იზოტოპები: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
|||
ხაზი 2:
'''იზოტოპები''' ({{lang-grc|ισος|isos|ტოლი|მსგავსი}} და {{lang-grc2|τόπος|topos|ადგილი}}) — ერთი განსაზღვრული [[ქიმიური ელემენტი|ელემენტის]] [[ატომი|ატომთა]] ([[ნუკლიდები]]ს) სახესხვაობები, რომელთა ბირთვი შეიცავს [[პროტონი|პროტონების]] ერთნაირ და [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] განსხვავებულ რაოდენობას. ამიტომ იზოტოპების (ნეიტრალური ატომების) ელექტრონული გარსი შეიცავს ელექტრონების ერთნაირ რაოდენობას. შედეგად, იზოტოპებს ახასიათებს იდენტური ქიმიური თვისებები და უკავია ერთი და იგივე ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში (იზოტოპების ბირთვული თვისებები განსხვავებულია). განასხვავებენ სტაბილურ (მდგრად) და რადიოაქტიურ იზოტოპებს. იზოტოპების რადიოაქტიური დაშლის ტიპი, აგრეთვე სპინი, მაგნ. დიპოლური მომენტი და ბირთვის ზოგიერთი სხვა თვისება დამოკიდებულია ბირთვში პროტონებისა და ნეიტრონების რაოდენობის თანაფარდობაზე. იზოტოპები სტაბილურია ამ თანაფარდობის მხოლოდ გარკვეული მნიშვნელობებისათვის.
== კვლევის ისტორია ==
[[ფაილი:Izotopebi.jpg|მინი|იზოტოპების სტაბილურობის დამოკიდებულება ბირთვში პროტონებისა და ნეიტრონების რაოდენობის თანაფარდობაზე]]
ტერმინი იზოტოპი [[1910]] წელს შემოიღო ინგლისელმა ფიზიკოსმა ფ. სოდიმ. იზოტოპების დასახელება და სიმბოლოები ანალოგიურია ქიმიური ელემენტის დასახელებისა და სიმბოლოების. როგორც წესი, ქიმიური ელემენტის სიმბოლოს მარცხნივ და ქვევით მიუთითებენ რიგით ნომერს Z (ქეის ატომბირთვში პროტონების რაოდენობა), მარცხნივ და ზევით კი — მასურ რიცხვს A (ატომბირთიზაბელავში პროტონების და ნეიტრონების საერთო რაოდენობა). მაგ., [[ქლორი]]ს იზოტოპები არის <sup>35</sup><sub>17</sub>Cl და <sup>37</sup><sub>17</sub>Cl. გამონაკლისია [[წყალბადი]]ს იზოტოპები მასური რიცხვებით 1, 2 და 3, რომელთაც ერთმანეთისგან განსხვავებული დასახელებები და სიმბოლოები აქვს: [[პროთიუმი]] H, ანუ <sup>1</sup><sub>1</sub>H (სტაბილური), [[დეიტერიუმი]] D, ანუ <sup>2</sup><sub>1</sub>H (სტაბილური) და [[ტრიტიუმი]] თ, ანუ <sup>3</sup><sub>1</sub>H (რადიოაქტიური)
იზოტოპების არსებობა აღმოაჩინეს 1900-1907 წლებში ურანის რადიოაქტიური დშლის ექსპერიმენტული კვლევისას. მოგვიანებით, ინგლისელმა ფიზიკოსებმა ჯ. ტომსონმა და შემდგომ ფ. ასტონმა აღმოაჩნიეს ნეონის Ne, ქლორის Cl, ვერცხლისწყლის Hg და სხვა ქიმიური ელემენტების სტაბილური იზოტოპები. 1934 წელს ფრანგა ფიზიკოსებმა ი. კიურიმ და ფ. ჟოლიო-კიურიმ ხელოვნურად მიიღეს აზოტის N, ფოსფორის P და სილიციუმის Si რადიოაქტიური იზოტოპები, რითაც პირველად აჩვენეს ახალი ნუკლიდების სინთეზის შესაძლებლობა. 1940 წლისთვის უკვე განხორციელებული იყო დედამიწაზე არსებული ყველა ქიმიური ელემენტის იზოტოპური ანალიზი. დღეისათვის ცნობილია 81 ბუნებრივი ქიმიური ელემენტის 275 სტაბილური იზოტოპი და 118 ბუნებრივი და ხელოვნური ქიმიური ელემენტის დაახლოებით 1500-მდე რადიოაქტიური იზოტოპი.
{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Surprizi|Surprizi]].|3|09|2021}}
მასებს შორის დიდი განსხვავების გამო ამ იზოტოპების თვისებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ქიმიური ელემენტების უმეტესობა სხვადასხვა იზოტოპების ნარევს წარმოადგენს. თუ ელემენტი მხოლოდ რადიოაქტიური იზოტოპებისაგან შედგება, მას რადიოაქტიური ელემენტი ეწოდება. ასეთებია, [[ტექნეციუმი]] (z=43), [[პრომეთიუმი]] (z=61) და z=84-107.
როგორც აღინიშნა თითოეულ ქიმიურ ელემენტს შეიძლება ჰქონდეს ერთი ან მეტი იზოტოპი. თითოეული იზოტოპის მასის დასათვლელად საჭიროა დაჯამდეს მის შედგენილობაში შემავალი [[პროტონი|პროტონების]], [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] და [[ელექტრონი|ელექტრონების]] მასები. მიუხედავად ამა თუ იმ ქიმიური ელემენტთა იზოტოპთა სიმრავლისა, მიღებულია ამავე ქიმიური ელემენტისათვის ერთი საერთო ატომური მასის დამკვიდრება. განასხვავებენ [[სტანდარტული ატომურ მასა|სტანდარტული ატომურ მასისა]] და [[ფარდობითი ატომური მასა|ფარდობითი ატომური მასის]] ცნებებს. აქედან პირველი წარმოადგენს დედამიწის ქერქსა და ატმოსფეროში გავრცელებული სტაბილური იზოტოპების საშუალო შეწონილს (არასტაბილური ელემენტებისათვის, ყველაზე სტაბილურ იზოტოპს), ხოლო მეორე კი ფარდობას ნახშირბადის ატომის 1/12-თან.
| |||