რუსეთ-ოსმალეთის ომი (1877-1878): განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 26:
}}
'''რუსეთ-ოსმალეთის ომი 1877-78 წლებში''' — [[რუსეთის იმპერია|რუსეთის იმპერიის]] მიერ წამოწყებული სამხედრო კამპანია [[ხმელთაშუა ზღვა]]ზე გასასვლელის მოსაპოვებლად და [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული]]ს [[ოსმალეთი]]ს იმპერიისგან წასართმევად.
▲=== ბალკანეთის ფრონტი ===
საომარი მოქმედებები თავიდანვე დაიწყო ორ ფრონტზე – [[ბალკანეთის ნახევარკუნძული|ბალკანეთსა]] და [[კავკასია]]ში. ოსმალეთის არმია ომის დასაწყისისათვის 450 ათას კაცს ითვლიდა, აქედან 338 ათასი ბალკანეთის ფრონტზე იმყოფებოდა, ხოლო 70 ათასი – კავკასიის ფრონტზე. რუსეთის მხარეს იბრძოდა [[ბულგარეთი]] და [[სერბეთის სამეფო]]. 1877 წლის აპრილში რუსეთის არმიამ გადალახა მდინარე [[პრუტი]] და [[რუმინეთი]]ს ტერიტორიაზე შევიდა. 1877 წლის მაის–ივნისში მიმდინარე ცხარე ბრძოლების შემდეგ რუსებმა ბულგარელ მოლაშქრეებთან ერთად მდინარე [[დუნაი]] გადალახეს და დაიკავეს სისტოვო. ამის შემდეგ რუსეთის არმია სამ ნაწილად გაიყო: გენერალ [[იოსებ გურკო]]ს კორპუსს უნდა გადაელახა [[ბალკანეთის მთები]] და გადასულიყო ოსმალეთის არმიის ზურგში ადრიანოპოლის რაიონში. გენერალ [[ნიკოლოზ კრიდერი]]ს კორპუსს უნდა ემოქმედა რუსეთის არმიის მარჯვენა ფლანგზე და დაეკავებინა მნიშვნელოვანი სიმაგრე [[პლევნა]]. ტახტის მემკვიდრის [[ალექსანდრე III (რუსეთი)|ალექსანდრე ალექსანდრის ძის]] კორპუსს უნდა ემოქმედა რუსეთის არმიის მარცხენა ფლანგზე და დაეკავებინა მნიშვნელოვანი სიმაგრე [[რეშჩუკი]]. იოსებ გურკოს კორპუსმა სწრაფი შეტევა განახორციელა, დაიკავა [[ბულგარეთი]]ს ძველი დედაქალაქი [[ტირნოვო]] და შეუდგა ბალკანეთის მთებზე გადასვლას.
ოსმალეთის სარდლობამ მიზნად დაისახა რუსეთის არმიის სამხრეთ ბალკანეთიდან გნდევნა. ოსმალეთის არმია [[სულეიმან-ფაშა]]ს სარდლობით 1877 წლის ზაფხულში დიდი მონდომებით უტევდა [[შიპაის უღელტეხილი|შიპაის უღელტეხილზე]] გამაგრებულ რუსების რაზმს. მაგრამ რუსეთ-ბულგარეთის ერთობლივმა არმიამ არ დაუშვა ოსმალეთის არმიის ჩრდილოეთ ბალკანეთში გადასვლა. 1877 წლის ნოემბერში პლევნის გარნიზონის ოსმალურმა სარდლობამ კაპიტულაცია გამოაცხადა. პლევნის აღებამ გადამწყვეტი გავლენა იქონია ომის მსვლელობაზე. 1878 წლის იანვარში იოსებ გურკოს კორპუსმა [[სოფია]] დაიკავა, ხოლო რამდენიმე დღის შემდეგ
კავკასიაში რუსეთის არმიას სარდლობდა [[მიხეილ ლორის-მელიქიშვილი]]. მის განკარგულებაში იყო 70 ათასი კაცი, რომელთა ნახევარს [[ქართველები]] შეადგენდნენ. ქართველებს იმედი ჰქონდათ ოსმალეთის მფლობელობაში არსებული სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს რუსეთთან შეერთებისა. ოსმალეთის მხრიდან ანატოლიის არმიას სარდლობდა მუხთარ ფაშა. საომარი მოქმედებები კავკასიის ფრონტზე დაიწყო [[1877]] წლის 30 აპრილს. ამავე წლის მაისში რუსებმა აიღეს [[ბაიაზეთი]] და [[არტაანი]]. რუსეთის არმიამ არ ისარგებლა მოპოვებული უპირატესობით და [[ბათუმი]]ს მაგივრად გეზი [[ყარსი]]საკენ
აღნიშნული ფაქტის შემდეგ ვითარება რადიკალურად შეიცვალა, რუსები შეტევაზე გადავიდნენ არზრუმის და ყარსის მიმართულებით.
