|
[[ფაილი:Discovery of neon isotopes.JPG|მინი|მარცხენა ქვემო კუთხეში, ნეონი 20 და 22.]]
'''იზოტოპები''' ( ბერძნ. {{lang-grc|ισος|isos – |ტოლი , ერთნაირი, |მსგავსი }} და {{lang-grc2|τόπος|topos – |ადგილი }}) , — ერთი განსაზღვრული [[ქიმიური ელემენტი|ელემენტის ]] ატომების[[ატომი|ატომთა]] ( ნ უ კ ლ ი დ ე ბ ი [[ნუკლიდები]]ს) სახესხვაობები, რომელთა ბირთვი შეიცავს [[პროტონი|პროტონების ]] ერთნაირ და [[ნეიტრონი|ნეიტრონების ]] განსხვავებულ რაოდენობას. ამიტომ ი-ისიზოტოპების (ნეიტრალური ატომების) ელექტრონული გარსი შეიცავს ელექტრონების ერთნაირ რაოდენობას. შედეგად, ი-სიზოტოპებს ახასიათებს იდენტური ქიმ.ქიმიური თვისებები და უკავია ერთი და იგივე ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში ( ი-ისიზოტოპების ბირთვული თვისებები განსხვავებულია). განასხვავებენ სტაბილურ (მდგრად) და რადიოაქტიურ ი-სიზოტოპებს. ი-ისიზოტოპების რადიოაქტიური დაშლის ტიპი, აგრეთვე სპინი, მაგნ. დიპოლური მომენტი და ბირთვის ზოგიერთი სხვა თვისება დამოკიდებულია ბირთვში პროტონებისა და ნეიტრონების რაოდენობის თანაფარდობაზე. ი.იზოტოპები სტაბილურია ამ თანაფარდობის მხოლოდ გარკვეული მნიშვნელობებისათვის (ნახ.). ▼
'''იზოტოპები'''
▲(ბერძნ. isos – ტოლი, ერთნაირი, მსგავსი და topos – ადგილი), ერთი განსაზღვრული ქიმიური ელემენტის ატომების (ნ უ კ ლ ი დ ე ბ ი ს) სახესხვაობები, რომელთა ბირთვი შეიცავს პროტონების ერთნაირ და ნეიტრონების განსხვავებულ რაოდენობას. ამიტომ ი-ის (ნეიტრალური ატომების) ელექტრონული გარსი შეიცავს ელექტრონების ერთნაირ რაოდენობას. შედეგად, ი-ს ახასიათებს იდენტური ქიმ. თვისებები და უკავია ერთი და იგივე ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში (ი-ის ბირთვული თვისებები განსხვავებულია). განასხვავებენ სტაბილურ (მდგრად) და რადიოაქტიურ ი-ს. ი-ის რადიოაქტიური დაშლის ტიპი, აგრეთვე სპინი, მაგნ. დიპოლური მომენტი და ბირთვის ზოგიერთი სხვა თვისება დამოკიდებულია ბირთვში პროტონებისა და ნეიტრონების რაოდენობის თანაფარდობაზე. ი. სტაბილურია ამ თანაფარდობის მხოლოდ გარკვეული მნიშვნელობებისათვის (ნახ.).
ტერმინი ი. 1910 შემოიღო ინგლ. ფიზიკოსმა ფ. სოდიმ. ი-ის დასახელება და სიმბოლოები ანალოგიურია ქიმ. ელემენტის (ქე) დასახელებისა და სიმბოლოების. როგორც წესი, ქე-ის სიმბოლოს მარცხნივ და ქვევით მიუთითებენ რიგით ნომერს Z (ქეის ატომბირთვში პროტონების რაოდენობა), მარცხნივ და ზევით კი – მასურ რიცხვს A (ატომბირთიზაბელავში პროტონების და ნეიტრონების საერთო რაოდენობა). მაგ., ქლორის ი. არის 35 17Cl და 37 17ჩლ. გამონაკლისია წყალბადის ი. მასური რიცხვებით 1, 2 და 3, რ-თაც ერთმანეთისგან განსხვავებული დასახელებები და სიმბოლოები აქვს: პროთიუმი H, ანუ 1 1H (სტაბილური), დეიტერიუმი D, ანუ 2 1H (სტაბილური) და ტრიტიუმი თ, ანუ 3 1H (რადიოაქტიური).
— ერთი და იგივე [[ქიმიური ელემენტი|ელემენტის]] [[ატომი|ატომთა]] სახესხვაობები, რომელთაც აქვთ [[პროტონი|პროტონების]] ერთნაირი რიცხვი ატომბირთვში და ელექტრონული გარსის ერთნაირი აღნაგობა, მაგრამ განსხვავდებიან [[ნეიტრონი|ნეიტრონები]]ს რიცხვით, ე.ი. [[მასური რიცხვი]]თ.
