დამოუკიდებლობა, რომელიც შევიდა საფრანგეთის მფარველობის ქვეშ.
ხაზი 127:
== მესამე კოალიცია ==
{{მთავარი|მესამე კოალიციის ომი}}
[[ენგიენი]]ს ჰერცოგის, [[ლუი ანტუან ანრი დე ბურბონ-კონდეს]], ნაპოლეონის საიმპერატორო გვირგვინის მემკვიდრის და იტალიის, ესპანეთის, გერმანიისა და ჰოლანდიის ძლიერი მოწინააღმდეგის სიკვდილმა ზეგავლენა მოახდინა სხვადასხვა იმპერიებზე. იტალიის რესპუბლიკა გადაიქცა სამეფოდ და [[მილანი|მილანში]] ([[1805]], [[მარტი]]) მეფედ იკურთხა ნაპოლეონი. მეფის ტიტულის მიღების შემდეგ [[აახენი]]ს, [[კიოლნი]]სა და [[მაინცი]]ს გავლისას გერმანიაში მყოფ ნაპოლეონს თავი მთელი [[რეინი]]ს მხარის მმართველად მოჰყავდა. ამავე დროს მან ესპანეთი აიძულა საფრანგეთს დახმარებოდა [[ფლოტი]]თაც და [[ფული]]თაც. [[ნიდერლანდები|ნიდერლანდებში]], ინტრიგებითა და მუქარით, ის მონარქიულ მთავრობას ამზადებდა, რომლის სათავეშიც მისი ერთ-ერთი ძმა ჩადგებოდა. ამ ყველაფრის გამო ინგლისს შეუერთდა [[რუსეთი]], [[შვეიცარია]], [[ავსტრია]] და [[ნეაპოლი]]. ასევე ინგლისი მის მოკავშირეება ავალდებულებდა გადაეხადათ ფულადი სუფსიდიები.
 
ახალი კოალიცია ცდილობდა თავისკენ გადაებირებინა [[პრუსია]], მაგრამ ამ უკანასკნელმა თავი შეიკავა და ყოველი შემთხვევისათვის ნეიტრალურ, თუმცა შეიარაღებულ ქვეყანად დარჩა. პრუსიის ორაზროვანმა ქმედებამ ნაპოლეონის უკმაყოფილება გამოიწვია. სამხრეთ-გერმანიის [[თავადი|თავადებისათვის]] მიცემული დაცვის პირობის თანახმად, ნაპოლეონმა მოულოდნელად ჯარი გერმანიისკენ დაძრა, რომლის ნახევარმა პრუსიის ნეიტრალურ მიწებზე გაიარა სადაც [[ბადენი]]ს, [[ბავარია|ბავარიის]], [[ჰესენი]]ს, [[ნასაუ]]ს და სხვა დამატებითი ჯარით გაძლიერდა. [[20 ოქტომბერი|20 ოქტომბერს]] [[ილმა]]ში ჩაკეტილი ავსტრიის არმია ნაპოლეონს დანებდა და კაპიტულაცია გამოაცხადა. ნაპოლეონის ეს უდიდესი გამარჯვება ინგლისის ფლოტის [[ტრაფალგარის ბრძოლა|ტრაფალგარის გამარჯვების]] ([[21 ოქტომბერი]]) სახელით ცნობილმა ბრძოლამ დაჩრდილა.
ხაზი 142:
1815 წელს ბელგიაში, სოფელ ვატერლოოსთან გაიმართა სისხლისმღვრელი ბრძოლა, სადაც ინგლისის, ნიდერლანდების და პრუსიის ალიანსი დაუპირისპირდა [[ნაპოლეონ I|ნაპოლეონის]] ფრანგულ არმიას. ბრძოლის წინა დღეს უპირატესობა ნაპოლეონის მხარეს იყო, რადგან ლინის ბრძოლის შემდეგ პრუსიელთა ძალები, რომელთაც ფელდმარშალი [[გებჰარტ ლებერეჰტ ფონ ბლუხერი|ბლუხერი]] ხელმძღვანელობდა მოწყვეტილი იყო ინგლის-ნიდერლანდების კოალიციისგან. ამის შემდეგ ნაპოლეონი ბრიტანალების პოზიციებისკენ დაიძრა, თუმცა [[ართურ უელესლი, I ჰერცოგი უელინგტონი|ლორდი უელინგტონი]] უკვე წასული დაუხვდა. ფრანგები კოალიციას უკან გაყვნენ, თუმცა მათ შორის ბრძოლას კოკისპირულმა წვიმამ შეუშალა ხელი.
 