▲საომარი მოქმედებები კავკასიის ფრონტზე დაიწყო [[1877]] წლის 30 აპრილს. ამავე წლის მაისში რუსებმა აიღეს [[ბაიაზეთი]] და [[არტაანი]]. რუსეთის არმიამ არ ისარგებლა მოპოვებული უპირატესობით და [[ბათუმი]]ს მაგივრად გეზი [[ყარსი]]საკენ აიღეს, ბათუმზე შეტევა კი [[ოზურგეთი]]დან დაიწყეს. ამ სტრატეგიული შეცდომის წყალობით რუსეთის სარდლობამ ინიციატივა ხელიდან გაუშვა. რუსეთის არმიამ ყარსი ვერ აიღო, საჭირო გახდა ხანგრძლივი ალყა. ამან ოსმალეთის სარდლობას საშუალება მისცა ჯარების მობილიზება მოეხდინა. რუსეთის სარდლობა მიხვდა საკუთარ შეცდომას და [[არზრუმი]]ს მიმართულებით დაიწყო შეტევა. დაგეგმილი შეტევა დაგვიანდა და ამჯერადაც ხელიდან გაუშვეს უპირატესობის მოპოვების შესაძლებლობა. 1877 წელს ოსმალებმა სასტიკად დაამარცხეს [[ერევანი|ერევნიდან]] ბაიაზითის მიმართულებით შეტევაზე გადასული რუსეთის ჯარები, ხოლო ამავე წლის 25 ივნისს [[ზივინი|ზივინთან]] განცდილი მარცხის შემდეგ რუსებმა დატოვეს ომის დასაწყისში დაკავებული ტერიტორიები. 1877 წლის ივნისიდან-სექტემბრამდე რუსეთის არმიის მდგომარეობა მცირე აზიის ფრონტზე მძიმე იყო. რუსებმა მარცხი განიცადეს ასევე აჭარის ტერიტორიაზე. ასევე დამარცხდნენ რუსები [[აფხაზეთი|აფხაზეთშიც]]. 1877 წელს ოსმალეთმა [[გუდაუთა]]სთან დესანტი გადმოსხა და [[სოხუმი]]საკენ დაიძრნენ. რუსებმა სოხუმი უბრძოლველად დატოვეს. თურქებმა თითქმის ნახევარი აფხაზეთი დაიკავეს. აფხაზეთში გენერალ [[იაკობ ალხაზიშვილი]]ს სარდლობიტ სასწრაფოდ გაიგზავნა დამხმარე ძალა, რომელიც რუსეთის რეგულარული ჯარისა და ქართული სახალხო ლაშქრისაგან შედგებოდა. გადამწყვეტი ბრძოლა [[ოქუმი|ოქუმთან]] თურქების მარცხით დამთავრდა და უკან დაიხიეს. 1877 წლის 2 სექტემბერს რუსეთის ჯარები სოხუმში დაბრუნდნენ. მალე თურქებმა აფხაზეთი მთლიანად დატოვეს.