== დახასიათება ==
იზოტოპებიტერმინი ხასიათდებაინ ორი სიდიდით:იზოტოპი [[ მასური რიცხვი1910]] თ წელს შემოიღო ინგლისელმა ფიზიკოსმა ფ. სოდიმ. იზოტოპების დასახელება და ატომურისიმბოლოები ნომრით;ანალოგიურია მაგალითადქიმიური ელემენტის დასახელებისა და სიმბოლოების. როგორც წესი, [[ქლორი]]სქიმიური ბუნებრივიელემენტის იზოტოპებიასიმბოლოს 3517Clმარცხნივ daდა 3717Clქვევით მიუთითებენ რიგით ნომერს Z (ქეის ატომბირთვში პროტონების რაოდენობა), მარცხნივ და ზევით კი — მასურ რიცხვს A (ატომბირთიზაბელავში პროტონების და ნეიტრონების საერთო რაოდენობა). მხოლოდმაგ., [[წყალბადი]]სქლორის იზოტოპებსიზოტოპები აქვთარის საკუთარი35 სახელწოდებები17Cl და 37 17Cl. გამონაკლისია წყალბადის იზოტოპები მასური რიცხვებით 1, 2 და 3, რომელთაც ერთმანეთისგან განსხვავებული დასახელებები და სიმბოლოები აქვს: [[პროთიუმი ]] -H, 11Hანუ 1 1H (სტაბილური), [[დეიტერიუმი ]] - D , ანუ 2 1H ( 21Hსტაბილური) და ტრიტიუმი თ, [[ტრითიუმი]]ანუ 3 T1H ( 31Hრადიოაქტიური). მასებს შორის დიდი განსხვავების გამო ამ იზოტოპების თვისებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ქიმიური ელემენტების უმეტესობა სხვადასხვა იზოტოპების ნარევს წარმოადგენს. თუ ელემენტი მხოლოდ რადიოაქტიური იზოტოპებისაგან შედგება, მას რადიოაქტიური ელემენტი ეწოდება. ასეთებია, [[ტექნეციუმი]] (z=43), [[პრომეთიუმი]] (z=61) და z=84-107. იზოტოპის მასის გასათვლელად უნდა შეჯამდეს მის შედგენილობაში შემავალი [[პროტონი|პროტონების]], [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] და [[ელექტრონი|ელექტრონების]] მასები. მას ფარდობით იზოტოპურ მასას უწოდებენ და იგი უგანზომილებო სიდიდეა. ქიმიური ელემენტის ფადობითი ატომური მასა იზოტოპური შემცველობის გათვალისწინებით გამოთვლილი ფარდობითი იზოტოპური მასების საშუალო სიდიდეა. იგი გამოითვლება თითოეული იზოტოპის ფადობითი იზოტოპური მასის იზოტოპურ შემცველობაზე ნამრავლთა შეჯამებით. მაგალითად: Ar (Cl)=34.97 0.7553+36.95 0. 2447=35.45, სადაც 34.97 და 36.95 არის Ar (Cl)-ისა და 37Cl-ის ფარდობითი იზოტოპური მასები, ხოლო 0.7553 და 0.2447, შესაბამისად, მათი შემცველობა (მასური წილი). ▼
▲იზოტოპები ხასიათდებაინ ორი სიდიდით: [[მასური რიცხვი]]თ და ატომური ნომრით; მაგალითად, [[ქლორი]]ს ბუნებრივი იზოტოპებია 3517Cl da 3717Cl. მხოლოდ [[წყალბადი]]ს იზოტოპებს აქვთ საკუთარი სახელწოდებები და სიმბოლოები: [[პროთიუმი]] - 11H, [[დეიტერიუმი]] - D (21H), [[ტრითიუმი]] T (31H). მასებს შორის დიდი განსხვავების გამო ამ იზოტოპების თვისებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ქიმიური ელემენტების უმეტესობა სხვადასხვა იზოტოპების ნარევს წარმოადგენს. თუ ელემენტი მხოლოდ რადიოაქტიური იზოტოპებისაგან შედგება, მას რადიოაქტიური ელემენტი ეწოდება. ასეთებია, [[ტექნეციუმი]] (z=43), [[პრომეთიუმი]] (z=61) და z=84-107. იზოტოპის მასის გასათვლელად უნდა შეჯამდეს მის შედგენილობაში შემავალი [[პროტონი|პროტონების]], [[ნეიტრონი|ნეიტრონების]] და [[ელექტრონი|ელექტრონების]] მასები. მას ფარდობით იზოტოპურ მასას უწოდებენ და იგი უგანზომილებო სიდიდეა. ქიმიური ელემენტის ფადობითი ატომური მასა იზოტოპური შემცველობის გათვალისწინებით გამოთვლილი ფარდობითი იზოტოპური მასების საშუალო სიდიდეა. იგი გამოითვლება თითოეული იზოტოპის ფადობითი იზოტოპური მასის იზოტოპურ შემცველობაზე ნამრავლთა შეჯამებით. მაგალითად: Ar (Cl)=34.97 0.7553+36.95 0. 2447=35.45, სადაც 34.97 და 36.95 არის Ar (Cl)-ისა და 37Cl-ის ფარდობითი იზოტოპური მასები, ხოლო 0.7553 და 0.2447, შესაბამისად, მათი შემცველობა (მასური წილი).
=== იზობარები ===
|