მეორე დღეს ჯარები განლაგდნენ ერთმანეთის პირისპირ. რვა საათზე აპირებდა ნაპოლეონი ბრძოლის დაწყებას, მაგრამ ჩათვალა რომ, კავალერია და არტილერია ვერ მოახერხებდა გადაადგილებას ტალახში, რითაც რამდენიმე საათი წააგო, რაც საბედისწერო აღმოჩნდა მისთვის. კარგი განწყობა შეინიშნებოდა ფრანგულ არმიაში, საფრანგეთის მარშალი და ნაპოლეონთან დაახლოებილი ადამიანი [[მიშელ ნეი]] არ აფასებდა მათ წინააღმდეგ მებრძოლ ალიანსს და ამბობდა რომ სულ რაღაც ორ საათში გაანადგურებდა "სიპაების„სიპაების გენერალს"გენერალს“ (უელინგტონს). ნაპოლეონის დავალებით, მარშალი [[ემანუელ დე გრუში]] გაემართა ბლუხერისკენ, რათა გზა გადაეკეტა მასთვის და არ მიეცა საშუალება შეერთებოდა უელინგტონს.
თორმეტ საათზე ნაპოლეონის არტილერიამ ველინგტონის ჯარების ცენტრისკენ მიიტანა შეტევა, სადაც პიტკონის ქვეითები იყვნენ განლაგებულნი. "ინგლისელები„ინგლისელები ისე ეცემოდნენ ძირს როგორც კეგლის გრუზები"გრუზები“ (ჯ. ლოუფორდი). ბრძოლის დროს ველინგტონი ამბობდა: "ღმერთო„ღმერთო დიდებულო, ეს კაცი ას ზარბაზანს ისე მარჯვედ ატრიალებს, როგორც ერთ პისტოლეტს."“ ინგლისელ გენერალს თავისი შტაბი უკანდახევას თხოვდა, მაგრამ ის არ აპირებდა "შეშინებული„შეშინებული ქათამივით აქეთ-იქით სირბილს"სირბილს“ და ბრძანება გასცა რომ მდგარიყვნენ უკანასკნელ ჯარისკაცამდე. ნაპოლეონის არტილერია კი ცეცხლს აძლიერებდა, საბოლოოდ ველინგტონმა თახნმობა მისცა თავის გენერლებს რომ ასი მეტრით უკან დაეხით და როგორმე თავი დაეღწიათ ჭურვების წვიმისგან.
 
ნეიმ ბრიტანელების ეს ნაბიჯი უკანდახევად ჩათვალა და ყველაზე კარგ დროდ შეტევისთვის. მან 16 000-იანი ესკადრონი ორად გაყო და შეუტია ალიანსს. კვლავ არ ღალატობდა იღბალი ველინგტონს, რუკაზე არ იყო დატანილი ხრამი ვატერლოოს ველზე სადაც 8000 ცხენოსანი მიემართებოდა და იქიდან რამდენიმე ასეულიღა გადაურჩა ჩაჩეხვას. ნეი მაინც არ შეეგუა ესკადრონის ნახევრის დაკარგვას, ინგლისელების ცამეტ კარეს შეუტია და 8 გაარღვია კიდეც. ამ დროს ნაპოლეონი ცოფებს ყრიდა, გაწბილებული იყო ნეის საქციელით და იძახდა: "როგორ„როგორ შეიძლება კავალერიის შეტევა ინფანტერიის დახმარების გარეშე"გარეშე“.
 