▲აღნიშნული ფაქტის შემდეგ ვითარება რადიკალურად შეიცვალა, რუსები შეტევაზე გადავიდნენ არზრუმის და ყარსის მიმართულებით. 18 ნოემბერს რუსეთის ჯარებმა ქართული სახალხო ლაშქრის დახმარებით ყარსი აიღეს, რაც თურქთა დიდი მარცხი იყო. 1877 წლის დეკემბერში რუსებმა დაიკავეს [[ხერთვისი (ასპინძის მუნიციპალიტეტი)|ხერთვისი]], [[არტანუჯი]] და [[ბათუმი]]საკენ გავიდნენ, თუმცა აჭარელი ბეგების პოზიციის გარკვევამდე ბრძოლის დაწყებას ერიდებოდნენ, ასეთ ვითარებაში [[შერიფ ხიმშიაშვილი|შერიფ ხიმშიაშვილმა]] რუსებს აჭარაში შესვლა სთხოვა მათაც აღარ დააყოვნეს და ახალციხის მხრიდან რუსეთის ჯარები აჭარისკენ დაიძრნენ. ოსმალეთი კი თავგამოდებით იცავდა არზრუმს.
რუსეთის წარმატებებმა შეაშფოთა ევროპული სახელმწიფოები, ისინი სულთანს ზავის დადებას ურჩევდნენ. ევროპის ქვეყნებთან გართულების თავიდან აცილების მიზნით ალექსანდრე II-მ სულთნის პირობა მიიღო და 1878 წლის 19 (31) იანვარს ადრიანოპოლში დაიდო რუსეთ-ოსმალეთის დროებითი ზავი.
== ომის შედეგები ==
დროებითი ზავი განახლდა 19 თებერვალს. [[სტამბოლი]]დან დასავლეთით 12 კმ-ის დაშორებით დაიდო [[სან-სტეფანოს საზავო ხელშეკრულება]], რომლის მიხედვითაც [[სერბეთი|სერბეთმა]], [[მონტენეგრო]]მ და [[რუმინეთი|რუმინეთმა]] მიიღეს დამოუკიდებლობა, ბულგარეთმა შეიერთა [[მაკედონია]] და ოსმალეთში შემავალ ავტონომიურ სამთავროდ იქცა. ოსმალეთის ჯარები არ უნდა დარჩენილიყვნენ ბულგარეთში, ხოლო ციხესიმაგრები უნდა დაენგრიათ. მიუხედავად იმისა, რომ ბულგარელები ფორმალურად ოსმალეთის მმართველობის ქვეშ რჩებოდნენ [[1908]] წლამდე, მათ გარკვეული თვითმმართველობა ჰქონდათ მოპოვებული ოსმალეთისგან. ომს შედეგად მოჰყვა ბულგარეთში მუსლიმთა ეთნიკური წმენდა. რუსეთმა ამავე ზავით მიიღო სამხრეთი ბესარაბია. სან-სტეფანოს ზავი გადაისინჯა 1878 წლის 13 ივლისს ბერლინში. [[ბერლინის ხელშეკრულება (1878)|ბერლინის ხელშეკრულებით]] შეიცვალა სან-სტეფანოს ზავის რამდენიმე პირობა რუსეთის საზიანოდ. განსაკუთრებული დავის საგნად იქცა [[ბათუმი]]ს საკითხი. ბათუმის რუსეთს მხოლოდ [[პორტო-ფრანკო]]ს სტატუსით გადაეცა. რუსეთმა ასევე მიიღო [[კოლა]]-[[არტაანი]], [[ყარსი]], [[ბაიაზეთი]] და [[აჭარა]], [[შავშეთი]], [[კლარჯეთი]], [[ოლთისი]].
== ლიტერატურა ==
*{{წიგნი|ავტორი=[[ზაზა აბაშიძე|აბაშიძე ზ.]], ბახტაძე მ, [[ოთარ ჯანელიძე|ჯანელიძე ო.]]|სათაური=„საქართველო და ქართველები“|ადგილი=თბილისი|წელი=2013|ISBN=978-9941-0-5498-3|გვერდები=493-497}}
* საქართველოს ისტორია, XIX საუკუნე, თბ., 2004 წ. გვ., 185-187
*{{წიგნი|ავტორი=[[გიორგი ხაჭაპურიძე|
* «Сборник материалов по Русско-Турецкой войне 1877-78 гг. на Кавказско-малоазиатском театре.» - Санкт-Петербург: издание Военно-исторической комиссии Главнаго штаба, 1903.
* «Сборник материалов по Русско-Турецкой войне 1877-78 гг. на Балканском полуострове.» - Санкт-Петербург: издание Военно-исторической комиссии Главнаго штаба, 1898-1911
| |||