ბრძოლის მიმდინარეობისას გორაკზე გამოჩნდა მომავალი ჯარი. უელინგტონს ისინი პრუსიელები ეგონა, ხოლო ნაპოლეონი დარწმუნებული იყო რომ მათ გრუშის ნაწილები უახლოვდებოდნენ, რომლებმაც პრუსიელებს უკან დაახევინეს და ახლა იმპერატორის დასახმარებლად დაბრუნდნენ. ველინგტონის ჰერცოგი ხვდებოდა რა ახლოს იყო დამარცხებასთან და ამბობდა: "ღმერთო„ღმერთო მომეცი ღამე ან ბლუხერი"ბლუხერი“. იმ დღეს იღბალი აშკარად ინგლისელების მხარეს იყო, ღმერთმა მისცა ბლუხერი. გორაკზე გაჩერებული ჯარს შავი მუნდირი ემოსა, რომელიც პრუსიელების ნიშანი იყო. გრუშიმ ვერ მოახერხა აღეკვეთა პრუსიელთა მოძრაობა და არასწორად იმოქმედა, რის შედეგადაც ბლუხერის გენერალი ბიულოვი სწრაფად დაიძრა ვატერლოოსკენ, მას სხვა კორპუსებიც მიჰყვნენ. ნაპოლეონმა ჩართო უკანასკნელი რეზერვი ბრძოლაში, [[საიმპერატორო გვარდია (ნაპოლეონ I)|საიმპერატორო გვარდია]] (გვარდიის მეთერთმეტე ბატალიონი). ამ გვარდიის შეტევისთვის ჯერ არავის ჰქონდა გაძლებული და იმპერატორი მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში იყენებდა ხოლმე. გვარდიამ შეუტია ალიანსს, მათ გაარღვიეს პირველი ხაზი, გადათელეს არტილერია, დაამრცხეს პოლ ჰეკეტის ბრიგადა მაგრამ მეტის გაკეთება უკვე შეუძლებელი იყო. ველინგტონის ფერდობზე ჩასაფრებული მეიტლენდის რამდენიმე რაზმმა ძლიერი ცეცხლი გაუხსნა და საბოლოოდ დაახევინა უკან ფრანგებს. ორგანიზებულად იხევდა უკან გვარდია, რასაც ველინგტონის კიდევ ერთი აღფრთოვანება მოჰყვა: "დიდებულია„დიდებულია, დიდებულია"დიდებულია“. 5 ათასი ჯარისკაცი მოექცა 80 000 მოკავშირის ალყაში, ველინგტონის ჯარისკაცები ყოველი მხრიდან ესროდნენ მათ. გენერალმა კოლმა არტილერიას ცეცხლის შეწყვეტა უბრძანა:"ეს „ეს უკვე მკვლელობაა, ნამდვილი მკვლელობა. შეწყვიტეთ სროლა"სროლა“. მან აღმართა თეთრი დროშა და ჯარისკაცებს მიმართა რომ არავინ დაივიწყებდა მათ გმირობას, მაგრამ მოვიდა დრო რომ დანებდნენ. ფრანგების გენერალმა პიერ კამბრონმა კი ამაზე დაუყვირა: "merde„merde!"“ რაც უკიდურესი ფორმაა დაუმორჩილებლობის და შეურაცყმყოფელ ფორმაში გამოითქმის (ფრანგული გინებაა). ამის შემდეგ დაჭრილი კამბრონი მიწაზე ეცემა და გვარდიის სისხლი ვატერლოოს ველზე დაიღვრება.
 
როდესაც გვარდიის მეთერთმეტე ბატალიონი გმირულად იბრძოდა, ძველ გვარდიას ნაპოლეონი გაყავდა ბრძოლის ველიდან. კიდევ შეეძლო ნაპოლეონს ბრძოლების წარმოება, მის განკარგულებაში იყო 120 000 ჯარისკაცი, მაგრამ მას აღარ უნდოდა კამპანიებში მონაწილეობის მიღება. არსებობს ვერსია რომ, რიგითი ფრანგები მას სასახლეში უვარდებოდნენ და ინგლისელების განადგურებასაც თხოვდნენ. ის გადაასახლეს წმინდა ელენეს კუნძულზე, სადაც სავარაუდოდ მოწამვლით მოკლეს 1821 წელს.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ნაპოლეონის_ომები“-დან